اصول نگهداری و پرورش کبوتر در منزل
در نگهداری و پرورش کبوتر در منزل بایستی به تغذیه، شرایط محل نگهداری (نور، تهویه، دما و رطوبت) و بیماریهای پرنده توجه کرد. بهترین روش پرورش کبوتر در منزل، نگهداری جوجه کبوتر از سنین پایین است تا به محل و جایگاه خود عادت کند.
– نژاد‌های مختلفی از کبوتر همچون قمری و … با رنگ‌های متنوع و فرم‌های مختلف در کشور ما زندگی می‌کنند که فقط تعداد کمی از آن‌ها به عنوان کبوتر گوشتی و برای مصارف خوراکی استفاده می‌شوند. نگهداری و پرورش کبوتر در منزل به ویژه پرورش کبوتر اهلی در دین اسلام توصیه شده است و درهمه دنیا کبوتران را نماد صلح و دوستی می‌دانند. در این مقاله اصولی کلی برای نگهداری و پرورش کبوتر در خانه، شایع‌ترین بیماریهای کبوتر و نشانه‌های بیماری، طریقه شستن کبوتر و نحوه تشخیص جنس نر از ماده را شرح داده‌ایم.
نحوه نگهداری و پرورش کبوتر
برای پرورش کبوتر بهترین راه برای شروع، بزرگ کردن جوجه کبوتر از سنین پایین است تا به خوبی به قفس و محل نگهداری خود عادت کند. شرایط نگهداری این پرنده به طور کلی به شرح زیر است:
۱. مکان و نوع قفس
محل نگهداری کبوتر می‌تواند پشت بام، حیاط، برج‌های مخصوص در مزارع یا یک قفس مخصوص این پرنده در آپارتمان باشد. برای پرورش کبوتر در خانه می‌توانید از قفس‌های چوبی، فلزی و یا جعبه‌های حلبی یا مقوایی استفاده کنید. این قفس‌ها معمولا کوچک بوده و برای نگهداری یک جفت کبوتر مناسب است.
برای نگهداری کبوتر در پشت بام یا مزرعه نیز می‌توانید از قفس‌های بزگ به طول و عرض تقریبی ۲ متر و ارتفاع ۳ متر استفاده کنید. در این ابعاد قفس، ۵۰ کبوتر را میتوان نگهداری کرد و بهتر است چند آشیانه کوچک به اندازه ۴۰ در ۴۰ در ۵۰ سانتیمتر برای هر دو جفت کبوتر در داخل آن تعبیه شود.
۲. شرایط محیطی
دمای داخل آشیانه کبوتر نباید در زمستان از ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتیگراد کمتر و در تابستان بیشتر از ۳۶ درجه شود. مناسب‌ترین طول مدت دوره روشنایی برای پرورش کبوتر را ۱۶ ساعت از ۲۴ ساعت توصیه می‌کنند.
۳. تهویه و آفتابی بودن
داشتن تهویه مناسب در محل نگهداری کبوتر‌ها از اصولی کلی پرورش این پرنده است و از بیمار شدن آن‌ها پیشگیری میکند. به ویژه داشتن تهویه کافی و هوای سالم و تمیز برای کبوتران مسابقه و پرشی، به عادت تنفس منظم آن‌ها که برای مسابقات ضروری است کمک میکند. همچنین ضروری است محیط زندگی کبوتر را تمیز، بزرگ و آفتابگیر انتخاب کنید.
۴. بهداشت قفس
برای جلوگیری از بیمار شدن پرنده، هر روز کف قفس و محل زندگی کبوتر را با کاردک تمیز و باقیمانده مدفوع را جمع آوری نموده، قفس را در حد امکان شسته و ضد عفونی کنید. همچنین ظروف آب و غذای کبوتر را هم همیشه تمیز و ضد عفونی کنید.
تغذیه کبوتر
کبوتر‌ها از انواع دانه، غلات و سبزیجات تغذیه می‌کنند و به عنوان یک پرنده دانه خوار شناخته می‌شوند. معمولا ۸۰ درصد غذای پرنده را دانه‌های مختلف غلات و ۲۰ درصد بقیه را دانه‌هایی که بیشتر حاوی پروتئین هستند تشکیل می‌دهند. همچنین ضروری است مخلوطی از مواد معدنی و ویتامین‌ها نیز به عنوان غذای مکمل در اختیار آن‌ها گذاشته شود. ازآنجایی که کبوتران در انتخاب دانه‌ها وسواس بیشتری به خرج می‌دهند، سبب می‌شوند که دانه‌ای بیش از دانه دیگر مصرف شود. از همین رو استفاده از غذای پلتی که مخلوطی از دانه‌های پرس شده آردی است، توصیه می‌شود.
توجه داشته باشید، تغذیه کبوتر و شیوه دانه دادن و نوع دانه به سن (جوجه یا بالغ) بودن پرنده بستگی دارد، پس از دادن دانه‌های درشت به کبوتران کوچک و یا دانه کوچک به کبوتران بزرگ که باعث عدم سیر شدن پرنده خواهد شد، پرهیز کنید.
نحوه شستن کبوتر
کبوتران نیز مانند هر موجود زنده دیگر نیاز به شستشو و تمیز شدن دارند. در طبیعت کبوتران وحشی در زیر باران و یا اطراف آبگیر‌ها پر‌های خود را شستشو داده و در آب آب‌تنی می‌کنند. در پرورش کبوتر در منزل بهتر است هفته‌ای یک بار تشت آبی را برای شستن پرنده آماده کنید. آن‌ها به طور طبیعی در آب می‌روند و شنا می‌کنند و پر‌های خود را تمیز می‌کنند.
توصیه می‌شود:
- بعد از هر چند کبوتر آب تشت را عوض و آب تمیز و تازه جایگزین کنید
- هر دو ماه یک بار از محلول پرمنگنات پتاسیم چند قطره به آب تشت اضافه کنید تا پر‌های پرنده کاملا ضد عفونی شود و از ورود شپش و انگل که از مشکلات شایع نگهداری این پرنده است، پیشگیری کرده باشید.
تشخیص کبوتر نر و ماده
یکی از اصول پرورش کبوتر تشخیص جنس نر و ماده است. برای تشخیص دادن کبوتر نر از ماده می‌توانید به نکات زیر توجه داشته باشید.
- صدای کبوتر: صدای قور کردن یا در اصطلاح عامیانه بق بقوی کبوتر مخصوص پرنده نر است و کبوتر ماده تنها در مواردی که آماده جفتگیری (در حال مستی) است این صدا را از خود خارج میکند. همچنین کبوترانی که موقع پرواز بال بال می‌زنند و تولید صدا می‌کنند، معمولا نر هستند.
- نوک کبوتر: کبوتر نر نوک ضخیم‌تر و درشت‌تری نسبت به کبوتر ماده دارد و معمولا با نوک خود به سر دیگر کبوتران ضربه می‌زند.
- جثه کبوتر: معمولا کبوتر نر جثه درشت‌تر، سینه و ظاهری قوی‌تر و زمخت‌تر دارد.
- جهت دم: یکی از راحت‌ترین روش‌های تشخیص کبوتر نر از ماده، توجه به جهت دم پرنده است. اگر هنگامی که کبوتر از ارتفاع به کف می‌آید دم به سمت پایین بود، کبوتر ماده است و اگر جهت دم به سمت بالا باشد کبوتر نر است.
- بررسی کلوآک: کلوآک محل یا محفظه‌ای است که مجاری ادراری، تناسلی و گوارشی پرنده به آن ختم می‌شود. اگر مقعد پرنده مسطح، کوچک، پهن، نرم و مرطوب بود ماده است و اگر بزرگ و بلند، تیره و پر رنگ و برجسته بود، کبوتر نر است.
تخم گذاری و تولید مثل کبوتر
کبوتر‌ها برعکس سایر پرندگان، زندگی کاملا منوگام (تک همسری) دارند و در سن ۵ تا ۷ ماهگی به بلوغ کامل می‌رسند. همچنین هر چقدر کبوتر وزن بیشتری داشته باشد، به همان نسبت دیرتر بالغ می‌شود.
۱. بعد از اینکه کبوتر ماده، پرنده نر را به عنوان جفت پذیرفت و اعلام آمادگی همزیستی کرد، اووسیت‌ها در تخمدان شروع به رشد کرده و پس از گذشت تقریبی ۴ تا ۵ روز اوولاسیون انجام گرفته و مدت کوتاهی بعد از آن جفتگیری و انتقال اسپرم انجام می‌شود.
۲. تقریبا ۴۰ تا ۴۴ ساعت پس از زمان جفتگیری پرنده، در ساعات بعد از ظهر اولین تخم و دو روز بعد نیز در حوالی ظهر، دومین تخم گذاشته می‌شود.
نکته: گذاشتن تنها دو تخم در کبوتر از لحاظ ژنتیکی ثابت شده و هیچ گونه افزایش و کاهشی ندارد.
۳. بعد از گذشت ۱۷ تا ۱۸ روز جوجه‌ها از تخم خارج شده و به ندرت هر دو جوجه با هم متولد می‌شوند. فاصله زمان بین تولد دو جوجه اغلب ۱۲ تا ۲۴ ساعت است.
۴. جالب است بدانید کبوتر در بین پرندگان اهلی تنها پرنده‌ای است که جوجه‌های آشیانه نشین دارد.
۵. جوجه‌ها در بدو تولد بدنشان کاملا بدون پر است و حدودا پس از یک هفته اولین پر‌ها در می‌آیند.
۶. جوجه کبوتر تا ۶ هفتگی توسط کبوتر مادر تغذیه می‌شود و در ۵ روز اول غذای جوجه‌ها را شیرابه چینه دان تشکیل می‌دهد.
۷. معمولا از روز پنجم به بعد تغذیه جوجه با غذایی که کبوتر مادر می‌خورد، یکسان می‌شود.
۸. پس از پایان چهار هفتگی و نهایتا در شش هفتگی جوجه کبوتران خود اقدام به خوردن غذا می‌کنند.
۹. کبوتر‌ها در سال دارای ۸ فاز تخم گذاری هستند و همانطور که گفته شد در هر فاز دو تخم می‌گذارند و حداکثر رکورد تخم برای کبوتر در یک سال ۲۴ تخم است.
۱۰. جوجه کبوتر تقریبا بعد از ۳ ماه بالغ شده و آماده شروع رابطه جنسی می‌شود.
بیماریهای کبوتر
برای پیشگیری از بیمار شدن کبوتر‌ها توصیه می‌شود آن‌ها را از جوجگی واکسن بزنید. مهمترین بیماریهای کبوتر شامل نیوکاسل، چشم درد و عفونت چشمی، شکستگی‌های متعدد و … است.
به طور کلی هشت بیماری پاراتیفوئید، پارامیکسوویروس (نیوکاسل)، خوره (تریکوموناس)، کوکسیدوز، انگل‌ها، سندرم ویروس آدنو- ایکولای، اورنیتوز (کلامیدیاز) و کاندیدیاز (قارچ) از شایع‌ترین بیماریهای این پرنده هستند.
علائم بیماری
بروز یک یا همزمان چند علامت از علائم زیر نشان دهنده بیمار شدن کبوتر است که بلافاصله باید برای درمان آن اقدام شود.
- کاهش وزن
- کاهش اشتها
- بیحالی و ضعف در پرواز
- تغییر شکل و رنگ مدفوع
- عدم تمایل به پرواز
- ترشحات بینی
- تورم پلک‌ها (چشم قرمز) و چشم‌های خیس (ترشحات چشمی)
- خاراندن زیاد سر، نوک و پر‌ها
- چرخش گردن و سر
سخن پایانی
کبوتران اهلی را تا پنج سال میتوان نگهداری کرد. این پرندگان در سال‌های دوم و سوم پرورش بیشترین بازدهی را دارند، ولی از سال پنجم به بعد میزان تولید مثل آن‌ها کمتر می‌شود. موفقیت در امر پرورش کبوتر به عنوان یک شغل برای تولید گوشت و تخم کبوتر یا پرورش آن برای سرگرمی و مسابقه، بستگی به شناخت کافی شما از این پرنده و نحوه صحیح نگهداری و پرورش آن دارد.
در این مقاله به طور کلی به مبحث پرورش کبوتر پرداخته شد. در صورتی که علاقه‌مندید تا پرورش و نگهداری کبوتر را به عنوان شغل اصلی یا جانبی برای خود در نظر بگیرید، در درجه اول باید در این زمینه تحقیق کنید و معلومات خود را افزایش دهید، برای این کار می‌توانید به کتاب‌های مربوط در این زمینه و پرورش دهندگان فعال در استان خود مراجعه کنید و از نزدیک با نحوه کار آشنا شوید.
برگرفته از: کتاب پرورش پرندگان مفید