رادیولوژی:
پرتوشناسی یا رادیولوژی و گاهی تصویربرداری تشخیصی نام یک رشته از تخصص‌های پزشکی است که از پرتو ایکس و دیگر اقسام امواج و پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری و حالات غیرطبیعی کمک می‌گیرد. در تمام اینها، هدف تشخیص بیماری یا حالات غیرطبیعی بدن به کمک روش‌های پیشرفته تصویری است. رادیولوژی از کلمه پرتو مشتق شده‌است.
رادیولوژی دربرگیرنده رشته‌های بسیاری است که بر مبنای کاربرد پرتوهای یون ساز برای تشخیص بیماری‌ها یا درمان آنها می‌باشد.
این رشته به صورت یک تخصص (دوره چهار ساله رزیدنتی) بعد از اتمام دوره پزشکی ارائه می‌گردد. ضمناً رشته رادیولوژی (پرتوشناسی تشخیصی) در مقطع کارشناسی نیز به‌صورت یک دوره چهارساله در دانشکده‌های پیراپزشکی ارائه می‌شود.
پرتوشناسی: یک شاخه یا تخصص از علوم پزشکی است که با مطالعه و به کار بردن فناوری تصویربرداری توسط تابش و اشعه ایکس در جهت تشخیص و درمان بیماری سر و کار دارد
سابقاً «رادیولوژی» (یا همان پرتوشناسی) اطلاق بر رشته‌ای می‌شد که در آن از روش‌های پرتوی یونیزان استفاده می‌شد. اما امروزه «رادیولوژی» با علوم تصویری غیر پرتوی مثل ام آر آی و سونوگرافی نیز مخلوط می‌شود. به عبارت دیگر در پرتوشناسی، برخی روش‌ها (همانند سی تی اسکن، ماموگرافی، و روش‌های مرسوم رادیوگرافی) از توزیع پرتوهای تابیده شدهٔ اشعه ایکس بر روی صفحات فیلم یا شمارشگرها یا گیرنده‌های دیگر دیجیتالی تشکیل تصویر می‌دهند. اما در برخی روش‌های دیگر (همانند ام آر آی و سونوگرافی و مقطع‌نگاری همدوسی اپتیکی) از روش‌های غیر پرتوی یونیزان استفاده می‌گردد. رادیولوژی امروزه هر دو را در بر می‌گیرد.
بعضی اتم‌ها مجموعه ناپایداری از ذرات بنیادی هستند. این اتم‌ها خود به خود اشعه منتشر می‌کنند و به این ترتیب به اتم‌هایی با هویت شیمیایی متفاوت تبدیل می‌شوند. این فرایند که رادیواکتیویته یا پرتوزایی نامیده می‌شود. توسط هانری بکرل در ۱۸۹۶ کشف شد
پیشینه
پزشک معروف یونان باستان، بقراط حکیم، برای نخستین بار در تاریخ روشی را برای سنجش دمای بدن ابداع نمود که شباهت به روش‌های ترموگرافی امروزی دارد، و از این لحاظ می‌توان این را کهنترین نمونه تصویربرداری تشخیصی در تاریخ محسوب کرد.
سرآغاز پرتوشناسی مدرن را شاید بتوان به هانری بکرل و کشف رادیواکتیویته در دهه ۱۸۹۰ نسبت داد که بدنبال آن، با برداشته شدن اولین تصویر رادیوگرافِ اشعه ایکس از بدن انسان توسط ویلهلم رونتگن در سال ۱۸۹۶، دانش فیزیک پزشکی نوین به صورت امروزی متولد گردید. در همان سال بود که برای نخستین بار در تاریخ از تجهیزات رادیوگرافی در میدان جنگ و به‌طرز سیار استفاده گردید. طولی نکشید که پیشرفت‌های پیر و ماری کوری در کشف رادیوم و دیگر عناصر پرتوده زبان‌زد خاص‌وعام محافل علمی شد.
پزشک رادیولوژیست کسی است که با انجام سونوگرافی و تفسیر تصاویر پزشکی، به تشخیص بیماری‌ها کمک می‌کند. رادیولوژیست شخصی است که پزشک بوده و دارای تخصص پرتوشناسی است و با استفاده از آرایه‌ها یا نقش‌هایی از فناوری‌های تصویربرداری (مانند اولتراسوند یا سونوگرافی (سونوگرافی فراصوتی)، توموگرافی رایانه‌ای (سی تی اسکن)، پزشکی هسته‌ای (در ایران پزشکی هسته ای تخصصی جداگانه است)، توموگرافی یامقطع نگاری با نشر پوزیترون و تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا همان تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای تشخیص یا درمان بیماری‌ها بهره می‌برد.
این تخصص معمولاً گرایش بندی‌های فرعی تری نیز دارند. به‌طور نمونه نوعی گرایش تخصصی پرکاربرد رادیولوژی مداخله‌ای نام دارد که عبارت است از انجام رویه‌های درمانی که معمولاً با حداقل مزاحمت و کمترین شیوه تهاجمی صورت می‌گیرد. یکی از گرایش‌های تخصصی دندانپزشکی نیز رادیولوژی دهان، فک و صورت می‌باشد
پرسنل کمکی
در یک بخش رادیولوژی در یک بیمارستان یا کلینیک معمولاً افراد دیگری نیز به کار مشغولند که به‌طور مستقیم و غیر مستقیم به رادیولوژیست‌ها کمک می‌کنند
یکی از این پرسنل تکنولوژیست است. یک تصویر پزشکی معمولاً به وسیله این شخص که معروف به تکنولوژیست رادیولوژی می‌باشد گرفته می‌شود. پزشک رادیولوژیست (شخصی که در بالا از وی نام برده شد) در حصول خود تصویر نقشی ندارد (مگر در برخی حالتهای خاص مثل فلوروسکپی یا سونوگرافی). وظیفه و تمرکز پزشک رادیولوژیست بیشتر تشخیص امراض یا نابسامانی‌ها از روی تصاویر بدست آمده‌است، نه تهیه خود آن. عمل اخیر در واقع از وظایف تکنیسین‌های رادیولوژیست است. آنان معمولاً دارای مدرک کارشناسی هستند
از دیگر پرسنل یک بخش مدرن رادیولوژی، متخصصی است که فیزیکدان پزشکی نام دارد. تخصص این‌گونه افراد در علوم رادیولوژی تشخیصی یا فیزیک تصویرسازی است. متخصص این رشته معمولاً یا دارای مدرک کارشناسی ارشد است یا دکترا و یکی از زیر شاخه‌های فیزیک پزشکی است. او شخصیست که کیفیت و سلامت دُز دستگاه‌های پرتوی کلینیک یا بیمارستان را تضمین می‌کند و اغلب در مسائل دشواری که پزشک از انجام آن ناتوان است (همانند تهیه تصاویر سفارشی برای پروژه‌های پژوهشی و بهینه‌سازی پروتکل‌های سی تی اسکن بر اساس شیوه نامه سازمان ای سی آر) با وی همکاری می‌کند.
مأمور سلامت پرتوی نیز همواره در تمام موسسات و مراکز درمانی حضور دارد
امروزه رادیولوژیست‌ها می‌توانند برای تشخیص برخی ناهنجاری‌ها از الگوریتم‌های یادگیری عمیق و هوش مصنوعی بهره ببرند. البته این بدان معنا نیست که هوش مصنوعی جایگزین رادیولوژیست‌ها شود، همچنان به خلاقیت فرد رادیولوژیست در حل مسائل و نظارت بر فرایند تشخیص نیاز است
خطرات
. عدم جذب پرتو توسط لایه سربی که باعث سرطان پوست و لوسمی می‌گردد که بین رادیولوژیست‌ها شایع است
. ایجاد اوزون در اثر برخورد اشعه ایکس با هوا
. امکان نشت مواد سربی از دیوار و درب‌ها
. سمیت مواد ظهور و ثبوت در رادیولوژی سنتی در صورت تماس
. عدم تهویه مناسب به علت قرارگیری مکان رادیولوژی در زیر زمین و امکان رشد الودگی‌های قارچی و باکتریایی
. نشت مولبیدن از اند دستگاه در صورت خرابی
روش‌های زیر برای تشخیص مورد استفاده یک رادیولوژیست می‌توانند قرار بگیرند:
روش‌های پرتوی یونیزان
رادیوگرافی
فلوئوروسکپی
مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی تی اسکن)
ماموگرافی
روش‌های پرتوی غیر یونیزان
ام آر آی
سونوگرافی
مقطع‌نگاری همدوسی اپتیکی
روش‌های پزشکی هسته‌ای
اسکن استخوان: تزریق موادی پرتوزا، تجمع آن در مغز استخوان، و تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری (تصویر زیر را ببینید). تومورها را لذا می‌توان با جذب نسبی بیشتر ماده رادیواکتیو مشاهده کرد و تمیز داد
اسکن مغزی: تزریق موادی پرتوزا، عبور آن از سد خونی مغز، تجمع آن در آسیب‌دیدگی‌های مغزی (مثل تومورها)، و تصویربرداری و تشخیص آن توسط یکی از روش‌های تصویربرداری.
اسکن گالیم
اسکن موگا
پت اسکن و اسپکت
اسکن‌های ریوی
اسکن سستامیبی تکنیتیوم-۹۹ام
سینتیگرافی تالیم-۲۰۱
اسکن تیروئید
بزرگترین سازمان رادیولوژی جهان از نظر مشارکت متخصصین جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که هر ساله بزرگترین گردهمایی پرتوشناسی در جهان را در شهر شیکاگو در ماه نوامبر برگزار می‌کند. در گردهمایی سال ۲۰۰۸ به‌طور مثال، ۵۶۰۰۰ متخصص شرکت کردند.نخستین نشریه در تصویربرداری پزشکی در آوریل سال ۱۸۹۶ میلادی چاپ گردید که
Archives of Clinical Skaigraphy
نام داشت. این سازمان ژورنال تخصصی رادیولوژی را به‌طور مرتب چاپ می‌کند. با اینحال امروزه نشریات بی شماری در طیف‌های گوناگون رشته پرتوشناسی تشخیصی را پوشش می‌دهند
تِلِه رادیولوژی
تله رادیولوؤی توانایی به دست آوردن تصاویر پزشکی در یک مکان و انتقال آنها از راه دور است به گونه ای که توسط رادیولوژیست می توان آنها را برای اهداف تشخیصی یا مشاوره مشاهده و تفسیر کرد
تله رادیولوژی امکان ارسال، از طریق اینترنت با سرعت بالا و کیفیت دریافت بسیار بالا را فراهم می کند. در ایستگاه انتقال رادیوگراف ها ساده با دستگاه دیجیتالی قبل از انتقال به تصویب می رسند، در حالی که سی تی اسکن، ام آر آی، اولتراسوند و اسکن های پزشکی هسته ای می توانند مستقیم فرستاده شوند.
مزیت عمده رادیولوژی از راه دور تواناییست که از تایم زون های متفاوتی استفاده می کند تا خدمات اورژانسی رادیولوژی را به صورت همزمان انجام دهد. از معایب آن هزینه های بالا، تماس و ارتباط محدود بین ارجاعی و گزارش کلینیکی می باشد
رادیولوژی در ایران
دولت ایران در سال ۱۳۰۱ خورشیدی پزشکی به نام دکتر حبیب‌الله را مأمور خرید دستگاه رادیولوژی از اروپا کرد. این دستگاه به بهای ۲۵ هزار تومان خریداری و در ۵۴ بسته در زمستان ۱۳۰۱ از راه بغداد وارد ایران و در مریضخانه دولتی تهران (بیمارستان سینای کنونی) گذاشته شد اما دست کم تا یک سال و نیم بعد، نصب و راه اندازی نشده بود. اما دکتر حبیب‌الله برای خود نیز دستگاهی که البته در سطح دستگاه سفارشی دولت نبود خرید و در مطب شخصی‌اش به کار انداخت. او در آن زمان برای هر رادیوگرافی بیست تومان هزینه دریافت می‌کرد. دولت برای نصب و راه اندازی دستگاه رادیولوژی مریضخانه دولتی قراردادی با دکتر حبیب‌الله بست که دکتر حبیب‌الله در آن قید کرده بود از آنجا که طبیبی که مشغول این کار است در معرض خطر است. به طوری که به اندک غفلت و به محض صدمه که به بعضی دستگاه‌های سربی و پاره چیزهای دیگر وارد آید، حیاتش در معرض خطر است. از این جهت اگر در سر این کار اتفاقاً مرد، بعد از وفاتش دولت ده هزار تومان به ورثه او بدهد.
منبع:ویکی پدیا