آزمایش هماتوکریت خون به‌همراه تفسیر نتایج آزمایش
آزمایش هماتوکریت (Hct) یکی از شاخص‌های خونی و بخشی از آزمایش خون یا همان CBC است که درصد گلبول‌های قرمز نسبت به کل حجم خون را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص به‌عنوان درصد بیان می‌شود. درصد پایین هماتوکریت یعنی شما تعداد کافی از گلبول قرمز را ندارید و درصد بالای آن به معنای تعداد بیشازحد گلبول قرمز است. این سطوح غیرطبیعی هماتوکریت می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات خون، کم‌آبی بدن یا سایر شرایط پزشکی باشد.
یکی از اولین آزمایش‌هایی که هر پزشک برای بررسی وضعیت بدن درخواست می‌دهد، آزمایش خون است که آزمایش هماتوکریت هم بخشی از آن است.
آزمایش هماتوکریت چیست؟
هماتوکریت اندازه‌گیری نسبت گلبول‌های قرمز خون نسبت به کل حجم خون است. این اندازه‌گیری برحسب حجم است، اما به صورت درصد بیان می‌شود. اگر فردی هماتوکریت ۴۰ درصد داشته باشد، این بدان معناست که ۴۰ میلی‌لیتر گلبول قرمز در ۱۰۰ میلی‌لیتر خون دارد.
هماتوکریت چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
هماتوکریت یک نمونه خون به‌طور معمول توسط دستگاهی به صورت خودکار اندازه‌گیری می‌شود که به صورت همزمان چندین شاخص دیگر خون را هم اندازه‌گیری می‌کند. بسیاری از این دستگاه‌ها در حقیقت هماتوکریت را اندازه گیری نمی‌کنند، بلکه بر اساس تعیین میزان هموگلوبین و حجم متوسط گلبول‌های قرمز خون آن را محاسبه می‌کنند. هماتوکریت را می‌توان با روش دستی و با استفاده از سانتریفیوژ تعیین کرد. هنگامی‌که یک لوله خون سانتریفیوژ می‌شود، گلبول‌های قرمز در انتهای لوله قرار می‌گیرند. سپس نسبت گلبول‌های قرمز به حجم کل خون را می‌توان از نظر بصری اندازه‌گیری کرد.
هدف آزمایش هماتوکریت
هدف از آزمایش هماتوکریت ارزیابی درصد خونی است که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است. این اندازه‌گیری ویسکوزیته یا غلظت خون را نشان می‌دهد و بستگی به اندازه و تعداد گلبول‌های قرمز در نمونه خون دارد. هماتوکریت اغلب به عنوان بخشی از آزمایش شمارش کامل خون (CBC) ارزیابی می‌شود که شامل اندازه‌گیری گلبول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید خون، پلاکت‌ها و هموگلوبین است.
CBC یک آزمایش آزمایشگاهی متداول است و اغلب در طی معاینات معمول پزشکی تجویز می‌شود. CBC که شامل آزمایش هماتوکریت است، ممکن است برای ارزیابی علت برخی علائم تجویز شود تا بیماران تحت مراقبت‌های پزشکی را زیر نظر داشته باشد.
چه زمانی باید آزمایش هماتوکریت انجام دهم؟
آزمایش هماتوکریت می‌تواند به پزشکان بگوید که آیا فردی کم خون است یا خیر. این مسئله یکی از شایع‌ترین دلایل درخواست آزمایش هماتوکریت است. علائم کم خونی شامل خستگی، بدخلقی، عادت ماهانه شدید، سردشدن دست‌ها و پاها و تمرکز ضعیف است. در صورت مشاهده هر یک از این علائم ممکن است پزشک از شما بخواهد آزمایش هماتوکریت را انجام دهید. کم خونی شرایطی است که در آن بدن گلبول‌های قرمز کافی برای حمل اکسیژن ندارد. کم خونی می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد، از جمله کمبود آهن و ویتامین.
آزمایش هماتوکریت می‌تواند به پزشکان کمک کند که در مورد مشکلات تغذیه‌ای یا مشکلات سلامتی دیگر مانند سرطان خون، بیماری کلیوی یا آرتریت، نتیجه‌گیری کنند.
اگر علائم زیر را دارید باید آزمایش هماتوکریت خون را انجام دهید:
علائم کم خونی
تنگی نفس
ضعف یا خستگی
سردرد
سرگیجه
دست و پای سرد
پوست رنگ‌پریده
درد قفسه سینه.
علائم پلی سیتمی ورا
تاری دید یا دوبینی
تنگی نفس
سردرد
خارش
پوست سرخ‌شده
خستگی
تعریق بیشازحد.
هماتوکریت به معنای نسبت حجم گلبول‌های قرمز به کل حجم خون است و به‌صورت درصد بیان می‌شود.
نحوه انجام آزمایش هماتوکریت
آزمایش هماتوکریت نیاز به نمونه خون دارد و معمولاً توسط پزشک تجویز می‌شود. خون‌گیری توسط تکنسین آزمایشگاه در یک محیط پزشکی انجام می‌شود. متخصص با استفاده از یک سوزن کوچک از رگ بازوی شما نمونه خون می‌گیرد. پس از قرار دادن سوزن، مقدار کمی خون در لوله آزمایش یا ویال جمع‌آوری می‌شود. وقتی سوزن داخل رگ می‌رود یا بیرون کشیده می‌شود، ممکن است کمی احساس سوزش کنید. معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد.
لوله‌ی آزمایش مخصوص آزمایش هماتوکریت حاوی یک ماده ضد انعقاد است که باعث می‌شود خون لخته نشود. سپس این نمونه خون توسط یک دستگاه بررسی می‌شود و نتیجه نهایی به‌صورت درصد اعلام می‌شود.
آمادگی برای آزمایش هماتوکریت
برای آزمایش هماتوکریت نیازی به آمادگی خاصی ندارید. اگر پزشک آزمایش‌های بیشتری را بر روی نمونه خون شما دستور داده است، ممکن است لازم باشد چندین ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید (نخورید و ننوشید).
خطرات آزمایش هماتوکریت
انجام آزمایش هماتوکریت یا انواع دیگر آزمایش خون خطری برای شما ندارد. ممکن است در نقطه‌ای که سوزن در آن وارد شده است احساس درد یا کبودی کمی داشته باشید، اما اکثر علائم به سرعت از بین می‌روند. موارد دیگری که ممکن است بعد از آزمایش هماتوکریت خون تجربه کنید عبارت‌اند از:
احساس ضعف
خونریزی بیش از حد
عفونت.
راهنمای خواندن نتیجه آزمایش هموگلوبین
پس از اتمام آزمایش، نتایج آزمایش برای تفسیر به پزشک شما ارسال می‌شود. همانطور که گفتیم نتایج آزمایش هماتوکریت اغلب بخشی از نتایج شمارش کامل خون است که ممکن است در عرض چند دقیقه یا حداکثر چند روز در دسترس پزشک قرار گیرد.
محدوده نرمال آزمایش هماتوکریت خون
محدوده مرجع ذکر شده در زیر محدوده سطح هماتوکریت بر اساس نمودار سنی برای هماتوکریت را توصیف می‌کند:
سن محدوده هماتوکریت نرمال
نوزاد تازه متولد‌شده ۵۵ تا ۶۸ درصد
سن یک هفته ۴۷ تا ۶۵ درصد
یکماهگی ۳۷ تا ۴۹ درصد
سه ماهگی ۳۰ تا ۳۶ درصد
یک سالگی ۲۹ تا ۴۱ درصد
ده سالگی ۳۶ تا ۴۰ درصد
مردان بالغ ۴۲ تا ۵۴ درصد
زنان بالغ ۳۸% تا ۴۶%
سطح غیرطبیعی هماتوکریت می‌تواند نشان دهد که خون شما در مقایسه با یک فرد معمولی، بسیار رقیق یا بسیار غلیظ است.
تفسیر نتایج آزمایش هماتوکریت
اگرچه سطح هماتوکریت به عنوان درصد اندازه گیری می‌شود، گزارشات آزمایشگاهی ممکن است شامل نماد درصد باشد یا نباشد. برای مثال در یک گزارش ممکن است به جای ۴۵%، ۴۵ گزارش شود.
نتایج آزمایش هماتوکریت طبیعی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
سن
جنسیت
وضعیت بارداری
ارتفاعی که بیمار در آن زندگی می‌کند.
مقادیر قطعی برای یک نتیجه آزمایش عادی، که محدوده مرجع آن نامیده می‌شود، ممکن است بسته به آزمایشگاه یا روش‌های مورد استفاده برای انجام آزمایش متفاوت باشد. به دلیل اینکه عوامل زیادی بر هماتوکریت تأثیر می‌گذارند، مهم است که برای درک نتیجه آزمایش با پزشک مشورت کنید.
مقادیر غیرطبیعی در آزمایش هموگلوبین خون
نتایج هماتوکریت خارج از محدوده طبیعی، چه کم و چه زیاد، می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری جدی پزشکی باشد. پزشک شما می‌تواند نتایج فردی شما را تفسیر کرده و بهترین برنامه درمانی را با توجه به بیماری زمینه‌ای شما ارائه دهد.
هماتوکریت پایین به چه معناست؟
داشتن سطح هماتوکریت پایین، که گاهی اوقات به آن کم خونی هم گفته می‌شود، اغلب باعث می‌شود افراد علائم زیر را داشته باشند:
خستگی
عدم تمرکز
تنگی نفس
سردرد
چرخه‌های قاعدگی سنگین.
اگر آزمایش هماتوکریت را انجام داده‌اید و نتایج آزمایش شما سطوح پایین هماتوکریت را گزارش می‌کند، این بدان معناست که درصد گلبول‌های قرمز خون شما کمتر از مقدار مورد نیاز بدن است.
علل کاهش هماتوکریت چیست؟
بسیاری از عوامل می‌توانند باعث کاهش سطح هماتوکریت شوند، که می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای باشد مانند:
کم خونی
سرطان خون (لوسمی)
لنفوم
مشکلات مغز استخوان
هیدراتاسیون بیش از حد
از دست‌دادن خون
کمبود آهن و ویتامین از جمله فولات، ویتامین B12 و ویتامین B6
آب زیاد در بدن
بیماری کلیوی
ناهنجاری تیروئید
تخریب ایمنی گلبول‌های قرمز خون.
سطح هماتوکریت پایین لزوما به این معنی نیست که شما دارای هر یک از شرایط فوق هستید. پزشک شما به احتمال زیاد آزمایشات دیگری را انجام می‌دهد و از شما در مورد سابقه پزشکی شما می‌پرسد تا به شما در تشخیص بیماری کمک کند.
مقادیر پایین هماتوکریت خون نشانه‌ی آنمی و مقادیر بالای آن می‌تواند نشانه‌ی پلی سیتمی باشد.
هماتوکریت بالا به چه معناست؟
تجربه برخی از علائم ممکن است نشان دهد که شما نیاز به آزمایش هماتوکریت دارید و هماتوکریت شما بالا است. اگر علائم زیر را دارید، باید در مورد اینکه آیا آزمایش هماتوکریت برای شما مناسب است یا خیر، با پزشک خود مشورت کنید:
خستگی
تنگی نفس
پوست سرخ‌شده
تعریق
سرگیجه
درد مفاصل
خارش
سردرد.
اگر آزمایش هماتوکریت انجام داده‌اید و هماتوکریت بالاتر از سطح معمول است، این بدان معناست که تعداد گلبول‌های قرمز خون شما بیشتر از آن چیزی است که سالم تلقی می‌شود.
علل افزایش هماتوکریت چیست؟
سطوح بالای هماتوکریت می‌تواند نشان‌دهنده بیماریهای زمینه‌ای باشد. مانند:
کم آبی بدن
مسمومیت با مونوکسیدکربن
بیماری قلبی مادرزادی
بیماری مغز استخوان (پلی سیتمی ورا)
زخم ریه‌ها
اریتروسیتوز
زخم یا ضخیم‌شدن ریه‌ها
آپنه انسدادی خواب
سیگار کشیدن
استفاده از تستوسترون.
علاوه بر بیماریهای فوق، زندگی در ارتفاعات و سیگار‌کشیدن هم می‌تواند هماتوکریت خون را افزایش دهد. داشتن سطوح بالای غیرطبیعی گلبول قرمز لزوما به این معنی نیست که شما یکی از شرایط ذکر‌شده در بالا را دارید. سطوح بالای هماتوکریت ممکن است به این معنی باشد که ممکن است یک بیماری جدی مانند بیماری قلبی داشته باشید. نتیجه‌گیری در مورد مشکل اصلی به این سادگی نیست. پزشک آزمایش‌های دیگری را برای اطمینان از تشخیص درست شما انجام خواهد داد.
هنگامی که آزمایش هماتوکریت را انجام داده‌اید و می‌دانید که سطح هماتوکریت بالا یا پایین دارید، گام بعدی کشف علت است. درمان بر اساس میزان غیرطبیعی بودن هماتوکریت و علت اصلی آن تعیین خواهد شد.
برای سطوح غیرطبیعی هماتوکریت چه باید کرد؟
برخی تغییرات در شیوه زندگی، مانند ترک سیگار، می‌تواند به کاهش تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون کمک کند. مصرف کافی آب، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا مایعات به جلوگیری از غلظت بیشازحد خون کمک می‌کند.
به غیر از تغییر شیوه زندگی، پزشک ممکن است دارویی را برای کمک به سطوح بالای هماتوکریت تجویز کند. در این حالت معمولا داروهای لخته‌شدن خون تجویز می‌شوند، زیرا افرادی که تعداد گلبول‌های قرمز خونشان زیاد است، بیشتر در معرض لخته‌شدن خون هستند. برخی اوقات آسپرین به دلیل توانایی آن در جلوگیری از لخته‌شدن خون، توسط پزشکان برای این دسته از بیماران تجویز می‌شود.
سایر داروهایی که پزشکان برای سطح بالای هماتوکریت تجویز می‌کنند، بر درمان بیماری‌هایی که باعث تولید بیشازحد گلبول‌های قرمز خون در بدن می‌شوند، تمرکز می‌کنند (مانند بیماریهای مربوط به مغز استخوان یا بیماری قلبی).
فلبوتومی (خونریزی) یا خون دورریز یک روش رایج برای کنترل تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون است. در فلبوتومی، خون از رگ‌ها گرفته می‌شود تا رقیق‌تر شود.
منبع: