موفقیت در دوران تحصیل تا حد زیادی مستلزم آشنایی با روش های مطالعه و یادگیری است. روش‌هایی که در ادامه معرفی می‌کنیم، کمکتان می‌کنند از وقتی که به درس خواندن اختصاص می‌دهید، نهایت استفاده را ببرید و هرچه یاد می‌گیرید، در طولانی‌مدت در ذهن‌تان باقی بماند. اصلی‌ترین مواردی که در این مقاله موشکافی خواهیم کرد عبارتند از روش‌های یادداشت‌برداری، نرم‌افزارهای یادداشت‌برداری، راهکارهای تقویت درک مطلب، روش های مطالعه و همچنین روش‌های تقویت حافظه. با به کارگیری این روش‌ها، یادگیری مطالب درسی برای‌تان آسان‌تر می‌شود و می‌توانید در امتحانات پایان ترم موفق‌تر عمل کنید.
روش های مطالعه
۱. روش‌های یادداشت‌برداری
گوش دادن خالی به درس بدون اینکه هیچ نقش فعالی در فرآیند یادگیری داشته باشید، کافی نیست. برای اینکه در هنگام گوش دادن به درس و فراگیری اطلاعات، فقط یک شنونده‌ی منفعل نباشید، توصیه می‌کنیم از روش یادداشت‌برداری استفاده کنید. در ادامه، با تعدادی از کارآمدترین روش‌های یادداشت‌برداری آشنا خواهید شد که نقش بسزایی در تقویت یادگیری دارند.
روش اول: یادداشت‌برداری به روش کُرنِل
یادداشت‌برداری به روش کُرنِل
روش یادداشت‌برداری کُرنِل در دهه‌ی ۱۹۵۰ توسط والتِر پاوک (Walter Pauk)، از اساتید دانشگاه کُرنِل و نویسنده‌ی کتاب پرفروش چطور در کالج درس بخوانیم، طراحی شد. روش کُرنِل به دانش‌آموزان کمک می‌کند مطالبی را که در کلاس آموزش می‌بینند، به شکل اصولی یادداشت، تحلیل، جمع‌بندی و بازنگری کنند. این روش به عنوان یکی از کارآمدترین روش‌های یادداشت‌برداری شناخته شده است.
برای شروع، برگه‌ی یادداشت‌تان را مشابه تصویر بالا به سه قسمت تقسیم کنید. در طول کلاس، نکات مهم را در ستون سمت راستی که بزرگ‌تر است، بنویسید. این ستون به یادداشت مهم‌ترین نکات درس اختصاص دارد، پس فقط نکات اصلی و جزئیات کلیدی مربوطه را بنویسید. همچنین تا حد امکان از نمادها، علائم اختصاری و جملات کوتاه استفاده کنید.
حداکثر یک روز فرصت دارید کلمات کلیدی و پرسش‌های درس را در ستون سمت چپ وارد کنید. کلمات کلیدی در هنگام مرور یادداشت‌ها به دردتان می‌خورند. خلاصه‌ی درس را نیز در ستون پایینی یادداشت کنید. در این قسمت، از مجموعه‌ی نکاتی که یادداشت کرده‌اید، یک جمع‌بندی مختصر در حدود حداکثر ۷ جمله بنویسید. به کمک این جمع‌بندی می‌توانید نکات اصلی درس را راحت‌تر اولویت‌بندی کنید.
در هنگام مطالعه‌ی یادداشت‌هایی که به این روش تهیه کرده‌اید، دست‌تان را روی قسمت نکات مهم بگذارید و سعی کنید نکاتی را که در این قسمت یادداشت کرده‌اید، از روی نگاه کردن به اطلاعات ستون سمت چپ به خاطر بیاورید. این شیوه‌ی یادگیری نه تنها کمکتان می‌کند نکات مهم درس را راحت‌تر به خاطر بسپارید، بلکه باعث می‌شود به اهمیت هر نکته نیز پی ببرید.
در مرحله‌ی آخر، چند لحظه‌ای روی یادداشت‌های‌تان تأمل کنید. به جای حفظ کردن طوطی‌وار، از خودتان بپرسید که مثلا «چرا فلان نکته درخور توجه است؟» یا «چطور می‌توانم بین مطلب جدیدی که یاد گرفته‌ام با دانسته‌هایی که از قبل داشتم، ارتباط برقرار کنم؟» با پاسخ به این قبیل پرسش‌ها، مطلب جدیدی که فراگرفته‌اید به معنای واقعی درونی می‌شود و در ذهن‌تان می‌نشیند.
