/ دسته‌بندی نشده / معنی درس نی نامه به همراه آرایه های ادبی و معنی کلمات
آنچه در این مقاله می‌خوانید

شعر نی نامه یکی از زیباترین اشعار مولانا است که در دفتر اول مثنوی معنوی آمده است. در ادامه به بررسی معنی درس نی نامه، مفهوم کلی شعر نی نامه، معنی کلمات (قلمرو زبانی درس نی نامه) و آرایه های ادبی شعر نی نامه خواهیم پرداخت.

۱۸ بیت نخست دفتر اول مثنوی معنوی مولانا، معروف به نی نامه، از زیباترین اشعار مولانا است. این ابیات چکیده‌ای از مفهوم ۶ دفتر مثنوی معنوی است و مضمون اصلی این ابیات تخلی نفس (به خلوت نشستن به تنهایی نفس) است که موجب رسیدن به قابلیت دریافت عنایات غیبی است و جز با وساطت و اشارت اشخاصی که مظهر نور خدا هستند میسر نخواهد بود. در ادامه به بررسی معنی درس نی نامه (معنی شعر نی نامه)، معنی کلمات و آرایه های ادبی آن خواهیم پرداخت.

معنی درس نی نامه به همراه معنی کلمات و آرایه های ادبی

بشنو این نی چون شکایت می‌کند
از جدایی‌ها حکایت می‌کند

معنی بیت: به صدای نی گوش کن زمانی که به صدا در می‌آید و از درد دوری و فراق خود شکوه می‌کند.

معنی کلمات:

جدایی: جدایی روح جزئی ( انسان ) از روح کل (خدا) است

آرایه های ادبی:

  • استعاره: نی استعاره از مولانا یا نماد هر انسان آگاه و آشنا به حقایق و دور مانده از اصل خویش است
  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان حکایت و شکایت
  • حسن تعلیل: ناله نی

کز نیستان تا مرا ببریده‌اند
در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند

معنی بیت: از موقعی که مرا از عالم معنا جداکرده‌اند، از سوز و ناله‌های عاشقانه‌ی من تمامی هستی با من هم نوا شده است.

معنی کلمات:

  • نیستان:‌ جایی که نی فراوان روییده باشد، نیزار
  • نفیر: فریاد، آواز

آرایه های ادبی:

  • استعاره: نیستان استعاره از عالم معنا
  • مجاز: مرد و زن مجاز از تمام هستی و کل موجودات

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق
تا بگویم شرح درد اشتیاق

معنی بیت: برای بیان درد اشتیاقم شنونده‌ای می‌خواهم که دوری از حق را درک کرده باشد و مانند من دلش از درد و داغ فراق سوخته باشد.

معنی کلمات:

  • شرحه شرحه: پاره پاره، تکه تکه، قطعه قطعه
  • شرحه: گوشتی که به درازا ببرند
  • فراق: جدایی، دوری، هجران
  • اشتیاق: آرزومندی، شوق، میل، هوس

آرایه های ادبی:

  • مجاز: سینه مجاز از شنونده‌ای دردمند و درد آشنا
  • جناس: جناس ناقص افزایشی میان شرحه و شرح
  • واج آرایی: واج آرایی حرف “ش”
  • پارادوکس: درد اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش
باز جوید روزگار وصل خویش

معنی بیت: هر کس از جایگاه اصلی خود دور بماند، پیوسته در آرزوی وصال است و جایگاه اصلی خود را جستجو می‌کند.

معنی کلمات:

  • اصل: اساس، ریشه، منشا
  • وصل: پیوند، بهم رسیدن

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان اصل و وصل
  • تضاد: تضاد میان دور و وصل
  • تلمیح: اشاره به آیه «إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» و قسمتی از حدیثی از امام محمد باقر (ع): «کُلّ شیءٍ یَرجعُ الى اصلِهِ»

من به هر جمعیتی نالان شدم
جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

معنی بیت: من ناله‌ی عشق را برای تمام انسان‌ها سر داده‌ام و با سالکان کندرو و رهروان تندرویِ شادمان از سیر و سلوک همراه گشتم

معنی کلمات:

  •  به: همراهی
  • جمعیّت: گروه مردم
  • بدحالان: رمز بی‌بهرگان از حقیقت است، کسانی که سیر و سلوک آنها به سوی حق کند است
  • خوش حالان: رمز عارفان، رهروان راه حق که از سیر به سوی حق شادمان‌اند

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان نالان و حالان
  • تضاد: تضاد میان بدحالان و خوش‌حالان
  • کنایه:  جفت شدن کنایه از همراهی و همنشینی است

هرکسی از ظن خود شد یار من
از درون من نجست اسرار من

معنی بیت: هرکسی در حد فهم و ادراک خود با من همراه و یار شد، اما حقیقت حال مرا درنیافت.

معنی کلمات:

  • ظن:‌ گمان، پندار، گمانه
  • اسرار: رازها، پوشیده‌ها، نهانی‌ها

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان ظن و من
  • واج آرایی:‌ واج آرایی حرف «ن»
  • تناسب: تناسب میان درون و اسرار

سر من از نالهٔ من دور نیست
لیک چشم و گوش را آن نور نیست

معنی بیت: اسرار من در ناله‌های من پنهان است، اما این رازها را با چشم و گوش و حواس ظاهری نمی‌توان فهمید و به حقیقت این ناله و اسرار درون پی برد.

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس اختلافی میان دور و نور
  • مجاز: چشم و گوش مجاز از کل حواس ظاهری
  • استعاره: نور نماد معرفت ایزدی و استعاره از بصیرت و دانایی
  • تناسب: تناسب میان چشم و گوش
  • تشخیص: ناله نی

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست
لیک کس را دید جان دستور نیست

معنی بیت: اگرچه جان، تن را درک می‌کند و تن از جان آگاهی‌ دارد و هیچ‌یک از دیگری پوشیده نیست، اما هر چشمی، توانایی دیدن جان را ندارد.

معنی کلمات:

  • مستور: پوشیده، پنهان
  • دستور: اجازه، راهنما
  • را: برای

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان مستور و دستور
  • آرایه قلب و عکس: تن زجان و جان ز تن
  • تضاد: تضاد مفهومی میان تن و جان

آتش است این بانگ نای و نیست باد
هر که این آتش ندارد، نیست باد

معنی بیت: آوازی که از این نی (مقصود خود مولانا) برمی‌خیزد، آتش عشق است و دم ظاهری نیست و هر کس در وجودش آتش عشق راه نیافته است، نابود گردد.

معنی کلمات:

  • بانگ: جار، صدا، آواز، فریاد، نعره
  • نای: نی، گلو
  • باد در مصرع اول: دم، نفس
  • نیست: در مصرع اول فعل و در مصرع دوم صفت، به معنای نابودی است

آرایه های ادبی:

  • تشبیه: بانگ نای به آتش تشبیه شده است
  • جناس: جناس تام میان “نیست باد” در مصرع اول و دوم
  • استعاره: آتش استعاره از از عشق یا بانگ عاشقانه نی است

آتش عشق است کاندر نی فتاد
جوشش عشق است کاندر می فتاد

معنی بیت: سوز و گداز آتش عشق است که ناله‌ی نی را اثر گذار کرده و هر جوشش و شوری که در باده ایجاد می‌شود، نیز از اثر عشق است.

معنی کلمات:

  • کاندر: که در
  • می: باده، شراب

آرایه های ادبی:

  • اضافه تشبیهی: آتش عشق
  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان نی و می
  • مجاز: نی و می مجاز از کل هستی
  • اضافه استعاری: جوشش عشق

نی، حریف هرکه از یاری برید
پرده‌هایش پرده‌های ما درید

معنی بیت: نی همدم کسی است که از معشوق خود جدا مانده است و آواز نی، راز عاشقان را آشکار می‌سازد و برای کسی که جویای معرفت است پرده‌ها و حجاب‌ها را از مقابل چشم برمی‌دارد تا معشوق حقیقی را ببیند. 

معنی کلمات:

  • حریف: همدم، یار، دوست، همراه
  • پرده: پرده نخست در مصرع دوم در مفهوم نت‌های موسیقی است و در پرده دوم به معنای پوشش و حجاب است.

آرایه های ادبی:

  • کنایه: “بریدن” در مصراع اول کنایه از جدا شدن و دور ماندن است و “پرده‌ دریدن” در مصراع دوم کنایه از  رسوا و فاش کردن راز است
  • جناس: جناس تام میان دو “پرده” در مصرع دوم

همچو نی زهری و تریاقی که دید؟
همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟

معنی بیت: نی هم زهر است و هم پادزهر. در عین درد آفرینی، درمان‌بخش نیز هست. نی، هم همدم نی زن است و هم مشتاق وصال.

معنی کلمات:

  • تریاق: افیون، پادزهر، نوشدارو
  • دمساز: انیس، دوست، موافق، مونس، همدم، همراز

آرایه های ادبی:

  • تشبیه: همچو نی
  • تضاد: تضاد میان زهر و تریاق
  • استفهام انکاری: در هر دو مصرع استفهام انکاری وجود دارد

نی حدیث راه پر خون می‌کند
قصه‌های عشق مجنون می‌کند

معنی بیت: نی داستان پرخطر و دشوار سیر و سلوک عشق را بیان می‌کند و عشق عاشقان حقیقی مانند مجنون را بازگو می‌نماید.

معنی کلمات:

حدیث: داستان، روایت، قصه، واقعه، رویداد

آرایه های ادبی:

  • کنایه: راه پرخون کنایه از سیر و سلوک دشوار راه عشق است
  • تلمیح: اشاره به داستان لیلی و مجنون در مصرع دوم
  • تشخیص:  داستان گفتن نی جانبخشی به نی است
  • تناسب: تناسب میان حدیث و قصه

محرم این هوش جز بیهوش نیست
مر زبان را مشتری جز گوش نیست

معنی بیت: حقیقت عشق را هر کسی نمی‌تواند درک کند و تنها عاشق (بی هوش) است که محرم است، همان طور که گوش برای درک سخنانِ زبان، ‌مناسب است.

معنی کلمات:

  • محرم: رازپوش، رازدار، رازنگهدار، سرنگهدار
  • هوش: آگاهی

آرایه های ادبی:

  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان هوش و گوش
  • استعاره: هوش استعاره از عشق و بی هوش استعاره از عاشق است
  • پارادوکس: محرم هوش بودن بی هوش
  • مجاز: زبان مجاز از سخن است
  • تناسب: تناسب مبان زبان و گوش
  • تشخیص: در “مر زبان را مشتری جز گوش” به گوش جانبخشی شده که می‌تواند مشتری حرف‌های زبان باشد

در غم ما روزها بیگاه شد
روزها با سوزها همراه شد

معنی بیت: همه‌ی عمر ما با سوز و گداز عاشقانه به پایان رسید و روزگارمان باغم و اندوه به پایان رسید.

معنی کلمات:

بیگاه: وقت شام، نزدیک شب هنگام، تنگاتنگ غروب

معنی درس نی نامه

آرایه های ادبی:

  • مجاز: روزها مجاز از طول عمر است
  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان روزها و سوزها
  • کنایه: بیگاه شدن کنایه از اینکه سپری شدن است

روزها گر رفت، گو رو، باک نیست
تو بمان، ای آن که چون تو پاک نیست

معنی بیت: اگر روزهای عاشق اینگونه سپری شد، اهمیتی ندارد. ای عشق! تو پایدار و جاودان بمان، زیرا غیر از تو برای ما هدف پاکی وجود ندارد.

معنی کلمات:

باک: بیم، ترس، وحشت، هراس

آرایه های ادبی:

  • مجاز: روزها مجاز از عمر انسان است
  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان پاک و باک
  • تشخیص: جان بخشی به روزها که توانایی رفتن دارد.
  • تضاد: تضاد میان رو و بمان

هر که جز ماهی، ز آبش سیر شد
هرکه بی روزی است، روزش دیر شد

معنی بیت: تنها ماهی دریای حق (عاشق) است که از غوطه خوردن در آب عشق و معرفت سیر نمی‌شود. هر کس از عشق بی بهره باشد، ملول و خسته می‌گردد.

آرایه های ادبی:

  • استعاره: ماهی استعاره از عاشق واقعی، آب استعاره از عشق بی‌کرانه و معرفت و روزی استعاره از عشق است
  • مراعات نظیر: مراعات نظیر میان آب و ماهی
  • کنایه: روزش دیر شد کنایه از خسته و ملول شدن است
  • مجاز: سیر مجاز از خسته
  • جناس: جناس ناقص اختلافی میان سیر و دیر و جناس ناهمسان میان روز و روزی

در نیابد حال پخته هیچ خام
پس سخن کوتاه باید، والسلام

معنی بیت: کسی که عاشق نباشد حال عاشق راستین را درک نمی‌کند؛ پس بهتر است سخن را کوتاه کنم و به پایان برسانم.

معنی کلمات:

  • دریافتن: فهمیدن، درک کردن
  • والسلام: تمام شد؛ دیگر هیچ

آرایه های ادبی:

  • کنایه: پخته کنایه از عارف واصل و خام کنایه از انسان بی‌بهره از عشق است
  • تضاد: تضاد میان پخته و خام

معنی درس نی نامه

منبع:

1

برچسب ها :

برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!

کل :
میانگین :
اشتراک در
اطلاع از
guest

0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
0
افکار شما را دوست داریم، لطفا نظر دهید.x