ایدز یا اچ آی وی یکی از بیماری‌هایی است که در چند سال اخیر بسیار شنیده‌ایم. اما اینکه این بیماری چه علائم و عوارضی دارد شاید هنوز برای بسیاری از ما ناشناخته باشد. در این مقاله به بررسی بیماری ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی می‌پردازیم. یکی از اثرهای منفی این بیماری، تشخیص ندادن به موقع آن است كه سبب می‌شود تا فرد ناقل، ویروس را به آسانی به افراد دیگر منتقل كند و تنها راه مبارزه با آن تشخیص زودهنگام و طی کردن مرحله‌های درمان است. یکی از مهم‌ترین عوامل جلوگیری از انتشار این بیماری که امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکل‌های جوامع بشری محسوب می‌شود، اطلاع‌رسانی درست درباره لزوم پیشگیری، تشخیص و اقدام به موقع درمانی درباره آن است. اهمیت این بیماری سبب شد تا سازمان ملل متحد اول دسامبر برابر با دهم آذر ماه را به عنوان روز جهانی مبارزه با ایدز نامگذاری کند تا بتواند در سطح بین‌المللی به پیشگیری و مبارزه با آن بپردازد. در سال ۲۰۱۶ شعار «مهار همه‌گیری اچ آی وی با اطلاع رسانی، پیشگیری، تشخیص زودهنگام، درمان و حمایت از مبتلایان» انتخاب شد تا روش‌های مهم پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری گوشزد شود. افزایش آگاهی درباره این بیماری می‌تواند منجر به پیشگیری از ابتلا و درمان موفق‌تر با شروع درمان در زمان طلایی ابتلا (۷۲ ساعت اول ابتلا) شود.
بیماری ایدز چیست؟
ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired immunodeficiency syndrome, AIDS) بیماری مزمنی است که به واسطه ویروس اچ.آی.وی یا ویروس نقص ایمنی انسان (Human immunodeficiency virus, HIV) ایجاد می‌شود. بیماری ایدز مرحله ی پیشرفته ابتلا به HIV است و الزاماً هر فرد آلوده به HIV دچار ایدز نخواهد شد. در حقیقت فرد در ابتدا آلوده به ویروس HIV شده و به تدریج ویروس منجر به تضعیف سیستم ایمنی و تخریب سلول‌های سفید خونی او می‌شود. یک فرد می‌تواند سال‌ها بدون هیچ عارضه شدیدی آلوده به این ویروس باشد. سپس در صورت عدم اقدام به درمان، بیماری ایدز به وجود می‌آید که در این مرحله سیستم ایمنی بیمار به قدری ضعیف است که به راحتی دچار انواع بیماریهای عفونی و سرطانی می‌شود. این بیماری از بیماریهای مقاربتی (Sexually transmitted infection, STI) بشمار می‌آید ولی از طرق دیگر ازجمله تزریق یا مواجه با خون آلوده و از طریق مادر به فرزند (بارداری، زایمان و شیردهی) نیز انتقال می‌یابد. در حال حاضر هیچ‌گونه درمانی برای HIV وجود ندارد ولی با کنترل و مصرف داروی مناسب می‌توان جلوی انتقال و همچنین ایجاد بیماری ایدز را گرفت.
علل بروز ایدز چه چیزهایی هستند؟
ویروس HIV باعث تخریب سلول‌های ایمنی بدن ازجمله CD4 (نوعی سلول سفید خونی) می‌شود. این سلول‌ها نقش بسیار مهمی در سیستم ایمنی انسان دارند و کاهش آن‌ها باعث تضعیف سیستم ایمنی فرد شده، که اگر برای درمان آن اقدامی صورت نگیرد باعث ایجاد بیماری ایدز می‌شود. تعداد سلول‌های CD4 در خون فرد سالم حدود ۵۰۰ تا ۱۶۰۰ سلول در هر میلی‌متر مکعب است، در حالی که تعداد این سلول‌ها در افراد مبتلا به ایدز حدود ۲۰۰ سلول در هر میلی‌متر مکعب است.
راه‌های انتقال ایدز چیست؟
به طور کلی ویروس اچ آی وی (HIV) از طریق تماس مستقیم با موارد زیر منتقل می‌شود:
- خون
- ترشحات واژن و مقعد
- مایع منی مردان
- شیر مادر
راه‌های انتقال ویروس اچ آی وی از فردی به فرد دیگر:
- رابطه جنسی واژنی و مقعدی:
یکی از شایع‌ترین راه‌های انتقال ویروس HIV ارتباط جنسی واژنی یا مقعدی محافظت نشده (بدون استفاده از کاندوم) است. احتمال انتقال ویروس از رابطه‌ی مقعدی بالاتر از رابطه‌ی واژنی است.
- سوزن و سرنگ:
از آنجایی که این ویروس از طریق خون آلوده نیز منتقل می‌شود، استفاده از سوزن و سرنگ غیر استریل و استفاده شده در هنگام تزریق دارو، خالکوبی، سوراخ کردن گوش و دیگر نواحی بدن احتمال ابتلا به HIV و دیگر بیماری‌ها مانند هپاتیت را در فرد بسیار افزایش می‌دهد.
- دریافت خون:
گاهی اوقات ممکن است در هنگام انتقال خون به فرد، خون دریافتی آلوده به ویروس HIV باشد. قابل ذکر است در حال حاضر تمامی خون‌هایی که در بانک‌های خونی ایران و بسیاری از کشورهای دنیا نگهداری می‌شوند از لحاظ آلودگی به این ویروس کنترل می‌شوند.
- دوران بارداری، زایمان و شیردهی:
مادر آلوده می‌تواند ویروس را در هر سه دوران بارداری، زایمان و شیردهی به جنین و نوزاد انتقال دهد. مصرف داروهای ضد HIV احتمال این انتقال را به شدت کاهش می‌دهد.
راه‌هایی که ویروس HIV منتقل نمی‌شود:
- دست دادن، بغل کردن و بوسیدن
- آب و هوا
- غذا و نوشیدنی
- بزاق، اشک و عرق (مگر این که با خون فرد آلوده به ویروس ترکیب شود)
- نیش پشه و دیگر حشرات
- رابطه جنسی دهانی (مگر آن که زخمی باز و یا در حال خونریزی درون دهان فرد باشد)
- استفاده از توالت و تخت خواب مشترک
چه افرادی مستعد ایدز هستند؟
هر فرد با هر سن، نژاد، جنسیت و تمایل جنسی می‌تواند در خطر ابتلا به ویروس HIV و بیماری ایدز باشد. با این وجود این خطر برای برخی افراد بیشتر است:
- افراد دارای رابطه جنسی پرخطر (دارای شریک جنسی متعدد) و محافظت نشده (عدم استفاده از وسایل محافظت کننده مثل کاندوم)
- معتادان، در صورت استفاده از سرنگ مشترک و آلوده
- افراد مبتلا به دیگر بیماریهای مقاربتی مانند هرپس، کلامیدیا، سیفلیس و یا گونورآ. گاهی این بیماری‌ها باعث ایجاد زخم‌هایی در ناحیه تناسلی می‌شوند که می‌توانند راهی برای ورود ویروس HIV به درون بدن باشند.
- مصرف‌کنندگان داروهای وریدی، در صورت استفاده از سرنگ یا سوزن استفاده شده و غیر استریل
- کارکنان بهداشت و درمان
علائم ایدز چه چیزهایی هستند؟
علائم ایدز و HIV بسته به مرحله بیماری و وضعیت جسمانی بیمار به ۳ مرحله تقسیم می‌شود:
مرحله اول)عفونت HIV حاد(:
۲ تا ۶ هفته پس از آلودگی به HIV و زمانی که بدن بیمار شروع به مقابله با ویروس می‌کند، معمولاً علائمی مانند سرماخوردگی بروز پیدا می‌کند. این علائم شامل:
- تب
- سردرد
- خستگی
- درد مفاصل و ماهیچه‌ها
- گلودرد
- جوش‌های قرمزرنگ و بدون خارش (راش‌های پوستی)
- زخم‌هایی دردناک در دهان
- تورم گره‌های لنفاوی (به ویژه در گردن)
- اسهال
- کاهش وزن
- تعریق شبانه
- لرز
علائم اولیه اچ آی وی (HIV) معمولاً در ۶۵ درصد مبتلایان بروز پیدا می‌کند و گاهی آنقدر خفیف هستند که بیمار متوجه آن نمی‌شود. در این مرحله تعداد ویروس در خون بالا رفته و بدن بیمار شروع به مقابله با آن را می‌کند. گسترش ویروس در بدن در این مرحله بسیار سریع‌تر از مراحل بعدی است. در این مرحله بیمار در بالاترین سطح از انتقال ویروس به دیگران است.
مرحله دوم (عفونت HIV مزمن/ فاز کمون بیماری):
در این مرحله تکثیر ویروس HIV در بدن بیمار و درون سلول‌های سفید خونی بسیار کم است و به دلیل کم بودن تعداد ویروس در بدن بیمار هنوز هیچ گونه علائمی از بیماری را نشان نمی‌دهند. این شرایط در صورت عدم تشخیص و درمان می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ سال نیز ادامه پیدا کند. گاهی افراد در طول این دوران به بیماریهای شدید دیگری نیز دچار می‌شوند.
مرحله سوم (ایدز):
ایدز آخرین و پیشرفته‌ترین مرحله از عفونت HIV است که سیستم ایمنی فرد بیمار به شدت آسیب دیده است. در این مرحله سیستم ایمنی فرد بیمار بسیار ضعیف و توان مقابله با بسیاری از سرطان‌ها و بیماری‌ها را ندارد (حتی بیماری‌هایی که قبلاً برای فرد تهدیدی به حساب نمی‌آمدند). اگر بیماری فرد در همان مرحله اول تشخیص داده شود، به ایدز منجر نمی‌شود. علائم ایدز به صورت زیر است:
- تعریق شبانه
- لرز
- تب مجدد
- تورم غدد لنفاوی
- بروز ضایعات و جوش‌های سفیدرنگ مزمن بر روی زبان و دهان
- زخم در ناحیه تناسلی
- ضعف و خستگی مداوم
- کاهش سریع وزن
- جوش‌های قرمز پوستی (راش‌های پوستی)
- مشکلات تنفسی و سرفه‌های مداوم
عوارض و خطرات ابتلا به ایدز چیست؟
عوارض عمومی:
در صورت عدم تشخیص زودهنگام آلودگی فرد به ویروس HIV و همچنین مصرف نکردن مداوم داروهای مرتبط، در مرحله ایدز از آنجایی که سیستم ایمنی بیمار بسیار ضعیف شده، بیمار به راحتی مستعد آلودگی به انواع عفونت‌های فرصت‌طلب و همچنین سرطان است.
- بیماریهای عفونی میکروبی و انگلی رایج و گوناگون مانند:
- ذات الریه پنوموسیستیس (Pneumocystis pneumonia, PCP)، عفونت قارچی که باعث ذات الریه و مشکلات ریوی می‌شود.
- کاندیدیاز (Candidiasis)، عفونت قارچی که باعث ایجاد لایه‌ای سفیدرنگ بر سطح زبان، دهان، مری و واژن می‌شود.
- کریپتوکوکوزیس (Cryptococcosis)، عفونت قارچی که می‌تواند باعث التهاب و ورم مغز می‌شود.
- سل (Tuberculosis, TB)، عفونت باکتریایی که باعث مشکلات تنفسی و ریوی شده و رایج‌ترین علت مرگ در میان بیماران مبتلا به ایدز است.
- تبخال دهانی (Herpes simplex virus 1 ،HSV-1)، عفونت ویروسی که باعث ایجاد تبخال در ناحیه تناسلی می‌شود.
- عفونت سیتومگالوویروس (Cytomegalovirus, CMV)، عفونت ویروسی که باعث آسیب به چشم، دستگاه گوارش، ریه و بافت‌های دیگر می‌شود.
- ﮐرﯾﭘﺗوﺳﭘورﯾدﯾوﺳﯾس (Cryptosporidiosis)، عفونت انگلی در روده و موجب اسهال می‌شود.
- توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis)، عفونت انگلی که باعث آسیب به مغز، چشم، قلب و ریه می‌شود.
لازم به ذکر است که سیستم ایمنی افراد سالم در اکثر موارد زیر می‌تواند به راحتی با عفونت‌های ذکر شده مقابله کند و اکثراً در مواقعی که سیستم ایمنی فرد دچار مشکل شده باشد می‌توانند عامل ایجاد بیماری شود. به همین دلیل به آن‌ها عفونت‌های فرصت‌طلب گفته می‌شود.
- یکی از عوارض جدی ایدز ابتلا به سرطان‌های مختلف مانند:
- سرطان لنفاوی یا لنفوم (Lymphoma)
- سارکوم کاپوسی (Kaposi’s sarcoma, KS)، نوعی از سرطان سلول‌های عروق خونی و لنفاوی
- سندرم لاغری (Wasting syndrome)، کاهش شدید وزن
- اختلال در اعصاب و مغز، این اختلالات شامل گیجی، فراموشی، افسردگی، اضطراب و مشکلات تکلمی باشد.
- یووئیت (Uveitis)، بیمار التهابی چشم که می‌تواند منجر به آب مروارید و دیگر بیماریهای چشمی و حتی نابینایی فرد شود.
- بیماریهای کلیوی
- بیماریهای کبدی
- بیماریهای قلبی
- پوکی‌استخوان
- افزایش قند خون
عوارض ایدز در کودکان و نوزادان:
اختلال در رشد و تکامل
عوارض ایدز در زنان:
اثر ویروس بر سیستم ایمنی باعث ایجاد عفونت های ثانویه و تغییراتی در هورمون‌های بدن ازجمله هورمون‌های زنانه می‌شود. به همین دلیل عوارض ایدز در زنان علاوه بر عوارض عمومی بیماری، شامل عوارض خاص دیگری نیز می‌شود:
- تغییر در عادت ماهانه: به صورت تغییر در میزان خونریزی (کم یا زیاد)، عدم و یا تاخیر در عادت ماهانه و شدید شدن سندرم پیش از قاعدگی (PMS) بروز پیدا می‌کند.
- یائسگی زودرس
- بیماری التهابی لگن (Pelvic inflammatory disease, PID): شامل عفونت در ناحیه رحم، تخمدان‌هاٰ، لوله‌های فالوپ و دهانه رحم است که باعث ایجاد درد در ناحیه پایین شکمی، عادت ماهانه نامنظم، ترشحات غیرطبیعی واژن و درد در حین رابطه جنسی می‌شود.
- عفونت قارچی واژن: این بیماری سبب سوزش و زخم واژن، درد در هنگام خروج ادرار، ترشحات سفیدرنگ واژن و درد در حین رابطه جنسی است.
- سرطان دهانه رحم: به دلیل ایجاد عفونت ثانویه ویروس زگیل تناسلی (human papillomavirus, HPV)
منبع: