بهترین روش های انجام تحقیق چیست؟
از نظر لغوی، تحقیق «یعنی رسیدگی کردن و به کنه مطلبی پی بردن» (دلاور 1368) البته آنچه امروز تحقیق یا پژوهش نامیده می شود “کوشش منظمی است که به منظور پاسخ گویی به یک یا چند سوال” (همان منبع)انجام می شود.
متغیرها
متغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی گفته می شود که بین افراد جامعه مشترک است.هر شی دارای ویژگی هایی از نظر وزن ، حجم، طول ، عرض، ارتفاع، رنگ،مقاومت، زیبایی ومانند آن است و هر موجود زنده می تواند این ویژگی ها را داشته باشد.معمولا در تحقیق شناخت متغیرها، اندازه گیری آنها و بررسی نحوه آثار و روابط آنهابا یکدیگر مورد نظر است، مثلا در علوم انسانی و اجتماعی تعدادی از صفات وویژگیهای جامعه مورد مطالعه که به عنوان متغیر تلقی می شود بدین شرح است:
– ویژگی های بدنی
– استعداد تحصیلی
– هوش، یادگیری
– درآمد
– تحصیلات
– طبقه اجتماعی
– تحرک شغلی
– سطح آرزوها
– اضطراب
– گرایش مذهبی، سیاسی
– شئونات شغلی واخلاقی و نظایر آن.
فرضیه :
جریان فرضيه سازی در زندگی روزمره برای هر شخصی اتفاق می افتد: وقتی نمره ای پایین تر از حد انتظار می گیریم و یا دوستمان به اندازه روزهای قبل حوصله حرفهای ما راندارد در جستجوی علت هستیم.فرضیه سازی در حل مسایل علمی نیز جزء مراحل اساسی است. به خطا رفتن هر شخص عادی در حل مسایل روزمره یا هر عالم دربررسی مسایل علمی در مرحله فرضیه سازی ممکن است به این صورت رخ دهد که به ( استنباط موقتی ومقطعي اطلاعات موجود ) قناعت کند و مرحله نهایی رسیدن به جواب قطعی را از نظر دور کند.
نگارش فرضیه از مهم ترین قدم های انجام یک پژوهش صحیح است. آنچه به عنوان یک فرضیه شناخته می شود جمله ای اخباری و مثبت است که رابطه بین دو یا چندمتغیر را پیش بینی می کند. فرضیه حدس پژوهشگر است درباره نتیجه پژوهشی که هنوز انجام نشده است. این حدس مبتنی بر دانش وی درباره موضوع نیست، بلکه پس از مطالعاتی کلی در زمینه پژوهش، مواجه با سوال یا مساله ای می شود.هر شخصی ممکن است تصوراتی از شرایطی که در آینده رخ خواهد داد داشته باشد.آنچه نویسنده بزرگ فرانسوی، ژول ورن، در داستان های خود نگاشته است، تصوری جسورانه و خلاق از شرایط آینده است.چنین تصوراتی سدهای ذهنی مردم هم عصر را می شکند و راهی نو برای مشکلات حال درآینده ای دور (یا نزدیک؟) تصویر می کند. حتی ممکن است مساله ای را که وجود ندارد پدید آورد. چنین حدس هایی برای هر ذهن جستجو گری وسوسه انگیز است. و اما در بحث روش تحقیق و شیوه علمی پژوهش با وسوسه حدسهای خلاق چه باید کرد؟ اینگونه حدسها چه جایگاهی در پژوهش دارد؟باید در نظر داشت که آنچه در فرضیه پیش بینی شده است باید در پژوهشی که انجام خواهد شد آزموده شود. پس فرضیه به گونه نوشته می شود که قابل آزمون باشد.یک فرضیه بر اساس یکی از فرض هاي موجود و معتبر تدوین می شود. جایگاه و ریشه آن در هر علم مشخص است. وبا شواهد موجود، یا قابل دسترسی، امکان رد یا تایید آن وجود دارد.
وجود ابزار جمع آوری اطلاعات مانند پرسشنامه، امکان ترتیب دادن آزمایش، مشاهده و مصاحبه ، ابزار آماری مناسب و حتی پژوهشگران خبره درموضوع از جمله امکاناتی است كه باید به هنگام آزمون فرضیه در نظر گرفته شود.
هدف پژوهش
( منظور از هدف نقطه ای است که محقق می خواهد بدان برسد و در آن نقطه به داوری و اظهار نظر بپردازد . هدف محقق به او نشان می دهد که چه چیزی را می خواهد معین کند، چه امری را می خواهد طرح یا اثبات نماید، چه راه و رسمی رامی خواهد عرضه کند و معرفی کند.)از مهمترین خصایص یا هدفهای پژوهشی شاید بتوان موارد زیر را نام برد:
1-روشن باشد.
2-قابل وصول باشد.
3-قابل ادامه و تعقیب باشد.
4-دارای جنبه عملی باشد.
5-وصول بدان متضمن فایده ای باشد، گرهی را باز کند، مشکلی را حل نماید.
6-با هم متضاد و مخالف نباشد.(رستمی پور،1374)
آغاز یک پژوهش
طرح مساله تحقیق
اولین مرحله و رکن اصلی هر تحقیق علمی انتخاب و بیان موضوع تحقیق است. محقق بر اساس علاقه و شوق شخصی و نیز احساس نیازی که خودش یا جامعه به حل مساله ای و کشف مجهولی دارد، می تواند یکی از آنها را انتخاب نماید. پس هر مساله تحقیقاتی مناسب دارای ویژگی های زیر است که محقق می تواند با توجه به آنهامساله مورد نظر خود را انتخاب کند:
1-موضوع مورد علاقه محقق باشد.
2-محقق توانایی و امکانات اجراء تحقیق را داشته باشد.
3-موضوع در حد دانش پژوهشگر باشد.
4-زمان داده شده با موضوع مطابقت داشته باشد.
5-منابع لازم در دسترس پژوهشگر باشد.
6-موضوع تحقیق باید اصیل و جدید باشد تا بتوان با حل آن موضوع تازه ای رامطرح کرد و علم جدیدی را بوجود آورد.
7-مرتبط با رشته تخصصی محقق باشد.
مطالعه سوابق مساله تحقیق
در این مرحله محقق یافته های دیگران و به عبارتی نتایج تحقیقات دیگران ونظریه های مرتبط با مساله تحقیق را گردآوری می کند و در صورتی که پاسخ مساله خود را پیدا نکرد،پژوهش را آغاز می کند علاوه بر آن از تجارب دیگران در تدوین چهارچوب کارخود استفاده می کند.به طور کلی این مرحله برای محقق دارای فواید زیر است:
1-با اشراف بر مساله از نو بودن کار اطمینان پیدا می کند.
2-پرهیز از دوباره کاری و تکرار .
3-آشنایی با مشکلات مسیر تحقیق .
4-شناسایی متغیر های مورد نیاز .
5-با استفاده از تجارب گذشته و شناسایی متغیرها و روابط آنها فرضیه نویسی ساده تر می شود. محقق باید برای مطالعه سوابق و ادبیات مساله ابتدا اقدام به شناسایی منابعی نماید که اطلاعات مکتوب در مورد مساله در آنها وجود دارد.
نحوه استفاده از منابع و کسب اطلاعات
بعد از پیدا کردن منابع باید اقدام به گزینش منابعی کرد که ویژگی های زیررا داشته باشد:
1-مباحث آن به موضوع تحقیق نزدیکتر باشد.
2-اگر تحقیق از نوع تاریخی نیست از نظر زمانی به زمان حال نزدیکتر باشد.
3-منابع تکراری نباشد و منابعی بعنوان مطالعه انتخاب شود که جامعیت چند منبع را داشته باشد.
4-از منابعی که درای تفسیر و تحلیل قوی باشد استفاده شود و محقق اندیشه های جدید بدهد.
5-از منابع اختصاصی مربوط به مساله تحقیق استفاده شود.
در هنگام مطالعه محقق نیازمند ثبت وضبط مطالبی است که با موضوع تحقیق اوارتباط دارد و محققان در این خصوص از روشهای گوناگون استفاده می کنند:
1-علامتگذاری روی متن و حاشیه کتاب مانند خط کشیدن یا نوشتن مشروط بر آنکه کتاب متعلق به خود محقق باشد.
2-خلاصه برداری از متن و نگارش آن که خلاصه نویسی در سه گام صورت می گیرد.
الف : حذف لغات هم معنی و مترادف
ب : کوتاه کردن جملات بلند
ج : خلاصه مفهومی (لب کلام)
3- استفاده از ماشین های حافظه دار نظیر رایانه
4- فیش تحقیق. این برگه ها در ابعاد و اندازه های گوناگون یافت می شود.
نکاتی در مورد چگونگی تهیه کارت فهرست منابع و فیش برداری در اینجا سعی می کنیم ساده ترین سیستم را برای تهیه کردن کارت فهرست منابع و فیش برداری از منابع منتخب ارایه دهیم .
برای تهیه کارت فهرست منابع یا می توانیم از فیش های موجود در بازار استفاده کنیم یا اینکه از برگها ي سفید 10×10سانتیمتر استفاده کنیم . اطلاعاتی که در این کارتها ثبت می کنید شامل نام نویسنده، نام کتاب یا مقاله ، سال انتشار و احیانامحل انتشار، صفحات مورد نظر در یک کتاب، مجله یا روزنامه می شود. به ترتیب نگارش این اطلاعات در کارتها نمونه زیر دقت کنید:
1)گيدنز آنتونی جامعه شناسی1382نشرنی صفحه 320-313
2)روح الامینی فاطمه بیگم چگونه دانش آموزان را به درس تاریخ علاقمند کردم.
رشد آموزش تاریخ پاییز 1386 دوره نهم شماره 1صفحه14-10
همانطور که ملاحظه می شود نمونه 1 یک کتاب و نمونه 2 مقاله ای در یک مجله هست. البته در نگارش فهرست منبع می توانیم سال انتشار را بلافاصله بعد از نامنویسنده بیاوریم.
همین که کارتهای منبع خود را پر کردید می توانید آنها را از روی الفبا مرتب کنید و گوشه سمت راست بالای آنها را شماره گذاری کنید. (اگر منبع مورد نظرانگلیسی باشد در گوشه سمت چپ بالای کارت قرار می گیرد. ) پس از اینکه کارتها تهیه شد به فیش برداری از منابع تهیه شده می پردازید. درقسمت بالای هر فیش شماره منبعی که برای آن فیش استفاده کرده اید را یاد داشت کنید. می توانید همه فیش هایی که از منبع شماره 1 تهیه شده اند را به صورت1-1، 2-1،3-1،…………………… شماره گذاری کنید. اولین شماره نشاندهنده منبع و شماره دوم، شماره فیش است.
گاهی لازم است مفهوم اصلی مطالبی را که در فیش یادداشت کرده ایم در بالای فیش یاد داشت کنیم. به این ترتیب استفاده از فیش به هنگام یادداشت متن پژوهش آسانتر خواهد بود. هر نوع پژوهشی را که در دست دارید بهتر است جهت فیشبرداری از منابع به نکات زیر توجه کنید.
الف: به جای جمله از عبارت استفاده کنید. این کارتها نه تنها باعث جلوگیری ازاتلاف وقت می شود بلکه موجب می شود که عین لغات نویسنده را در گزارشخویش کپی نکنید.
ب: از به کار بردن علایم اختصاری غیر معمول ک ابداع خودتان است برای تندنویسی پرهیز کنید. ممکن است وقتی دوباره به فیش هایتان مراجعه می کنید آنهارا درک نکنید.
ج: ضمن فیش برداری عقاید را از وقایع متمایز کنید. برای نقل عقاید از عباراتی نظیر(طبق نظر مولف) یا (مولف معتقد است که …….. ) استفاده کنید.
د: وقایعی که همه از آن مطلع هستند را لازم نیست که مستند کنید مانند تاریخ پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن1357ولی در وقایعی که احیانا برای خواننده گزارش تحقیق شما ناشناخته است باید مستند شوند. مانند تعداد کشته شدگان غیر نظامی در یک حمله جنگی. حتما منبع استناد خود را در فیش ذکر کنید.
ه: وقتی که نقل قول از منبع را به طور مستقیم در فیش خود کپی می کنید اگر کلماتی را از متن مزبور حذف کنید از (…) استفاده کنید. چون ممکن است در مراجعات بعدی به فیش به خاطر نیاوريد که مطلب نقل شده کوتاه شده است.
و: تمام فیش های خود را تا آخرین مراحل پژوهش (اگر در مدرسه یا هر نوع مرکز آموزشی این کار را انجام می دهید تا زمان نمره گذاری پژوهش) حفظ کنید.ممکن است مثلا معلم راهنما یا مسوول پژوهش بخواهد فیش هایتان را ببینید و درمورد کار پژوهشي شما سوالی بپرسد.
ضمن توجه به نکات فوق، سعی نکنید که اولین بار که کتابی را مطالعه می کنید ازآن فیش برداری کنید. در این صورت با این خطر مواجه می شوید که مطلب یادداشت در فیش اصلا به کارتان نیاید. بهتر است ابتدا منبع مورد نظر را مرور کنید.
برای مرور کردن یک منبع، فهرست مطلب، مقدمه و پیوست ها را مطالعه کنید. به طور کلی ببینید که آن منبع حاوی چه تعداد مطلب در مورد موضوع پژوهشی شماست. مثلا اگر منبع مورد نظرتان یک مقاله است چکیده یا خلاصه آن را مطالعه کنید و در غیر این صورت اولین و آخرین پاراگراف را مطالعه کنید تا لحن، روش و محتوی اصلی مقاله را بیابید.
سپس به مطالعه اجمالی منبع مورد نظر بپردازید. با جستجوی لغات اصلی یا کلیدی که مربوط به موضوع پژوهش است می توانید این مطالعه اجمالی را انجام دهید.
پیشنهاد می شود اولین جملات هر پاراگراف را بخوانید.
معمولا نویسندگان در جملات اول یک پاراگراف توضیح می دهند که محتوی پاراگراف در چه مورد است. اگر مثلا در مورد چگونگی انتقال ویروسها به تحقیق پرداخته اید،دنبال لغات کلیدی از قبیل عفونت، آلودگی آب و هوا، انتقال، رشد،مسری، بگردید، جملات پایانی و نتیجه گیری پاراگراف معمولا نکات اصلی پاراگراف را نشان می دهند. آنها نیزبه هر چه موثرتر ساختن این مطالعه اجمالی کمک می کنند در نهایت منبع را به منظور فیش برداری به دقت مطالعه کنید حال که کاملاآگاه هستید که چه اطلاعاتی برای پژوهش شما ضروری است سعی کنید نکات اصلی موجود در منبع را به دقت درک کنید تا بتوانید مطلب را به زبان خود بیان کنید.
برای فیش برداری از سه روش می توان استفاده کرد:
1-خلاصه کردن
2-بازنویسی متن به زبان خود
3-نقل مستقیم (کپی کردن)
روشهای جمع آوری اطلاعات
منابع :