سرطان پانکراس چه علائمی دارد؟ چگونه می‌توان سرطان لوزالمعده را تشخیص داد؟ آیا برای درمان سرطان پانکراس روش موثری وجود دارد؟ اگر شما یا یکی از عزیزانتان مشکوک به این نوع سرطان باشید یا ریسک ابتلا به سرطان لوزالمعده در شما بالا باشد، احتمالاً با این قبیل سوالات روبرو می‌شوید. در ادامه نشانه‌های این سرطان و نحوه تشخیص و درمان آن را به‌طورکامل توضیح می‌دهیم.
سرطان پانکراس چیست؟
پانکراس یا لوزالمعده یکی از اعضای دستگاه گوارش است که به همراه کیسه صفرا در هضم غذا نقش دارد. با ایجاد جهش در دی ان ای (DNA) سلولهای پانکراس، سلول‌ها بی وقفه رشد می‌کنند و بدون مرگ سلولی به زندگی طبیعی خود ادامه می‌دهند. تجمع این سلول‌ها منجر به تشکیل تومور در پانکراس می‌شود.
اگر سرطان درمان نشود به ارگان‌های اطراف و رگ‌های خونی گسترش می‌یابد. تشخیص سرطان پانکراس می‌تواند دشوار باشد زیرا در مراحل اولیه‌ی بدخیمی پانکراس علائم واضحی وجود ندارد. اما در افراد مبتلا به کیست لوزالمعده یا دارای سابقه خانوادگی سرطان لوزالمعده، غربالگری سرطان به تشخیص زودهنگام سرطان کمک می‌کند.
ایجاد جهش در دی ان ای (DNA) سلولهای پانکراس، سلول‌ها بی وقفه رشد می‌کنند و بدون مرگ سلولی به زندگی طبیعی خود ادامه می‌دهند. تجمع این سلول‌ها منجر به تشکیل تومور در پانکراس می‌شود.
با رشد و تقسیم سلولی سرطان پانکراس گسترش یافته و در این ناحیه تومور ایجاد می‌شود.
انواع سرطان لوزالمعده
پانکراس یا لوزالمعده یک ارگان با ۱۵ سانتی متر طول و ۵ سانتی متر عرض است که در پشت معده و در نزدیکی مثانه قرار دارد. پانکراس از دو بخش تشکیل شده است. بخش برون‌ریز (اگزوکراین) که قسمت اعظم پانکراس را شامل می‌شود، مسئول تولید آنزین‌های گوارشی است که پس از ورود به روده به هضم چربی، پروتئین و کربوهیدرات کمک می‌کند. بخش درون‌ریز (اندوکراین) که با نام جزایر لانگرهانس نیز شناخته می‌شود، هورمون‌های انسولین و گلوکاگون را به جریان خون آزاد می‌کند. این هورمون‌‌ها سطح قند خون را کنترل می‌کنند. دیابت در نتیجه‌ی اختلال در قسمت درون‌ریز پانکراس ایجاد می‌شود.
بدخیمی می‌تواند قسمت درون‌ریز و برون‌ریز غده‌ی پانکراس را درگیر کند. تومورهای بخش برون‌ریز پانکراس شایع‌ترین نوع سرطان پانکراس هستند که انواع مختلفی دارند از جمله:
- آدنوکارسینوما (سرطان سلولهای مجاری لوزالمعده)
- کارسینوم سلولهای آسینار (سرطان سلولهای تولید کننده‌ی آنزیم در لوزالمعده)
- سرطان آمپول واتر (بدخیمی در محل اتصال مجرای صفراوی و مجرای پانکراس به دوازدهه یا روده‌ی کوچک)
- کارسینوم آدنواسکوآموس
- کارسینوم سلولهای سنگفرشی
- سرطان سلولهای غول پیکر
تومورهای سرطانی قسمت درون‌ریز، تومور نورواندوکرین پانکراس یا تومورهای سلولهای جزیره‌ای نامیده می‌شوند. سرطان بخش درون‌ریز پانکراس نادر است و با توجه به نوع و محل هورمونی که تولید می‌کند نامگذاری می‌شود:
- انسولینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی انسولین)
- گلوکاگونوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی گلوکاگون)
- سوماتوستاتینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی سوماتوستاتین)
- گاسترینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی گاسترین)
- ویپوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی پپتید گشادکننده‌ی عروق روده‌ای)
سرطان پانکراس در مردان نسبت به زنان شایع‌تر است و معمولا بعد از ۴۵ سالگی رخ می‌دهد. به گفته انجمن سرطان آمریکا، حدود ۳ درصد از سرطان‌ها در ایالات متحده، سرطان پانکراس است. سرطان پانکراس به طور معمول به ارگان‌های اطراف گسترش نمی‌یابد. از عوارض سرطان پانکراس می‌توان به کاهش وزن، یرقان، درد و انسداد روده اشاره کرد که در زیر به توضیح بیشتر این موارد می‌پردازیم.
سرطان پانکراس اغلب به نام “بیماری خاموش” شناخته می‌شود. زیرا نشانه‌های آن تا مراحل پیشرفته ظاهر نمی‌شوند. تجربه‌ی علائم زیر دلیل بر ابتلا به سرطان پانکراس نیست زیرا این علائم می‌تواند با بیماریهای دیگری مشترک باشند.
علائم سرطان لوزالمعده عبارتند از:
- درد: به علت فشار تومور بر اعصاب، در ناحیه‌ی فوقانی شکم درد متناوبی احساس می‌شود که به پشت منتشر می‌شود و باعث کمر درد نیز می‌شود.
- زردی یا یرقان: با گسترش سرطان لوزالمعده به مجرای صفراوی، مواد تشکیل دهنده‌ی صفرا وارد خون شده و باعث زرد شدن پوست و چشم می‌شوند. این انسداد در مجرای صفراوی باعث تیره شدن مدفوع، تیره شدن ادرار و خارش می‌شود.
- از دست دادن اشتها و احساس سیری زودرس
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش وزن غیر قابل توجیه
- سرگیجه و ضعف
- مدفوع چرب، کمرنگ یا خاکستری
- لرز
- اسپاسم عضلانی
- اسهال
- تجمع خودبخودی لخته در رگ‌های خونی عمقی دست و پا یا سایر رگ‌های سطحی
- افسردگی
- افزایش قند خون: به علت کاهش تولید هورمون انسولین.
اگر سرطان گسترش پیدا کند یا دچار متاستاز شود، علائم جدید با توجه به ناحیه‌ی آسیب دیده آشکار می‌شود. برخی علائم نادر سرطان پانکراس که به محل درگیری بستگی دارد عبارتند از:
- انسولینوما (تولید بیش از حد انسولین): باعث علائمی مانند عرق کردن، اضطراب، سرگیجه، غش کردن و کاهش قند خون می‌شود.
- گلوکاگونوما (تولید بیش از حد گلوکاگون): از علائم آن می‌توان اسهال، تشنگی بیش از حد، پر ادراری و کاهش وزن را نام برد.
- گاسترینوما (تولید بیش از حد گاسترین): درد شکمی، زخم معده که می‌تواند باعث خونریزی گوارشی شود، ریفلاکس و کاهش وزن از علائم این نوع سرطان پانکراس است.
- سوماتوستاتینوما (تولید بیش از حد سوماتوستاتین): باعث ایجاد اسهال، کاهش وزن، درد شکمی، مدفوع چرب و بدبو می‌شود.
- ویپوما (تولید بیش از حد پپتید وازواکتیو روده): علائم آن شامل اسهال آبکی، درد شکمی، گرگرفتگی صورت است.
در صورت بروز علائم و نشانه‌های سرطان لوزالمعده باید سریعا به پزشک مراجعه کنید تا کلیه علائم بررسی شوند.
عوامل و ریسک فاکتورهای موثر در ابتلا به سرطان پانکراس
عامل خطر، هر چیزی است که احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان را افزایش می‌دهد. سرطان‌های مختلف عوامل خطر متفاوتی دارند که گاهی ممکن است متوجه آنها نشوید. دانشمندان دقیقا علت رشد کنترل نشده سلولهای پانکراس را نمی‌دانند. اما برخی از عوامل خطر احتمالی را شناسایی کرده‌اند که در این مقاله آنها را توضیح خواهیم داد.
عوامل خطر قابل تغییر عبارتند از:
- استفاده از تنباکو: سیگار کشیدن یکی از مهمترین عوامل خطر سرطان پانکراس است. خطر ابتلا به سرطان پانکراس در افراد سیگاری در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، دو برابر بیشتر است. حدود ۲۵ درصد از سرطان‌های پانکراس به علت سیگار کشیدن ایجاد می‌شود. سیگار کشیدن و استفاده از سایر محصولات تنباکو خطر سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد، خوشبختانه با ترک سیگار این خطر کاهش می‌یابد.
- اضافه وزن: چربی بیش از حد (چاقی) عامل خطر بزرگی برای سرطان پانکراس است. احتمال ابتلا به سرطان پانکراس در افراد چاق با شاخص توده‌ی بدنی (BMI) سی یا بیشتر، ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. چاقی دور کمر در افرادی که حتی اضافه وزن ندارند عامل خطر مهمی محسوب می‌شود.
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی در محل کار: هنگام تماس با یک ماده‌ی سرطان زا، در بدن رادیکال‌های آزاد تشکیل می‌شود. آسیب سلول‌ها بر عملکرد طبیعی آنها تاثیر می‌گذارد و باعث سرطانی شدن آنها می‌شود. قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند مواد مورد استفاده در نظافت کاری، آفت کش‌ها، رنگ‌ها و مواد شیمیایی مورد استفاده در پالایش فلزات، خطر ابتلا به سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد.
عوامل خطر غیر قابل تغییر عبارتند از:
- سن: خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده با افزایش سن بیشتر می‌شود. تقریبا تمام بیماران بالای ۴۵ سال هستند و دو سوم افراد حداقل ۶۵ سال دارند. میانگین سن بیماران در زمان تشخیص سرطان پانکراس ۷۰ سال است.
- جنسیت: احتمال سرطان پانکراس در مردان نسبت به زنان اندکی بیشتر است که ممکن است با مصرف بالای دخانیات در مردان، که خطر سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد مرتبط باشد.
- سابقه‌ی خانوادگی: به نظر می‌رسد ژن سرطان پانکراس در برخی خانواده‌ها منتقل می‌شود. در برخی خانواده‌ها، به علت سندرم‌های ژنتیکی خطر بالای سرطان پانکراس وجود دارد.
- دیابت: سرطان پانکراس در افراد مبتلا به دیابت، به خصوص دیابت نوع ۲ رایج است. این نوع دیابت اغلب در بزرگسالی آغاز می‌شود و با اضافه وزن و چاقی مرتبط است. ارتباط سرطان پانکراس با دیابت نوع ۱ (جوانان) کاملا مشخص نشده است.
- پانکراتیت مزمن: پانکراتیت مزمن به معنای التهاب طولانی مدت در پانکراس است که با افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس (به خصوص در افراد سیگاری) ارتباط دارد، اما بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت هرگز به سرطان پانکراس مبتلا نمی‌شوند. پانکراتیت مزمن گاهی به علت جهش ژنتیکی نیز ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به این نوع پانکراتیت دارای خطر ابتلا به سرطان پانکراس هستند.
- دیگر بیماری‌ها: برخی تحقیقات حاکی از آن است که عفونت معده با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)، هپاتیت B، سیروز، التهاب لثه یا بیماری پریودنتال باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پانکراس می‌شود.
- نژاد: نژاد آفریقایی آمریکایی نسبت به سفید‌پوستان کمی بیشتر به سرطان پانکراس مبتلا می‌شوند.
سندرم‌های ژنتیکی
تغییرات ژنی (جهش) می‌تواند از والدین به کودکان منتقل شود. این تغییرات ژنی باعث ایجاد ۱۰ درصد از سرطان پانکراس است. گاهی اوقات این تغییرات منجر به سندرم‌هایی می‌شود که باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های دیگر نیز می‌شود و با آزمایش‌های ژنتیکی قابل تشخیص هستند. نمونه‌هایی از سندرم‌های ژنتیکی که می‌توانند باعث ایجاد سرطان پانکراس شوند عبارتند از:
- سندرم سرطان سینه و تخمدان ارثی: به علت جهش در ژن BRCA1 یا BRCA2 ایجاد می‌شود.
- سرطان سینه‌ی ارثی: ناشی از جهش در ژن PALB2 می‌باشد.
- پانکراتیت خانوادگی: معمولا ناشی از جهش در ژن PRSS1 است.
- سندرم لینچ: که با عنوان سرطان کولورکتال ارثی غیر پولیپوزی (HNPCC) نیز شناخته می‌شود، اغلب به علت نقص در ژن MLH1 یا MSH2 است.
- سندرم پوتز جگر (Peutz-Jeghers): ناشی از نقص در ژن STK11 است. این سندرم با پولیپ دستگاه گوارش و چندین سرطان دیگر مرتبط است.
- ملانوما: ناشی از جهش در ژن p16 / CDKN2A است.
تأثیر سبک زندگی در ابتلا به سرطان لوزالمعده
- رژیم غذایی: بر اساس برخی مطالعات، سرطان لوزالمعده با رژیم غذایی حاوی گوشت قرمز و فرآوری شده (مانند سوسیس و گوشت گاو) و کمبود میوه‌ها و سبزیجات ارتباط دارد. این موضوع نیازمند تحقیقات وسیع‌تری است.
- اضافه وزن و عدم فعالیت فیزیکی: برخی تحقیقات نشان داده‌اند که کمبود ورزش و فعالیت‌های بدنی خطر سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد.
- قهوه و الکل: برخی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف زیاد الکل و قهوه منجر به پانکراتیت مزمن می‌شود.
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار.
منابع: