ساز ویولن
(ویولا ) یا آلتو یا ویولن آلتو سازی زهی و آرشه‌ای است از خانواده ویولن. ویولن آلتو همانند ویولن نواخته می‌شود ولی چون در پردهٔ پایین تری می‌نوازد بزرگتر است، زه‌های آن ضخیم ترند و آرشه آن سنگین تر است.
ویولا صدای منطقه متوسط سازهای این خانواده را می‌دهد: از ویولن بم‌تر و از ویولن‌سل زیرتر. از نظر شکل ظاهری مثل ویولن ولی کمی بزرگتر است. چهار سیم ویولا مانند ویولن با فاصلهٔ پنجم درست با هم کوک می‌شوند. زیرترین سیم نت لا با بسامد ۴۴۰ هرتز است که به فاصلهٔ ششم بزرگ بالای نت دوی وسط پیانو است.
طول ویولا حدود ۵ سانتی متر بیشتر از ویلن است و به همین سبب وسعت صوتی ان بم تر است.
کوک سیم‌های این ساز به ترتیب از زیر به بم عبارت است از: لا (سیم اول) ر (سیم دوم) سل (سیم سوم) دو (سیم چهارم)
معرفی ساز ویولا و تفاوت آن با ویولن
ساز ویولا یا ویولن آلتو از خانواده سازهای زهی موسیقی کلاسیک است. با حدود ۴۰ تا ۴۵ سانتی‌متر طول، ۵ سانتی‌متر از اندازه معمول ویولن بزرگتر است. این تغییر اندازه موجب افزایش وسعت صوتی و بم‌تر شدن صدای ویولا هم شده است. دارای چهار زه یا سیم است. آرشه با لرزاندن این سیم‌ها ساز را به صدا درمی‌آورد. قسمتی از جعبه طنینی آن روی‌شانه چپ و زیر چانه قرار می‌گیرد. ویولا مثل سایر سازهای خانواده ویولن دارای پرده تغییر صدا نیست.
ویولا یک‌پنجم پایین‌تر از ویولن کوک می‌شود. بدنه این ساز برای این کوک کوچک است و علت رنگ صدای خاص ویولا هم همین مسأله است.
این ساز بیشتر از ویولن، سازی هارمونیک به‌حساب می‌آید. منظور از ساز هارمونیک یا هماهنگ شونده سازی است که بیشتر در ترکیب با سایر ساز‌ها نواخته شود و کمتر از آن در تک‌نوازی استفاده می‌گردد.
تفاوت سیم‌های ویولا با سیم‌های ویولن
سیم‌های ویولا نسبت به سیم‌های ویولن یک فاصله پنجم درست بم تر کوک می‌شوند.
نت این ساز را با کلید دوخط سوم می‌نویسند. دامنه پرده نرمال از دو زیر تا دو میانی است که تا حدود سه اکتاو گسترش دارد. در یک ارکستر نوازندگان ویولا معمولاً جلوی رهبر می‌نشینند و تُن آن را می‌توان از ویلن‌ها تشخیص داد زیرا اغلب ملایمتر هستند. تا چندی پیش ویلن آلتو را سیندرلای خانواده ارکستر تلقی می‌کردند و ساز سولو به شمار نمی‌آمد.
ویولا (Viola) یک ساز زهی از خانواده ویولن است که تفاوت‌هایی با ویولن دارد. منطقه میانی صدا را در این خانواده، ویولا پوشش می‌دهد و از ویولن بم‌تر و از ویولن‌سل زیرتر است. این سه ساز شباهت ظاهری زیادی به هم دارند و تنها در گستره صدا، اندازه و جزئیاتی در نحوه نواختن با هم متفاوت هستند. ویولا هم مانند ویولن با آرشه نواخته می‌شود، اما چون سیم‌هایش بلندتر است، مثل ویولن‌سل این امکان را برای نوازنده فراهم می‌کند که با دست هم سیم‌هایش را به صدا درآورد. آموزش این ساز تخصصی است و فقط قبل از نواختن این سازرادر بهترین آموزشگاه‌های موسیقی آموزش ببینید.
اجزای بخش ساز ویولا یا ویولن آلتو
۱– آرشه
بخش اصلی آرشه یا کمان هر ساز زهیِ آرشه‌ای، رشته‌های موی دم اسب است که به دو سر یک چوب وصل شده است. سطح موی دم اسب به دلیل پستی و بلندی‌هایی که دارد باعث لرزاندن سیم‌های ویولا یا هر ساز زهی دیگری می‌شود و برای نوازنده ایجاد و تنظیم صدا را میسر می‌کند.
۲– جعبه طنینی
جعبه طنینی یا جعبه رزونانس از صفحه رویی، صفحه زیرین و زواره‌های دور این صفحه‌ها شکل می‌گیرد. این جعبه به‌عنوان ساختمان ویولا وظیفه نگاه‌داشتن اجزای کوچک‌تر ساز را هم به عهده دارد. شیار‌های صوتی ایجاد شده روی صفحه رویی، صدا را به داخل جعبه عبور می‌دهد. انعکاس صدا در جعبه، باعث تقویت تن و رنگ صدا می‌شود.
۳– دسته
دسته ساز که با نام گردن هم شناخته می‌شود، نگهداری از جعبه کوک و اتصال سیم‌ها را به یک سر ساز به عهده دارد.
۴– خرک پل
این قطعه از جنس چوب آبنوس یا ماده‌ای با همین خاصیت، باعث تقسیم سیم‌ها و فاصله گرفتن آن‌ها از هم می‌شود. همین‌طور صدای سیم‌ها را به جعبه طنینی هدایت می‌کند.
۵– گریف
این قطعه هم معمولاً از جنش آبنوس است و در طول دسته زیر سیم‌ها کشیده شده است.
۶– سیم‌ها
عضو اساسی و عامل اصلی ایجاد صدا در ویولا، سیم‌ها هستند که به تعداد ۴ رشته در طول ساز کشیده می‌شود. طرز قرارگیری و کشیدگی سیم‌ها در جعبه کوک تنظیم می‌شود.
۷– سیم گیر
باعث ایجاد فاصله بین سیم‌ها با جعبه طنینی می‌شود.
ویولا یا ویولن آلتو
جایگاه ویولا در دسته‌بندی سازهای زهی سازهای زهی بر اساس روش‌های بیرون کشیدن صدا از سیم‌ها، از هم تفکیک می‌شوند و سه دسته کلی دارند:
زهی – زخمه‌ای
سازهای ذیل این دسته براثر زخمه زدن به سیم‌ها با دست یا قطعه‌ای فلزی یا استخوانی و… ایجاد صدا می‌کنند. سازهای تار، گیتار و… از این دسته است.
زهی – آرشه‌ای
در این دسته از ساز‌ها، یک کمان یا آرشه‌ای که خاصیت تحریک و لرزاندن سیم‌ها را داشته باشد، ایجاد صدا می‌کند. سازهای خانواده ویولن، کنترباس، کمانچه و… از این دسته هستند.
زهی – کوبه‌ای
در سازهای زهی دیگری مثل پیانو یا سنتور، کوباندن یک اهرم به سیم‌ها ایجاد صدا می‌کند.
در تقسیم‌بندی‌های ساز کلاسیک، ویولا یا ویولن آلتو از دسته سازهای زهی – آرشه‌ای است اما معمول است که از سیم‌های آن با زخمه هم صدا تولید کرد. پس می‌توان آن را نوعی ساز چندوجهی در نظر گرفت.
جایگاه ساز ویولا در یک آنسامبل یا گروه موسیقی کلاسیک
در یک اجرای موسیقی کلاسیک، سازهای زهی را معمولاً به‌صورت چهارتایی گرد هم جمع می‌کنند. به این گروه‌های چهار سازه کوارتت زهی گفته می‌شود. هر کوارتت زهی در موسیقی کلاسیک معمولاً از دو ساز ویولن، یک ساز ویولا و یک ویولن‌سل تشکیل می‌شود. هدف این گردآوری ساز‌ها در هر گروه ساز، استفاده کردن از تمامی گستره صورتی است که تنها با ترکیب و همکاری ساز‌ها میسر می‌شود.
زایلوفون سازی موسیقایی است از خانواده سازهای کوبه‌ای و احتمالاً با ریشهٔ اندونزییایی. معنای «زایلوفون» در زبان یونانی «آوای چوبی» است. این ساز دارای قطعه‌هایی چوبی با طول‌های مختلف است که نت‌های گوناگون را اجرا می‌کنند.
تاریخچه ساز زایلوفون
در رابطه با مبدأ ساخت زایلوفون برای اولین بار گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد؛ چون بعضی معتقد هستند که زایلوفون برای اولین بار در آسیا ساخته شده ولی بعضی اعتقاد دارند که این ساز همزمان در آفریقا هم وجود داشته است؛ ولی با توجه به اطلاعات کتابخانه سمفونیک وین می‌توان گفت که این ساز 2000 سال قبل از میلاد در آسیای شرقی نواخته می‌شد.
زایلوفون در طول جنگ‌های صلیبی به اروپا هم راه پیدا کرد و جزو سازهای محبوب محلی مردم اروپا بود؛ اما در آن دوره زایلوفون شکل ساده و ابتدایی داشت. با گذر زمان این ساز شنیدنی توسط افرادی پیشرفته‌تذ می‌شد تا در نهایت آلبرت راث با یک ایده جالب این ساز را به دو ردیف با الگوی نت رنگی تغییر داد. این همان سازی است که امروزه از آن استفاده می‌شود و به نام «زایلوفون ارکسترال» معروف است.
به تدریج این ساز به تولید انبوه رسید و تبدیل به عضو ثابت اجراهای ارکستر و بسیاری از تئاترها تبدیل شد.
بچه در حال نواختن ساز زایلوفون – ساز xylophon – ساز زایلوفون – ساز کوبه ای
چند نکته مهم درباره ساز زایلوفون
در نگاه اول نواختن این ساز ساده به نظر می‌رسد ولی اگر بخواهید مهارت خود را افزایش بدهید و قطعه‌های پیچیده را به کمک این ساز بنوازید، باید چند نکته را مدنظر داشته باشید.
اولین قدم یاد گرفتن تکنیک نِیلینگ (Nailing) یا همان درست ضربه زدن روی زایلوفون است. شما باید شکل درست به دست گرفتن مالت را یاد بگیرید و با شدت مناسب به ساز ضربه بزنید.
مالت را با دو انگشت شست و سبابه نگه دارید. بقیه انگشتان دست به عنوان اهرم روی چوب قرار می‌گیرند و باعث کنترل بیشتر شما بر مالت و نحوه حرکت آن می‌شوند.
به هنگام نواختن ساز زایلوفون بدن شما باید به حالت آرام و متعادل قرار بگیرد. قوز نکنید و طوری بنشینید که گوش‌هایتان بالاتر از شانه باشد. مهمترین مسئله به هنگام نواختن این ساز آرامش و انعطاف‌پذیری است؛ به طوری که مچ دست‌های شما به آرامی حرکت کنند تا نوای دلنیشینی از این ساز به گوش برسد.
نحوه نواختن زایلوفون
در مرحله اول باید ساز را به درستی رو به روی خود قرار دهید. اگر به حالت نشسته هستید، میتوانید زایلوفون Glockenspiel را روی میز یا روی زمین قرار بدهید. در صورتی که از زایلوفون Glockenspiel به سبک منحنی استفاده می‌کنید، ساز را در دست چپ نگه دارید و نت‌هایی با اندازه بزرگتر و فرکانس صدای کمتر را در سمت پایین قرار دهید.
برای نواختن این ساز لازم است با مالت به میله ضربه بزنید. مالت را با دست غالب خود نگه دارید (مگر این که دو مالت بخواهید استفاده کنید). سپس برای نواختن به توپ‌های فلزی انتهای کلید ضربه بزنید. ساز باید طوری جلوی شما باشد که انتهای بدون توپ هر کلید نزدیک به کف دستان شما قرار بگیرد.
شدت ضربه بسیار مهم است. اگر محکم ضربه بزنید، صدای مبهمی به گوش می‌رسد و نت صدای تیزی نخواهد داشت.
همچنین میتوانید از Glockenspiel Xylophone استفاده کنید روی هر کلید فلزی یک حرف نت حک شده است. شما میتوانید نواختن را از بزرگ‌ترین نت، نت C، شروع کنید و به ترتیب به کلیدهای «D»، «E»، «F»، «G»، «A»، «B» و در نهایت «C» ضربه بزنید.
نکته بعد حفظ یک ضربان و ریتم مناسب در طول نواختن ساز است. مکث‌های بی‌حساب و کتاب یا پراکنده ضربه زدن بر روی کلیدهای ساز باعث به گوش رسیدن ریتم ناهماهنگی از آواهای نامنظم می‌شود. در نتیجه بهتر است با تمرین و تکرار بیشتر به نظم و مهارت بیشتری در این زمینه برسید. در همین حال برای حفظ یک ریتم و ضربان ثابت در طول نواختن شما میتوانید از ابزار «مترونوم» استفاده کنید.
منبع :