سه تار یکی از سازهای اصیل ایرانی است که از اجزای متفاوتی تشکیل شده است. پنجه در انتهای دسته‌ی ساز قرار دارد که گوشی‌های کوک در این محل قرار گرفته اند. برای نواختن سه تار از سه مدل مضراب استفاده می شود که با توجه به سلیقه نوازنده قابل انتخاب هستند. انگشت سبابه و ناخن، مضراب سیمی و مضراب شاخ، از جمله مضراب‌های نواختن سه تار هستند.
سه تار
یکی از سازهای زهی مضرابیِ سنتیِ موسیقی کلاسیک ایرانی سه تار می باشد. سه تار از چوب ساخته شده است که در ساخت اجزای دیگر آن نیز از فلز، نخ و نایلون نیز استفاده شده است. سه تار را هم می توان با ناخن و هم می توان با مضراب مخصوص آن نواخت. وسعت صدایی این ساز حدود سه اکتاو است و از هم خانواده های سه تار می توان به تار، تنبور و دوتار اشاره نمود.
معمولا برای اجرا در دستگاه‌ها یا آوازهای مختلف موسیقی ایرانی، برای دستیابی به رنج نتی آن دستگاه یا آواز، بعضا برای دستیابی به انگشت‌گذاری‌های بهتر و برای دستیابی به حالات مطلوب شنیداری می بایست کوک سه تار عوض شود و این امر حتی با توجه به احساس نوازنده و فواصل موجود نیز قابل تغییر می‌باشد. در حقیقت با عوض شدن کوک سه تار از دستگاهی به دستگاه دیگر حال و هوای قطعات قابل اجرا در کوک جدید به کلی تغییر می کند که شنونده از طریق شنیدن، بهتر می تواند این موضوع را درک کند.
نواختن سه تار
به دلیلی نزدیکی سه تار با تنبور و تار، معمولا نوازندگان تار نیز قادر به نواختن سه تار هستند. شیوه قرار گرفتن سه تار به صورت افقی بوده به طوری که روی ران پای نوازنده قرار می گیرد. دسته سه تار سمت چپ بوده و کاسه آن در قسمت راست نوازنده و روی پای وی قرار می گیرد. به دلیل این که سه تار ساز سبکی است گاهی آن را به صورت ایستاده نیز می نوازند.
شاید شنیده باشید که می گویند سه تار صدای غمگین و محزونی دارد. این در حالی است که امروزه بسیاری از نوازندگان این ساز سعی بر توسعه موسیقی مدرن در استفاده از سازهای ایرانی و سه تار داشته اند و این ترکیب سبب شده است که صدایی متفاوت با حال و هوای خاصی را از سازهای ایرانی همچون سه تار بشنویم.
نواختن سه تار با ناخن یا مضراب سه تار
می توان گفت که اولین و ساده ترین و راحت ترین نوع مضراب سه تار که نوازنده می تواند با آن سه تار بنوازد همان ناخن انگشت اشاره است. با این حال برخی از نوازندگان و هنرجویان تمایل دارند که از مضراب های ساخته شده برای سه تار استفاده کنند و رنگ صدای متفاوتی را از ساز خود بشنوند که این با توجه به سلیقه نوازنده مشخص می شود.
به طور کلی می توان گفت استفاده از مضراب سه تار با توجه به سلیقه نوازنده است. البته توجه داشته باشید که راحتی استفاده از مضراب نیز در استفاده از مضراب های متفاوت سه تار با توجه به سلیقه و انتظاری که هنرجو و یا نوازنده از صدای مضراب زدن خود دارد انتخاب می شود. همچنین راحت بودن و لذت بردن با مضرابی که انتخاب می کنید امری مهم در انتخاب یک مضراب است. هنرجو می تواند هنگام خرید سه تار از مدرس خود و یا فروشنده بخواهد که با مضراب های مختلف سه تار (سیمی، شاخ، انگشت) ساز بنوازند تا بتواند بر اساس سلیقه خود یک نوع مضراب سه تار را برای نوازندگی انتخاب کند.
نحوه استفاده از مضراب سه تار
مضراب ها را معمولا هنرجویانی استفاده می کنند که نمی توانند ناخن خود را بلند کنند یا بنا به دلایلی ناخنشان می شکند. البته بعضی ها هم با داشتن ناخن تمایل دارند از این مضرابها استفاده کنند به این دلیل که زنگ صدا و حجم صدای بیشتری از ساز تولید میشود. اگر به ظاهر آن دقت کرده باشید این مضراب ها از دو قسمت تشکیل شده 1- حلقه 2 –ساختار حلقه که دور انگشتتان قرارمیگیرد، که باعث می شود نواختن را برای نوازنده آسان کند.
مضراب سه تار سیمی
مضراب سیمی همانطور که از نام آن مشخص است از جنس فلز بوده به طوری که سیم حلقه ای شکلی از دو طرف به یک تسمه فلزی متصل شده است. هنگام استفاده می بایست حلقه فلزی را داخل انگشت سبابه قرار دهید و سیم را زیر ناخن ببرید تا تکان نخورد. در واقع حلقه موقع نوازندگی نباید دور انگشت حرکت کند.
صدای مضراب سیمی شفاف، واضح و تیزتر از بقیه انواع مضراب است که این به دلیل برخورد دو سیم با یکدیگر است. معمولا نوازندگان از مضراب سیمی استقبال می کنند چون صدادهی شفاف و رسایی دارد و هم این که در بازار قیمت مناسب تری نسبت به سایر انواع مضراب سه تار دارد.
مضراب شاخ سه تار
مضراب شاخ نیز همان طور که از نام آن معلوم است، از شاخ حیوانات ساخته می شود. برخی از نوازندگان صدای مخملی و نرمی را که از سه تار ایجاد می شود دوست دارند و به همین دلیل مضراب شاخ گزینه مناسبی برای آن ها خواهد بود. مضراب شاخ مثل مضراب سیمی دور انگشت سبابه فیکس می شود اما با این تفاوت که معمولا حلقه آن از جنس چرم بوده و راحت‌تر است.
مضراب سه تار جنس استخوان
در ساخت این نوع از مضراب از استخوان استفاده می شود، توجه داشته باشید با استفاده از سوهان میتوانید این مضراب را به حالت دلخواه خود در بیاورید. نکته بسیار مهم در مورد این نوع از مضراب نزدیکی صدای آن به ناخن طبیعی می باشد.
بهترین مضراب برای سه تار
در نواختن ساز سه تار مضراب های مختلفی موجود است، اما از نظر اساتید این ساز بهترین مضراب برای سه تار برای نواختن استفاده از مضراب از جنس استخوان است.
منبع :