دو و میدانی
اهمیت سرعت در انواع حرکات و عوامل موثر بر آن.
در انواع حرکاتی که سرعت در اجرای آن نقش دارد به تبع نوع حرکات و نوع مقاومتها در برابر آن، هر یک از این عوامل بر اجرا اثر می گذارد.
الف) در فشارهای سبک مقاومتی و حرکات ساده، سرعت ذاتی و طبیعی عضلات که بستگی به شرایط بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی بدنی افراد دارد، عامل اصلی و هماهنگی عصبی-عضلانی و قدرت عامل فرعی اجرای حرکات است.
ب) در فشارهای سبک مقاومتی و بسیار پیچیده از نظر مهارت، هماهنگی عصبی-عضلانی بر سرعت اثر مستقیم داشته و عامل اصلی اجراست و قدرت در درجه دوم اهمیت است.
ج) در حرکاتی که توام با مقاومت های سنگین و پیچیدگی بالا از نظر سطح اجرای مهارتی باشد، هماهنگی و قدرت عوامل اصلی است و بر سرعت و اجرا اثر می گذارد.
راه های افزایش سرعت
از دیرباز تصوری در بین مربیان دو سرعت وجود داشته است که دونده های سرعت، مادرزاد دونده سرعت هستند. ولی امروزه با بررسی عوامل موجود در سرعت به این نتیجه رسیده اند که توجه به اجزای سرعت و بهبود برخی از آنها با برنامه ریزی تمرینی در بهبود سرعت موثر است.
اصولا سرعت، نتیجه به کارگیری نیرو علیه یک مقاومت است، در بحث حرکات انسان، بدن یا قسمت های مختلف آن به عنوان مقاومت و انقباض های عضلانی نیرو محسوب می شود. اگر نیرو از مقاومت بیشتر باشد، حرکت صورت میگیرد، وقتی نیرو بر مقاومت غالب گردد، سرعت بسته به اینکه حرکت توده یا مقاومت به چه صورتی است، افزایش می یابد. در سرعت، عمل نیروهای مثبت و منفی هر دو دخالت دارند. علت ایجاد نیروهای مثبت، انقباض های عضلانی بوده و علت ایجاد نیروهای منفی، اصطکاک، مقاومت هوا، جاذبه زمین، و ضعف و کندی بدن می باشد.
دو و میدانی
در سال ۱۹۶۶ دی وزیز در مورد نیروهای منفی که دونده هنگام دویدن، با آن مواجه می گردد، محاسباتی انجام داد و جمع نیروهای منفی را در مقابل فرد، حدود ۴۵/۳ اسب بخار تخمین زد که
از این قرار است:
الف) نیروی جاذبه زمین = ۱/۰ اسب بخار
ب) تغییر سرعت – ۵/۰ اسب بخار
ج) نیروی لازم برای شتاب اعضای بدن = ۶۸/۰ اسب بخار
د) شتاب منفی اعضای بدن = ۶۷/۰ اسب بخار ( نیرویی که برای خنثی کردن شتاب منفی به کار می رود)
ه) مقاومت هوا = ۵/۱ اسب بخار
به این ترتیب اگر دونده بخواهد سرعت خود را در حدی ثابت نگهدارد، باید نیروی برابر با ۴۵/۳ اسب بخار به کار ببرد. البته از یاد نبرید که تمامی عوامل نیروهای منفی در بالا نام برده نشده اند. به تدریج و با افزایش سرعت، نیروهای منفی نیز افزایش می یابند و در نتیجه فرد نیاز دارد برای سرعت بیشتر نیروی بیشتری نیز به کار برد. با کاهش برخی نیروهای منفی و یا افزایش پاره ای از نیروهای مثبت، سرعت افزایش یافته و بهبود پیدا می کند.
کاهش نیروهای منفی
با اینکه بعضی از نیروهای منفی قابل تغییر هستند، برخی از آنها ثابت باقی می مانند. جاذبه زمین که ارتباط مستقیمی با توده وزن بدن دارد از جمله نیروهای منفی ثابت است و فقط در صورتی تغییر می کند که تغییراتی در وزن رخ بدهد.
سرعت از عوامل قابل تغییر است و می توان کنترل بیشتری بر آن اعمال کرد، تغییرات سرعت موجب از دست دادن انرژی و به طور کلی باعث کاهش سرعت می شود، بنابراین دونده باید سعی کند از کم و زیاد کردن سرعت تا حد امکان جلوگیری کند. حفظ شتاب تا حدی که مقدور است، در طول مسیر عامل مهمی در دو سرعت است.
هر یک از اعضای بدن که در دو سرعت به کار می روند، ممکن است با حرکت خود شتاب مثبت یا منفی ایجاد کنند که تا حد مختصری قابل کنترل است.
در این مورد حرکات زاید و اضافی قسمتهای مختلف بدن از جمله حرکات زاید دستها، پاها، شانه، سر و گردن و لگن خاصره را می توان تقلیل داد و برعکس حرکات کمک کننده میتواند در جهت افزایش سرعت به کار گرفته شود. مقاومت هوا نیز از نیروهای منفی بوده که گاهی اوقات در اثر تغییر وضعیت بدن کاهش می یابد، برای مثال دونده می تواند زاویه بدن را کمی به طرف جلو متمایل کند یا با تغییر در حالات دست و پا ، مقاومت هوا را کاهش دهد و به حداقل برساند.
در هر یک از انواع دوهای سرعت، امکانات و ویژگی های مختلف و ویژه ای برای کاهش نیروهای منفی لازم است. مربی و ورزشکار هر دو باید عوامل مختلف را جزء به جزء بررسی کرده و تعیین کنند که چه عواملی می تواند تاثیر نیروهای منفی را به حداقل ممکن کاهش دهد.
بهبود و افزایش نیروهای مثبت
در این قسمت به عوامل موثر در جهت افزایش نیروهای مثبت که منجربه عملکرد بهتر دونده می شوند می پردازیم. عواملی مانند: الف) سرعت ذاتی انقباض عضلانی ب) نیرویی که عضله برای غلبه بر مقاومت به کار می برد ج) هماهنگی گروه های مختلف عضلانی با یکدیگر د) نحوه به کار بردن اهرم های بدن در حرکات.
دو و میدانی
الف) سرعت ذاتی انقباض عضلانی.
نتایح تحقیقات مختلف نشان داده که سرعت انقباض عضلانی در افراد ذاتی بوده و به بافت عضلانی آنها بستگی دارد. انقباض های عضلانی انواع مختلف و متعددی دارد و بسته به نوع تحریکات و شدت آن به نسبتها و درجات مختلفی بروز می کند. براساس برخی تحقیقات سرعت انقباض تارهای عضلانی با حرکات سریع تمرینی افزایش می یابد. بیشتر تمرین هایی که با دوره های منظم برنامه ریزی شود، باعث تقویت گیرنده های عصبی و بهبود کار اعصاب مربوط به عضلات و افزایش کارایی عضلانی می گردد.
ب) نیرویی که عضله برای غلبه بر مقاومت به کار می برد.
سرعت حرکت تا حد بسیار و به طور مستقیم به سرعت انقباض تار عضلانی و محرک های موجود و نیروی به وجود آمده در شرایط مذکور بستگی دارد. اگر در شرایطی که عوامل مختلف، ثابت در نظر گرفته میشود، انقباض عضلانی ۵ درصد افزایش یابد، به همین نسبت سرعت حرکت نیز افزایش می یابد. زمینه ایجاد حرکت، غلبه بر مقاومت هاست، حتی اگر این مقاومت فقط وزن قسمتی از بدن باشد و بر این اساس میزان نیروی انقباضی تعیین کننده میزان حرکت و سرعت آن است. به تدریج و با افزایش قدرت عضلانی میزان مقاومت خارجی اثر کمتری بر سرعت گذاشته و هنگامی که مقاومت محدود و کم باشد، نیروی انقباضی، عاملی مهم در سرعت خواهد بود که با افزایش مقاومت به افزایش نیروی انقباضی نیز باید توجه بیشتری کرد.
ج) هماهنگی گروه های مختلف عضلانی با یکدیگر.
بهبود هماهنگی باعث افزایش سرعت در انجام برخی حرکات می می شود. هر چه عضلات عمل کننده ( عضلات موافق حرکت) هماهنگ تر باشد، کار با سرعت بیشتری انجام گرفته و بر مقاومت خارجی سریعتر غلبه می شود. همچنین اگر هماهنگی عضلات موافق و مخالف حرکت بیشتر شود، عضلات مخالف حرکت در برابر انقباض و کار عضلات موافق، مقاومت کمتری از خود نشان می دهند. هماهنگی بین دو گروه عضلات اهمیت خاصی دارد، زیرا با کمتر شدن کشش و مقاومت در عضلات مخالف حرکت، سرعت کار بیشتر شده و خستگی نیز به تعویق می افتد.
نه تنها هماهنگی عضلات بین عضلات اجرا کننده حرکت مهم است، بلکه هماهنگی در اجرای کل مهارت و بین اعضای مختلف بدن نیز که درگیری اجرای مهارتند، نقش موثری در سرعت حرکات دارد. برای مثال در دو سرعت هماهنگی بین عضلات دست و پا در حین دویدن به سرعت دونده کمک میکند.
د) نحوه به کار بردن اهرم های بدن در حرکات.
اندام ها و اعضای مختلف حرکتی بدن مانند دستگاهی اهرمی انجام وظیفه می کنند و غالبا کاربرد این اهرمها در بدن به تدریج بهبود می یابد. نتایج برسیها نشان داده است که اگر سرعت زاویه ای در یک مفصل اهرم الف دو برابر اهرم ب باشد و هر دو اهرم به دور نقاط اتکای خود یا اطراف مفصل در حال چرخش باشند، سرعت زاویه ای آنها بر حسب درجه بر ثانیه مساوی است.
در این حالت، سرعت در انتهای اهرم الف دو برابر اهرم ب خواهد بود، بنابراین سرعت گاهی اوقات تحت تاثیر تنظیم و تغییرات اختیاری اهرمهای بدن برحسب طول آنها قرار می گیرد. برای رسیدن به بالاترین سرعت باید بهترین ترکیب از سرعت زاویه ای و طول اهرمها به کار گرفته شود. در دو سرعت نحوه به کار گیری دست و پا، زاویه خم شدن زانو و ران و زاویه دست ها در ناحیه آرنج در حرکات بر اساس این قانون به افزایش سرعت دونده کمک موثری می کند.
- منبع: دو و میدانی–جلد اول-دوها- ترجمه و تالیف: محمدرضا بیات، علی کلهر، بیژن شادمهر، جواد صغادی، احمد ابراهیمی عطری
دو و میدانی