معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار
آفرینش همه تنبیه خداوند دل است
دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار
معنی: تمام پدیده های آفرینش برای آگاه کردن انسان های عارف است و اگر کسی وجود خدا را انکار کند و به خدا ایمان نیاورد، ذوق واحساسی ندارد.
آرایه: حرف د: واج آرایی / که و به: جناس
نکته دستوری: آفرینش (آفرین+ -ِ ش)= مشتق/ که در مصراع دوم به معنی کسی که، ضمیر مبهم است/ همه: بدل
←معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار→
♣∴♣∴♣
این همه نقش عجب، بر در و دیوار وجود
هر که فکرت نکند، نقش بود بر دیوار
معنی: هر کسی که با این همه نقش ها و پدیده های عجیب به آفریننده ی آنها نیندیشد، همانند تصویر روی دیوار، بی احساس و بی روح است.
آرایه: در، دیوار: مراعات نظیر / بر و در: جناس /تشبیه
نکته دستوری: «ت» در فکرت، ضمیر نیست! بلکه مربوط به خود کلمه « فکرت» است.
♣∴♣∴♣
کوه دریا و درختان، همه در تسبیح اند
نه همه مستمعی فهم کند این سرار
معنی: کوه و دریا و درختان (همه موجودات در حال نیایش خداوند هستند ) امّا هر شنونده ای این راز را درک نمی کند.
آرایه: کوه، دریا و درختان: مراعات نظیر
بیت تلمیح دارد به آیه ۴۴ سوره اسراء
اِن مِن شَیءٍ اِلا یٌسَبَح بِحَمدهِ وَلکنِ لا تفقهونَ تَسبیحَهٌم اِنَهٌ کانَ حلیماً غَفوراً.
چیزی در جهان نیست مگر آن که خدا را تسبیح می‌کند و به پاکی می‌ستاید، لیکن شما تسبیح آن را نمی‌فهمید. به درستی که خدا صبور و آمرزنده است.
←معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار→
♣∴♣∴♣
خبرت هست که مرغان سحرمی گویند:
آخر ای خفته، سر از خواب جهالت بردار؟
معنی: آیا خبر داری که پرندگان سحری به هنگام صبح می گویند: ای انسان غافل، از بی خبری و نادانی، رها شو؟
آرایه: خواب، سحر و خفته: مراعات نظیر / سر و سحر: جناس / سر از خواب برداشتن: کنایه از آگاهی و بیداری
نکته دستوری: «ت» در خبر، ر نهاد است یا به این صورت هم می آید: خبر برای تو هست ( برای تو: مسند )/ خفته: صفت جانشین اسم: ای (انسان) خفته.
♣∴♣∴♣
تا کی آخر چو بنفشه، سر غفلت در پیش؟
حیف باید که تو در خوابی و نرگس، بیدار
معنی: تا کی می خواهی مانند گل بنفشه در غفلت و نادان به سر ببری . حیف است که تو بی خبر و غافل باشی و گل نرگس بیدار و آگاه باشد.
آرایه: بنفشه و نرگس: مراعات نظیر / چو بنفشه: تشبیه / در و سر: جناس / آرایه نماد: بنفشه در این بیت نماد غفلت و سر افکندگی و نرگس، نماد بینایی و آگاهی است / سر غفلت در پیش گرفتن: کنایه است.
نکته دستوری: « حیف» نقش مسندی دارد/ «ی» در خوابی، به معنی «هستی» ، فعل اسنادی است.
←معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار→
♣∴♣∴♣
که تواند که دهد میوۀ الوان از چوب؟
یا که داند که گل صد برگ از خار؟
معنی: چه کسی می تواند از چوب درخت، میوه های رنگارنگ و از خار، گل های سرخ زیبا، پدید آورد؟
مفهوم: تنها خداوند بزرگ است که می تواند از چوب درخت، میوه های رنگارنگ و از خار، گل های سرخ زیبا، پدید آورد.
آرایه: چوب: مجازاً درخت / گل و خار: تضاد و تناسب
نکته دستوری: هر دو مصراع، استفهام انکاری است./ صدبرگ: صفت مرکب.
♣∴♣∴♣
عقل، حیران شود از خوشۀ زرین عنب
فهم، عاجز شود از حقه یاقوت انار
معنی: عقل از زیبایی خوشه طلایی انگور، متحیّر می شود و فهم از درک زیبایی و ظرافت دانه های انار که مانند یاقوتی سرخ و ارزشمند است، ناتوان است.
آرایه: حیران شدن عقل: آرایه تشخیص / عنب و انار: مراعات نظیر / حقه: کیسه جواهرات / یاقوت انار: تشبیه- مشبه:حذف شده (دانه‌های انار)، مشبه به: یاقوت – وجه شبه: سرخ و درخشان بودن
←معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار→
♣∴♣∴♣
پاک و بی عیب خدایی که به تقدیر عزیز
ماه و خورشیدمسخر کند و لیل و نهار
معنی: خداوند پا ک و بی عیب با فرمان خود، تمام پدیده ها و موجودات را ( ماه و خورشید و شب و روز را ) مطیع خود کرده است.
آرایه: لیل و نهار: تضاد / ماه و خورشید: مراعات نظیر / بیت، تلمیح به آیات قرآن دارد.(آیه ۳۳ سوره ابراهیم و ۱۲سوره نحل)
♣∴♣∴♣
تا قیامت سخن اندر کرم و رحمت او
همه گویند و یکی نیاید ز هزار
معنی: گر همه مردم تا روز قیامت درباره ی بخشش و لطف خداوند سخن بگویند باز هم یکی از هزاران لطف و رحمت خداوند، گفته نمی شود.
نکته دستوری: « تا» حرف اضافه است و قیامت، متمم/ همه، نقش نهادی دارد.
←معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار→
♣∴♣∴♣
نعمتت بار خدایا، ز عدد بیرون است
شکر انعام تو هرگز نکند شکرگزار
معنی: پروردگارا نعمت های تو قابل شمارش نیست و هیچ انسان شکر گزاری نمی تواند، شکر نعمت های بی کران تو را به جای آورد.
آرایه: نعمت، شکر، انعام، و شکر گزار: مراعات نظیر / زعدد بیرون بودن: کنایه از بی شمار بودن
نکته دستوری: « ت» در نعمتت: مضاف الیه/ هرگز: قید نفی.
♣∴♣∴♣
سعدیا، راست رُوان گوی سعادت بردند
راستی کن که به منزل نرسد، کج رفتار
معنی: ای سعدی، انسان های درست کار، به سعادت و خوش بختی می رسند، بنابر این تو هم انسانی صادق و راستگو باش، زیرا انسان های بدرفتار به هدف و مقصودش نمی‌رسد
آرایه: که و به: جناس / گوی بردن: کنایه از دست یافتن و سبقت گرفتن / سعدیا: تخلص
نکته دستوری: سعدی: مندا و « ا» : حرف ندا/ راست روان: مرکب ( « ان» جمع در ساختمان اسم دخالتی ندارد.)/ کج رفتار: مشتق- مرکب و صفت جانشین اسم (انسان کج رفتار)
معنی لغات شعر آفرینش همه تنبیه خداوند دل است
| مستمع: شنونده | اقرا: اعتراف | آفرینش: آفریده های جهان | بامداد: صبح زود |
| تسبیح: نیایش کردن، خدارا به پاکی یاد کردن | عجب: عجیب | تنبیه: هوشیار کردن، آگاه کردن | لیل: شب |
| اسرار: جمع«سر»، راز ها | وجود: هستی | خداوند دل: صاحب دل، انسان عارف | نهار: روز |
| مرغان: پرندگان | فکرت: فکر و اندیشه | دل ندارد: احساس و عاطفه ندارد | تماشا: نگاه کردن به چیزی به قصد تفریح |
| الوان: در اینجا به معنی رنگارنگ | حیف: افسوس، دریغ | جهالت: نادانی | خفته: غافل و بی خبر |
| حقه: ظرفی کوچک، که در آن، جواهر نگه داری شود. | عنب: انگور | حیران: سرگردان | صدبرگ: نوعی گل سرخ با گلبرگ های پُرپَر و زیاد. |
| کرم: بخشش | مسخر: رام و مطیع | تقدیر: سرنوشت، فرمان خدا | یاقوت: سنگ قیمتی به رنگ های سرخ، زردو کبود |
| گوی: توپ کوچک | راست روان: انسان های درستکار | اِنعام: بخشش، نعمت دادن | بار: آفریننده، خالق، نیکوکار |
خودارزیابی
سوال: چند نمونه از جلوه‌های زیبایی آفرینش و نعمت‌های خدارا در درس، بیابید و بیان کنید.
جواب: زیبایی دشت و صحرا در فصل بهار، میوه‌های رنگارنگ، گل صدبرگ، خوشه طلایی رنگ انگور، انار یاقوتی رنگ.
سوال: مفهوم آیه چهل و چهار سوره اسراء با کدام بیت درس تناسب دارد؟
جواب: آیه چهل چهار سوره اسراء: تَسَبشحٌ لشهص السماواتٌ السَبعص و الارضٌ و مَن فیهِنَ و اِن مِن شَیءٍ اِلا یٌسَبِحٌ بیحَمدِه و لکِن لا تَفقَهون تشسبیحَهٌم اینَهٌ کانَ حلیماً غفوراً.
ترجمه: آسمان‌های هفت گانه و زمین و هر کس که در آن‌هاست او را ستایش می‌کنند، و هیچ چیز نیست مگر آنکه در حال ستایش، تسبیح او می‌گوید، ولی شما تسبیح آنها را در نمی‌یابید. به راستی که او همواره بردبار و آمرزنده است.
با این بیت درس تناسب معنایی دارد:
کوه و دریا و درختان همه در تسبیح اند نه همه مستمعی فهم کند این اسرار
سوال: پیام بیت پایانی شعر را توضیح دهید؟
جواب: در راه راست حرکت کردن و درست رفتار کردن در زندگی، موجب سعادتمندی در هر دو دنیا می‌شود. اگر انسانی رفتار نادرستی در زندگیش داشته باشد، بی‌شک به سعادت و خوشبختی واقعی دست نمی‌یابد.
نوشتن: مترادف واژه‌های زیر را از متن درس بیابید و بنویسید.
شگفت: عجب / آگاهی: تنبیه / ستایش خداوند: تسبیح / شنونده: مستمع / نادانی: جهالت / انگور: عنب / رام: مسخر / روز: نهار / مقصد: منزل / خوشبختی: سعادت.
سوال: در بیت‌های زیر از کدام عناصر زیبایی سخن، استفاده شده است؟
خبرت هست که مرغان سحر می‌گویند آخر‌ای خفته، سر از خواب جهالت بردار؟
- جان بخشی (در اینجابیشتر می‌شود گفت «انسان پنداری» پرنده. یعنی به پرنده صفت انسانی که ن سخن گفتن» است، داده شده.)
- مراعات نظیر (خفته، خواب، مرغان سحر)
تا کی آخر چو بنفشه سر غفلت در پیش؟ حیف باشد که تو در خوابی و نرگس، بیدار
- تشبیه (مخاطب به بنفشه تشبیه شده است.)
- جان بخشی (بیدار بودن نرگس و سر غفلت در پیش داشتن بنفشه.)
- تضاد: خواب و بیدار
سوال: بیت دوم درس را در یک بند توضیح دهید.
جواب: تمام جهان هستی که آفریده‌ی خالق یکتاست، بیدار کننده دل انسان است و هرکس که به وجود خداوند اقرار نکند، گویی اصلا دل ندارد. (دل جایگاه شناخت خداوند است.)
معنی شعر بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار
منبع: