معنی درس رستم و اشکبوس با معنی کلمات و آرایه های ادبی
۱۷.
خروشید كای مرد رزم آزمای
هماوردت آمد مشو باز جای
معنی: رستم فریاد زد كه ای مرد جنگجو، حریف تو آمد. از میدان جنگ نگریز.
معنی کلمات: خروشید: فریاد زد / رزم آزما: جنگجو/ هماورد: حریف، رقیب (آورد: جنگ) / «ت» در كلمه هماوردت: مضافٌ الیه / مشو: مرو / باز: سوی /
آرایه های ادبی: مشو باز جای: کنایه از اینکه نگریز.
۱۸.
كشانی بخندید و خیره بماند
عنان را گران كرد و او را بخواند
معنی: اشكبوس كشانی خندید و تعجّب کرد، افسار اسب را كشید، ایستاد و رستم را صدا زد.
معنی کلمات: کشانی: کوشانی، کوشان: سرزمینی در بخش شمال شرقی ایران / خیره: شگفت زده / بماند: شد / عنان: افسار، دهانه / گران: سنگین/ بخواند: صدا كرد /
آرایه های ادبی: عنان را گران كردن: كنایه از نگه داشتن اسب
۱۹.
بدو گفت خندان كه نام تو چیست
تن بی سرت را كه خواهد گریست؟
معنی: اشکبوس به رستم گفت كه تو چه نام داری؟ پس از کشته شدنت چه كسی برایت سوگواری خواهد کرد؟
معنی کلمات: را: برای /
آرایه های ادبی: مصراع دوم: کنایه از اینکه حتماً می‌میری / تن، سر: تناسب / که: جناس همسان (۱- حرف پیوند ۲- چه کسی).
۲۰.
تهمتن چنین داد پاسخ كه نام
چه پرسی؟ كزین پس نبینی تو كام
معنی: رستم پاسخ داد که چرا نام مرا می‌پرسی؟ در حالی که به زودی کشته می‌شوی و به آرزویت که کشتن من است نمی‌رسی. [پس نپرس چون دیگر اهمیتی ندارد]
معنی کلمات: تهمتن: لقب رستم / چه پرسی: پرسش انكاری / کزین: که از این / کام: مراد، آرزو، قصد، نیّت
آرایه های ادبی: کام: سقف دهان، مجاز از آرزو و مراد، قصد، نیت / نبینی تو کام: کنایه از بدبختی / نام، کام: جناس.
←← معنی درس رستم و اشکبوس →→
۲۱.
مرا مادرم نام مرگ تو كرد
زمانه مرا پتک ترگ تو كرد
معنی: مادرم نام مرا مرگ تو نهاده است و روزگار، مرا ابزاری برای مرگ تو ساخته است.
معنی کلمات: زمانه: روزگار / پتک: چکش بزرگ فولادین، آهن کوب / ترگ: کلاهخود
نکته دستور زبانی: « را » درعبارت (مرا مادرم نام مرگ تو کرد ) در مصراع اوّل از نوع فکّ اضافه است. یعنی مادرم نام مرا مرگ تو گذاشت.
آرایه های ادبی: مرگ، ترگ: جناس / مصراع اوّل واج آرایی صامت « م» دارد / قافیه: مرگ و ترگ، ردیف: تو کرد / بیت دارای طنز است. / زمانه … كرد: جانبخشی / زمانه مرا پتک ترگ تو كرد: تشبیه رسا.
۲۲.
كشانی بود گفت بی بارگی
به كشتن دهی سر به یكبارگی
معنی: اشکبوس به رستم گفت: بدون اسب به میدان جنگ آمده‌ای. خیلی زود خودت را به کشتن می‌دهی.
معنی کلمات: بارگی: اسب؛ «باره» نیز به همین معنی است / یک بارگی: یک دفعه /
آرایه های ادبی: سر: مجازاً از وجود / جناس: بارگی (اسب، دفعه)
۲۳.
تهمتن چنین داد پاسخ بدوی:
كه ای بیهده مرد پرخاشجوی
معنی: رستم به اشکبوس چنین پاسخ داد: که ای جنگجوی بیهوده‌گو
معنی کلمات: بدوی: به او / بیهده: بیهوده گو / پرخاشجو: ستیزه جو، جنگجو
۲۴.
پیاده ندیدی كه جنگ آورد
سر سركشان زیر سنگ آورد؟
معنی: آیا تاکنون ندیده‌ای که کسی پیاده بجنگد و پهلوانان نیرومند را شکست دهد؟
معنی کلمات: سركش: یاغی، زورگو / بیت دوم پرسش انکاری دارد => من پیاده حتما تو را شکست می‌دهم.
آرایه های ادبی: جنگ، سنگ: جناس ناهمسان اختلافی / سر زیر سنگ آوردن: كنایه از شكست دادن و کشتن / مصراع دوم بیت دوم واج آرایی «س» دارد.
۲۵.
هم اكنون تو را ای نبرده سوار
پیاده بیاموزمت كارزار
معنی: ای سوارکار جنگجو، هم اکنون من با پای پیاده، روش جنگیدن را به تو می‌آموزم. ( یا: روش پیاده جنگیدن را به تو می‌آموزم.)
معنی کلمات: نبرده: جنگجو / كارزار: جنگ / را: حرف اضافه به معنای «به»
←← معنی درس رستم و اشکبوس →→
۲۶.
پیاده مرا زان فرستاده طوس
كه تا اسب بستانم از اشكبوس
معنی: توس مرا پیاده فرستاده است تا از تو اسبت را بگیرم.
معنی کلمات: زان: از آن، به این خاطر / طوس: فرمانده سپاه ایران / بیت: تحقیر و تمسخر اشكبوس / ستاندن: گرفتن، (بن ماضی: ستاند، ستد؛ بن مضارع: ستان)
۲۷.
كشانی بدو گفت با تو سلیح
نبینم همی جز فسوس و مزیح
معنی: اشکبوس به رستم گفت: من سلاحی غیر از مسخره کردن و شوخی با تو نمی‌بینم. (تنها سلاح تو برای جنگ، تحقیر و تمسخر است.)
معنی کلمات: کشانی: کوشانی، (کوشان ها تیرهای بودند که در بخش خاوری افغانستان فرمان می راندند) منظور اشكبوس است / سلیح: افزار جنگی، ممال سلاح / فسوس: مسخره کردن، نیرنگ / مزیح: شوخی، ممال مزاح.
** مُمال: تبدیل حرف «الف» به «ی» است؛ مانند: اسلامی← اسلیمی؛ رکاب← رکیب؛ کتاب← کتیب
۲۸.
بدو گفت رستم كه تیر و كمان
ببین تا هم اكنون سرآری زمان
معنی: رستم به اشکبوس گفت كافی است كه تیر و كمانم را نگاه كنی تا از ترس بمیری.
معنی کلمات: سر آری: پایان آوری/
آرایه های ادبی: تیر، كمان: مراعات نظیر / سر آری زمان: كنایه از بمیری، زمان تو به پایان برسد / كمان، زمان: جناس ناهمسان اختلافی.
۲۹.
چو نازش به اسب گران مایه دید
كمان را به زِه كرد و اندر كشید
معنی: رستم وقتی دید اشکبوس به اسب اصیل خود می‌نازد، کمان را آماده کرد و زه آن را کشید.
معنی کلمات: زه: چله کمان، وتر / ناز: افتخار / گران مایه: گران ارج، ارزشمند / به زه کرد: آماده کرد
آرایه های ادبی: کمان، زه: تناسب / بیت: واج آرایی دارد.
۳۰.
یكی تیر زد بر بر اسب اوی
كه اسب اندر آمد ز بالا به روی
معنی: رستم تیری به پهلوی اسب او زد، به گونه‌ای که اسب اشکبوس سرنگون شد و به زمین افتاد.
معنی کلمات: بر اوّل: به؛ بر دوم: پهلو؛ جناس همسان / از بالا به روی اندرآمد: وارونه شدن و زمین خوردن
آرایه های ادبی: بر اوّل؛ بر دوم: جناس همسان / اوی، روی: جناس ناهمسان اختلافی / اسب: واژه آرایی / واج آرایی: «ب»، «ر»
←← معنی درس رستم و اشکبوس →→
۳۱.
بخندید رستم به آواز گفت:
كه بنشین به پیش گران مایه جفت
معنی: رستم خندید و با تحقیر و تمسخر فریاد زد: ای اشکبوس حالا پیش اسب عزیزت بنشین. (برایش سوگواری کن)
معنی کلمات: آواز: صدای بلند / گران مایه: گران ارج / جفت: زوج، این قسمت طنز دارد، منظور اسب است.
آرایه های ادبی: گفت، جفت: جناس ناهمسان اختلافی
۳۲.
سزد گر بداری سرش در كنار
زمانی برآسایی از كارزار
معنی: سزاوار و شایسته است که برای لحظاتی سر اسب را در آغوش بگیری و کمی استراحت کنی.
معنی کلمات: سزد: سزاوار است / كنار: آغوش / برآسایی: استراحت کنی، دست برداری / كارزار: جنگ
آرایه های ادبی: در کنار گرفتن: کنایه از در آغوش گرفتن / کارزار: استعاره از جنگ
۳۳.
كمان را به زه كرد زود اشكبوس
تنی لرز لرزان و رخ سندروس
معنی: اشكبوس زود كمانش را آماده كرد، در حالی که تنش می‌لرزید و رنگ چهره اش مانند سندروس از ترس زرد شده بود.
معنی کلمات: به زه کردن: زه کمان را انداختن / سندروس: صمغی زرد است كه از نوعی سرو کوهی گرفته می‌شود /
آرایه های ادبی: بیت واج آرایی: « ر»، « ز» / رخ سندروس: تشبیه رسا / تن، رخ: تناسب / تنی لرز لرزان: کنایه از ترسان.
۳۴.
به رستم بر، آنگه ببارید تیر
تهمتن بدو گفت بر خیره خیر،
(*موقوف المعانی)
۳۵.
همی رنجه داری تن خویش را
دو بازوی و جان بد اندیش را
معنی: سپس به سوی رستم تیرهای زیادی روانه کرد. رستم به او گفت: بیهوده تن و بازوها و روح بی‌عقل خود را خسته می‌کنی.
معنی کلمات: تهمتن: درشت اندام، لقب رستم / خیره خیر: بیهوده / رنجه داری: می‌آزاری / بداندیش: بدخواه، دشمن
نکته دستور زبانی: به رستم بر: دو حرف اضافه برای یک متمم
آرایه های ادبی: بیت نخست: واج آرای «ب»، «ر»
←← معنی درس رستم و اشکبوس →→
۳۶.
تهمتن به بند كمر برد چنگ
گزین كرد یک چوبه تیر خدنگ
معنی: رستم به تیردان که در کمربندش بود دست برد و یک تیر محکم از جنس چوب خدنگ انتخاب کرد.
معنی کلمات: تهمتن: درشت اندام، لقب رستم / کمر: کمربند / گزین: انتخاب / چوبه: واحد شمارش تیر / خدنگ: درختی بسیار سخت، محکم و صاف که از چوب آن، نیزه، تیر، زین اسب و مانند آنها می ساختند.
۳۷.
یكی تیر الماس پیكان چو آب
نهاده بر او چار پرّ عقاب
معنی: تیری انتخاب كرد كه نوک آن همانند الماس تیز بود و چهار پرّعقاب هم بر آن نهاده شده بود.
معنی کلمات: چار: چهار
آرایه های ادبی: الماس پیکان: تشبیه رسا؛ پیکان: مشبّه، الماس: مشبّهٌ به / چو آب: مانند آب درخشان بود، تشبه / تیر، پیکان، پر: تناسب / پر، بر: جناس.
۳۸.
كمان را بمالید رستم به چنگ
به شست اندر آورده تیر خدنگ
معنی: رستم کمان را در دست گرفت و با انگشست شست، تیر خدنگ را در کمان نگه‌داشت و آماده پرتاب کرد.
معنی کلمات: بمالید: لمس کرد / شست: قلاب / خدنگ: چوبی سخت که از آن تیر و نیزه و زین اسب سازند
آرایه های ادبی: کمان، شست، تیر: تناسب.
۳۹.
بزد بر بَر و سینه‌ی اشكبوس
سپهر آن زمان دست او داد بوس
معنی: رستم تیر را به سینه اشکبوس زد و آسمان در آن لحظه دست رستم را بوسید و او را تحسین کرد.
معنی کلمات: سپهر: آسمان / بر نخست: حرف اضافه، بر دوم: بغل
آرایه های ادبی: بر، بر: جناس تام / بوسیدن سپهر: جانبخشی / كلّ بیت اغراق دارد.
۴۰.
كُشانی هم اندر زمان جان بداد
چنان شد كه گفتی ز مادر نزاد
معنی: اشکبوس در همان لحظه جان داد و نابود شد، به گونه ای که انگار اصلا از اول به دنیا نیامده بود.
معنی کلمات: هم اندر زمان: بی درنگ، فوراً / گفتی: گویی / نزاد: زاده نشده است
آرایه های ادبی: جان داد: کنایه از مردن / گویی از مادر نزاد: کنایه از کاملا نیست و نابود شدن