وبا یک بیماری جدی باکتریایی است که باعث اسهال شدید و کم آبی بدن شده و به معمولاً از طریق آب آلوده پخش می‌شود. در موارد شدید، درمان فوری ضروری است زیرا ممکن است مرگ در طی چند ساعت اتفاق بیفتد، حتی اگر قبل بیماری از سلامت کامل برخوردار بوده‌اید.
وبا چیست؟
فاضلاب مدرن و تصفیه آب، وبا را در اکثر کشورها به طور مؤثر از بین برده است. اما هنوز هم در کشورهای آسیا، آمریکای لاتین، آفریقا، هند و خاورمیانه یک مشکل محسوب می‌شود. کشورهایی که تحت تأثیر جنگ، فقر و بلایای طبیعی بوده‌اند، بیشترین خطر شیوع وبا را دارند؛ زیرا در این شرایط مردم وادار به زندگی در مناطق شلوغ و بدون بهداشت مناسب می‌شوند.
علل وبا
وبا توسط باکتری‌هایی به نام ویبریو کلرا ایجاد می‌شود. اثرات کشنده این بیماری نتیجه یک سم قوی موسوم به CTX است که توسط این باکتری‌ها در روده کوچک تولید می‌شود. CTX هنگام اتصال به دیواره های روده، جریان طبیعی سدیم و کلرید را مختل می‌کند.
هنگامی که باکتری‌ها به دیواره روده کوچک متصل می‌شوند، بدن شروع به ترشح مقادیر زیادی آب می‌کند که منجر به اسهال و از بین رفتن سریع مایعات و نمک‌ها می‌شود.
منابع آب آلوده منبع اصلی عفونت وبا است. میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای غیر پخته همچنین می‌توانند حاوی باکتری‌های عامل وبا باشند.
وبا معمولاً از طریق تماس‌های معمول از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
روش هاي انتقال
انتقال وبا از راه مدفوعي- دهاني است. از آنجا كه بيش از يك ميليون ارگانيسم براي ايجاد بيماري مورد نياز است، وبا منحصرا از طريق آب يا غذاي آلوده منتقل مي گردد. انتقال توسط تماس مستقيم فرد به فرد، مانند تماس با بيمار، نادر است.
ممكن است آب در سر منشاء خود آلوده شود. آب سطحي و آب چاههاي كم عمق منابع عفونت هستند. افزون بر اين، ويبريوكلرا مي تواند در محيط هاي آبي براي سالها زندگي كند. اغلب موارد آلودگي آب در خانه، زماني است كه آب ناشي از شستشو با آب ذخيره شده تماس مي يابد. حمام كردن يا شستشوي وسايل آشپزي در آب آلوده هم مي تواند موجب انتقال وبا شود.
اكثر دانه هاي خوراكي مرطوب مانند برنج، ارزن، ذرت، زمانيكه در حرارت اتاق سرو گردند يا حرارت كمي ببينند، به مواد ايعي براي انتقال وبا تبديل مي شوند. غذاهاي مرطوب كه كمي بعد از پختن آلوده شده اند و براي چند ساعت در دماي اتاق مانده اند، محيطي عالي براي رشد ويبريوكلرا آماده مي كنند. غذاهاي ديگر كه مي توانند وبا را منتقل كنند شامل غذاهاي دريايي ناپخته و خام بويژه صدف، ميوه جات و سبزيجات خام مي باشند. غذاهاي ترش با ليمو، گوجه فرنگي، ماست و شير تخمير شده مانع رشد ويبريوكلرا مي شوند.
آیا شما در معرض خطر وبا هستید؟
هر کس می‌تواند به وبا مبتلا شود، اما چند عامل هستند که خطر را افزایش می‌دهند. این عوامل خطر همچنین احتمال ابتلا به بیماری شدید را نیز افزایش می‌دهد. شامل:
• سطح پایین بهداشت (بهداشت نامناسب و آب آلوده)
• سطح پایین اسید معده (باکتری‌های وبا نمی‌توانند در محیط‌های بسیار اسیدی زندگی کنند)
• اعضای خانواده بیمار
• گروه خونی O (علت این مسئله مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد افراد با این گروه خونی در معرض خطر بیشتری هستند)
• خوردن صدف خام ( صدف‌های موجود در آب‌های کثیفی که باکتری‌های وبا در آن زندگی می‌کنند)
علائم و نشانه های وبا
بیشتر افراد در معرض وبا هرگز بیمار نمی‌شوند. در حقیقت، در بیشتر موارد، شاید هیچوقت متوجه نشوید که در معرض آلودگی وبا قرار گرفته اید. پس از آلوده شدن، به مدت ۷ تا ۱۴ روز در مدفوع خود باکتری‌های وبا را دفع می‌کنید. وبا معمولاً مانند سایر بیماری‌ها باعث اسهال خفیف تا متوسط می‌شود.
از هر ۱۰ نفر آلوده یک نفر، علائم معمولی را طی دو تا سه روز پس از عفونت ایجاد می‌کنند.
علائم شایع وبا شامل موارد زیر است:
• شروع ناگهانی اسهال
• حالت تهوع
• استفراغ
• کم آبی بدن خفیف تا شدید
کم آبی بدن ناشی از وبا معمولاً شدید است و می‌تواند باعث خستگی، بد خلقی، گود افتادگی چشم، خشکی دهان، خشکی پوست، عطش شدید، کاهش خروج ادرار، ضربان قلب نامنظم و فشار خون پایین شود.
کم آبی ممکن است منجر به از بین رفتن مواد معدنی در خون و عدم تعادل الکترولیت شود. اولین نشانه عدم تعادل الکترولیت، گرفتگی شدید عضلات است. این اختلال در نهایت می‌تواند منجر به شوک شود.
علائم وبا در کودکان معمولاً مانند بزرگسالان است. کودکان ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند:
• خواب آلودگی شدید
• تب
• تشنج
• کما
وبا به ندرت در کشورهای جهان اول بروز می‌کند. اگر از شیوه‌های صحیح ایمنی مواد غذایی حتی در مناطق آسیب دیده پیروی کنید، خطر عفونت جزئی است. هنوز هم وبا در سرتاسر جهان رخ می‌دهد. اگر بعد از مراجعه به مناطقی که میزان وبا زیاد است، دچار اسهال شدید شدید، باید به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص و درمان وبا
اگر علائم وبا را دارید، باید با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک می‌تواند با شناسایی باکتری‌های موجود در یک نمونه مدفوع، بیماری وبا را تأیید کند.
روشهای متداول برای درمان وبا شامل موارد زیر است:
• نمک rehydration خوراکی
• مایع هیدراتاسیون داخل وریدی
• آنتی بیوتیک‌ها
• مکمل‌های روی
این روش های درمانی باعث جبران مایعات از دست رفته شده و بدن را دوباره هیدراته می‌کنند. همچنین به کاهش مدت زمان اسهال کمک می‌کنند.
ارزیابی دهیدراتاسیون
پس از مشاهده مورد مشکوک به وبا در تسهیلات بهداشتی، می بایست بلافاصله میزان دهیدراتاسیون تخمین زده شود. در صورت فقدان درمان سریع و مناسب موارد شدید، دهیدراتاسیون می تواند منجر به فوت بیمار ظرف چند ساعت گردد. در طول دوره درمان پایش مستمر وضعیت بالینی تا پایان اسهال لازم می باشد زیرا ممکن است دفع ناگهانی و زیاد مایعات در هر زمان رخ دهد.
درمان دهیدراتاسیون
در اغلب بیماران مبتلا به وبا، تنها درمان با ORS کافی است. در اغلب موارد، محلول های خوراکی ORS می تواند بیماران را حتی با وجود استفراغ، از دهیدراتاسیون رهایی بخشد زیرا جذب محلول ORS به هر حال صورت می گیرد. بسته های پودر ORS با فرمول توصیه شده سازمان جهانی بهداشت برای تنظیم تعادل الکترولیتی و آنچه از طریق مدفوع از دست رفته است، کاملا مناسب می باشد. در موارد دهیدراتاسیون شدید، به منظور پیشگیری از بروز شوک، نارسایی کلیه و مرگ در ابتدا می بایست مایعات و الکترولیت های از دست رفته را با محلول های وریدی جبران کرد. اگرچه در این بیماران نیز محلول خوراکی ORS می بایست به محض توانایی بیمار در نوشیدن، شروع و جایگزین تزریقات وریدی گردد.
محلول وریدی ارجح توصیه شده، رینگر لاکتات می باشد. در صورت عدم دسترسی می توان از نرمال سالین (Normal Saline) یا از محلول قندی نمکی (Half normal saline with 5% glucose) استفاده نمود. این سرم ها برای جبران الکترولیت های بدن کم اثر تر می باشند زیرا اختلالات الکترولیتی را بر طرف نمی کنند. در چنین مواردی می بایست بطور همزمان محلول ORS جهت جبران الکترولیت های از دست رفته تجویز گردد. دقت شود که تجویز محلول های قندی تنها، هیچگونه اثری در درمان دهیدراتاسیون نداشته و نمی بایست تجویز شوند.
در شرایطی که دسترسی به محلول های وریدی وجود ندارد و یا بیمار قادر به خوردن ORS نیست می توان از لوله بینی معدی (Nasogastric Tube) جهت رساندن محلول ORS به بیمار استفاده کرد.
عوارض وبا
وبا می‌تواند کشنده باشد. در موارد شدید، از دست دادن سریع مایعات و الکترولیت‌ها می‌تواند در حداقل دو یا سه ساعت باعث مرگ شود. حتی در موارد معمولی، در صورت عدم درمان، احتمال مرگ فرد در کمتر از ۱۸ ساعت در اثر کمبود آب بدن و شوک وجود دارد.
شوک و اسهال شدید جدی‌ترین عوارض وبا است. با این حال، ممکن است مشکلات دیگری نیز رخ دهد، مانند:
• قند خون پایین
• کمبود پتاسیم
• نارسایی کلیه
تجویز آنتی بیوتیک :
تجویز آنتی بیوتیک حجم و طول مدت اسهال و مدت عفونت زایی را کاهش می دهد. آنتی بیوتیک جهت بیماران دچار دهیدراتاسیون شدید توصیه می شود. تجویز گسترده دارو می تواند منتج به ایجاد سوش های مقاوم دارویی و به هدر رفتن منابع محدود پزشکی گردد. زمانی که با وجود تجویز آنتی بیوتیک، اسهال بیش از 48 ساعت ادامه یابد، احتمال وجود مقاومت دارویی مطرح است.
پیشگیری از عفونت وبا
اگر قصد مسافرت به محلی را دارید که وبا شایع است، در صورت رعایت موارد زیر احتمال ابتلا به این بیماری پایین می‌آید:
• شستشوی مرتب دست‌ها
• استفاده از آب معدنی یا آب جوشیده
• خودداری از مصرف غذای خام یا صدف
• عدم مصرف لبنیات
• مصرف میوه و سبزیجات خامی که خودتان پوست می‌گیرید
از آنجا که واکسن‌های وبا خیلی موثر نیست و اکثر مردم احتمال ابتلا به وبا را دارند، احتمالاً پزشک واکسیناسیونی را برای شما در نظر نمی‌گیرد. اگر قبلاً واکسن دریافت کرده‌اید و در کشوری هستید که وبا یک عامل خطر است، ممکن است به دوز دوم یا تقویت‌کننده واکسن نیاز داشته باشید.
منابع :