روش کُرنِل در اصل برای دانش‌آموزان و دانشجویان طراحی شده است تا بهتر بتوانند توضیحات شفاهی ارائه شده در کلاس را یادداشت کنند، اما این روش در خارج از محیط آموزشی کلاس نیز کاربرد دارد. مثلا می‌توانید از همین روش در یادداشت‌برداری از روی کتاب، فیلم و اسلاید نیز بهره ببرید.
در صورتی که هدف‌تان فقط حفظ کردن خط به خط اطلاعات است و نیازی به تحلیل و درک عمیق مطالب ندارید، توصیه می‌شود از روش کُرنِل استفاده نکنید. این روش اگرچه سرآمد روش‌های یادداشت‌برداری است، فقط زمانی واقعا به دردتان خواهد خورد که به تحلیل و جمع‌بندی اطلاعات نیاز داشته باشید.
روش دوم: یادداشت‌برداری به روش طبقه‌بندی رئوس مطالب
طبقه‌بندی رئوس مطالب به روش کلاسیک
یادداشت‌برداری به روش طبقه‌بندی رئوس مطالب از جمله پرطرفدارترین تکنیک‌های یادگیری در کشورهای غربی است و به عنوان یکی از سازمان‌یافته‌ترین روش‌های یادداشت‌برداری شناخته می‌شود که قدمتی چند صد ساله دارد. در این روش، مطالب به شیوه‌ای دقیق، منظم و بر اساس اهمیت طبقه‌بندی می‌شوند.
طبقه‌بندی رئوس مطالب به روش کلاسیک در مواردی که یادداشت‌برداری به زبان فارسی انجام می‌شود، ممکن است کمی گیج‌کننده و ناکارآمد به نظر برسد. با این حال، بد نیست با مدل کلاسیک این روش یادداشت‌برداری نیز آشنا شوید. البته، جایگزین این مدل در زبان فارسی در ادامه معرفی خواهد شد. در طبقه‌بندی رئوس مطالب به روش کلاسیک، از الفبای انگلیسی (حروف کوچک و بزرگ) و اعداد (اعداد رومی و اعداد هندیـعربی) استفاده می‌شود.
برای شروع، نکات اصلی درس را با اعداد رومی مشخص کنید. در زیر هر یک از این اعداد، نکات فرعی را بنویسید و این نکات را با حروف بزرگ انگلیسی طبقه‌بندی کنید. نکات مربوط به هر یک از نکات فرعی را با اعداد هندیـعربی شماره بزنید و در طبقه‌بندی بعدتر، از حروف کوچک انگلیسی استفاده کنید. در طبقه‌بندی‌هایی که در ادمه قرار می‌گیرند، حروف و اعداد مشخص‌کننده‌ی هر طبقه را در داخل پرانتز بنویسید. در هر طبقه‌بندی، مقداری فضای خالی در نظر بگیرید تا اگر بعدها به نکته‌ی جدیدی برخوردید، فضای کافی برای اضافه کردن نکات جدید در اختیار داشته باشید. اما توصیه می‌کنیم برای طبقه‌بندی رئوس مطالب در یادداشت‌برداری به زبان فارسی، از نمودار درختی استفاده کنید. نمودار درختی در مقایسه با روش کلاسیک طبقه‌بندی رئوس مطالب مناسب‌تر است. در تصویر زیر، قسمت کوچکی از درس زیست‌شناسی دوم دبیرستان را در قالب نمودار درختی مشاهده می‌کنید.
نمونه‌ای از نمودار درختی درس زیست‌شناسی
در این روش، مطالب به شیوه‌ای واضح و منظم طبقه‌بندی می‌شوند. متأسفانه اغلب دانش‌آموزان از این روش به منظور خلاصه‌نویسی استفاده می‌کنند، در حالی که خلاصه‌نویسی نیازمند تحلیل و جمع‌بندی اطلاعات است. در مواردی که هدف‌تان از مطالعه فقط به حفظ کردن اطلاعات محدود می‌شود، به راحتی می‌توانید مطالبی را که به این روش طبقه‌بندی کرده‌اید، کاملا به ذهن بسپارید. در ضمن می‌توانید پرسش‌ها و کلمات کلیدی‌ای را که هنگام مرور یادداشت‌ها به ذهن‌تان می‌رسند، در حاشیه‌های برگه‌ی یادداشت اضافه کنید.
اغلب کتاب‌های درسی به گونه‌ای تدوین می‌شوند که دانش‌آموزان بتوانند رئوس مطالب را بدون دشواری از متن کتاب استخراج کنند. هر فصل از کتاب با یک عنوان کلی شروع می‌شود و سپس همین عنوان کلی در قالب بخش‌های کوچک‌تری که هر کدام عناوین خودشان را دارند، توضیح داده می‌شود. هر پاراگراف نیز معمولا به تبیین فقط یک نکته اختصاص دارد. چنین ساختار طبقه‌بندی شده‌ای برای استخراج رئوس مطالب مناسب است. برخی منابع الکترونیکی از قبیل وب‌سایت‌های دولتی و آموزشی نیز از ساختارهای طبقه‌بندی شده استفاده می‌کنند. ساختارهای طبقه‌بندی شده به خوبی در حافظه‌ی دیداری ثبت می‌شوند و به همین دلیل با برخی روش‌های خاص یادگیری سازگاری دارند.
اما این روش، اِشکالاتی هم دارد. گاهی ساختار محتوایی که مطالعه می‌کنید، قابل طبقه‌بندی نیست. با تحمیل طبقه‌بندی به چنین محتوایی فقط خودتان را به عذاب می‌اندازید. در نتیجه، این روش فقط در مواردی کاربرد دارد که با محتوای قابل طبقه‌بندی سروکار داشته باشید. از طرف دیگر، وقتی رئوس مطالب را به روش کلاسیک طبقه‌بندی می‌کنید، به راحتی نمی‌توانید بین اطلاعاتی که به شاخه‌های مختلف تقسیم شده‌اند، ارتباط برقرار کنید. پس این روش در مواردی که قصد دارید بین مجموعه‌ی اطلاعات طبقه‌بندی شده، ارتباطات انتزاعی برقرار کنید، کاربرد ندارد.
روش سوم: یادداشت‌برداری به روش جدول‌بندی
نمونه‌ای از جدول‌بندی برای درسی مثل تاریخ
جدول‌بندی یک روش قدیمی است که به سازماندهی اطلاعات کمک می‌کند. دسته‌بندی اطلاعات در ستون‌های جداگانه، مانع تکرار بی‌مورد اطلاعات و زیاده‌نویسی می‌شود.
روش جدول‌بندی در مقایسه با سایر روش‌های یادداشت‌برداری به آماده‌سازی بیشتری نیاز دارد. برای شروع، ابتدا چند ستون بکشید. معمولا ۴ ردیف ستون کافی است، اما به طور کلی تعداد ستون‌ها به موضوع یادداشت‌برداری بستگی دارد. برای هر ستون یک عنوان مناسب انتخاب کنید. برای درسی مثل تاریخ می‌توانید از این عناوین استفاده کنید: «تاریخ‌‌ها»، «شخصیت‌های معروف»، «رویدادهای مهم» و «اهمیت». تا این قسمت از جدول را باید پیش از آغاز درس آماده کنید تا بتوانید در طول کلاس، نکاتی را که مطرح می‌شوند، در ستون مربوطه یادداشت کنید.
نیازی نیست بنویسید «جنگ جهانی دوم، یک رویداد تاریخی مهم محسوب می‌شود.»، بلکه فقط کافی است عبارت «جنگ جهانی دوم» را در ستون «رویدادهای مهم» وارد کنید.
این روش از زیاده‌نویسی و تکرار بی‌مورد اطلاعات جلوگیری می‌کند و به همین دلیل، اجازه می‌دهد همگام با گوینده‌ی مطلب یادداشت‌برداری کنید و عقب نیفتید. همچنین، می‌توانید بین اطلاعات مختلف ارتباط برقرار کنید. در درسی مثل تاریخ، اگر اطلاعات را به ترتیب وقوع بنویسید، راحت‌تر می‌توانید مطالب را جمع‌بندی کنید.
مهم‌ترین اِشکال یادداشت‌برداری به روش جدول‌بندی این است که باید جدول‌تان را قبل از شروع کلاس آماده و عناوین هر یک از ستون‌ها را مشخص کنید. این در حالی است که تا سر کلاس ننشینید و با محتوای درس آشنا نشوید، نمی‌توانید برای ستون‌ها عناوین مناسب انتخاب کنید. همچنین ممکن است حین گوش دادن به درس با اطلاعاتی مواجه شوید که به هیچ یک از ستون‌هایی که آماده کرده‌اید، مربوط نیستند. از این رو، توصیه می‌شود همیشه یک برگ کاغذ سفید، کنار دست‌تان داشته باشید تا بتوانید اطلاعاتی را که برای‌شان هیچ ستون مشخصی ندارید، در جایی دیگر یادداشت کنید.
با استفاده از این روش می‌توانید مطالبی را که یادداشت کرده‌اید، با سرعت بیشتری مرور کنید. جدولی که به دقت تهیه شده باشد، اطلاعات را به صورت منسجم و نظام‌مند نشان می‌دهد و کمک می‌کند راحت‌تر بتوانید نکات مهم را به خاطر بسپارید.
روش های مطالعه
منبع:
کلمات کلیدی : مطالعه – یادداشت برداری – مشاور تحصیلی- روش های مطالعه