هزارپا یکی از بندپایانی است که حیات آن بر روی زمین قدمتی دیرینه دارد. در این مقاله شما را با زمان پیدایش، مشخصات ظاهری، گونه های مختلف آن، نیش هزارپا و درمان آن و اطلاعات کامل دیگری در این باره آشنا خواهیم کرد.
زندگی در شب، حرکت آهسته و بی صدا و ظاهری عجیب همگی از مشخصات بارز در مورد این بندپایان هستند. هزارپا را با نام علمی Diplopoda می‌شناسند. این موجود را احتمالا بارها در حالت توپ مانند دیده‌اید، این در واقع واکنشی دفاعی از جانب این بندپا در برابر آسیب‌های خارجی است. بقایای گیاهان در حال پوسیدگی، قارچ‌ها، شیره درختان و در برخی موارد گوشت، رژیم غذایی مورد علاقه این بندپای کمی ترسناک هستند که با توجه به گونه‌های مختلف، متفاوت خواهد بود.
زمان پیدایش هزارپاها
این موجودات از کهن‌ترین ساکنان زمین شناخته می‌شوند که در دوره سیلورین (دوره‌ای ۲۸ میلیون ساله که از ۴۳۸ تا ۴۱۰ میلیون سال قبل وجود داشته است) و برای اولین بار این بندپایان به وجود آمده‌اند. این موجودات قدیمی در تمام سطح زمین به جز جنوبگان زندگی می‌کنند. برخی نمونه‌های منقرض شده از این جانور طولی معادل ۲ متر داشته‌اند و در مقیاس با حشرات و جانوران امروزی، بسیار غول پیکر به نظر می‌‌‌رسیده‌اند.
تعداد زیاد پاهای این جانور باعث شده تا افراد زیادی از آنها وحست داشته باشند. هزارپاها در پارک‌ها، خانه‌ها یا باغ‌ها یافت می‌شوند. در ادامه این مطلب ویژگی‌های مهم این بندپا و نکات مهمی در مورد آن را بررسی خواهیم کرد، پس ما را همراهی کنید.
مشخصات ظاهری هزارپاها
مشخصات ظاهری هزارپا
با بررسی دقیق یک هزارپا متوجه خواهید شد که این بندپا به جز قسمت سر خود در تمامی قسمت‌ها دیگر بدن، دو پا دارد. این موضوع باعث شده تا در گونه‌های مختلف این جانور، تعداد پاها بسیار زیاد به نظر برسند و اصطلاحاً به آنها هزارپا گفته شود. تنها در برخی از گونه‌های موجود، این تعداد پا وجود دارد که یکی از آنها Eumilipes Persephone نام دارد و نزدیک به ۱۳۰۰ پا دارد.
این موجودات دارای بدنی استوانه‌ای، پهن و دراز هستند که از بند‌ها و قسمت‌ها متعددی تشکیل شده است. تعداد بندهای موجود در بدن هر یک از این موجودات با توجه به گونه آن متفاوت است. بزرگ‌ترین اندازه ثبت شده برای این بندپا در میان نمونه‌های زنده، گونه آفریقایی است که طول آن می‌تواند بین ۲۷ تا ۳۸ سانتی متر باشد.
کوچک‌ترین اندازه ثبت شده برای این موجود نیز، ۲ میلی‌متر است. به طور کلی این موجودات در شکل ظاهری و ویژگی‌هایی که دارند، بسیار متفاوت هستند. تعداد بندهای بدن آنها از ۱۱ تا ۳۰۰ عدد متغیر است.
رنگ این بندپای ترسنام عموما به رنگ قهوه، قهوه‌ای تیره، مشکی و در برخی موارد رنگ‌های روشن مانند زرد یا نارنجی روشن دیده می‌شوند. رنگ روشن بدن این جانور برای اعلام هشدار به دیگر جانوران است. این بندپاها دارای شاخک‌های خمیده هستند و ساختار چشم آنها به نسبت دیگر موجودات، ساده است.
گونه های مختلف هزارپا
با توجه به این که این موجودات شب‌زی هستند، بسیاری از اسرار زندگی و حتی تعدادی از گونه‌های آنها، ناشناخته باقی مانده‌اند. با این وجود ۱۲۰۰۰ گونه از این بندپایان تا به حال به ثبت رسیده‌اند. انتظار می‌رود بین ۱۵ تا ۱۸ هزار گونه از این موجودات کوچک بر روی زمین در حال زندگی باشند، اما همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند.
۱۲۰۰۰ هزار گونه شناخته شده از این بندپا را می‌توان در ۲ زیر رده و ۱۶ راسته از هم تفکیک کرد که بر اساس ویژگی‌های ظاهری و دیگر مشخصات آنها، تقسیم بندی می‌شوند. هزارپاها یا گوشت‌خوار هستند یا گیاه‌خوار که از نظر ظاهری با هم تفاوت‌هایی دارند. گونه‌های گوشت‌خوار تعداد پاها و بندهای کم‌تری به نسبت گونه گیاه‌خوار دارند.
هزارپا یا صدپا؟
از نظر ظاهری تفاوت چندانی با هم ندارند و گاها قابل تشخیص نیستند. همین موضوع نیز باعث شده تا بسیاری این دو گونه کاملا متفاوت را با هم یکسان بدانند. هر دو آنها بدن‌هایی کشیده و پهن، بند بند و پاهای زیادی دارند. صدپاها دارای شاخک‌‌هایی بلند و صاف هستند در حالی که هزارپا شاخکی خمیده و کوتاه دارد. هزارپا فاقد هر گونه اندام برای گاز گزفتن یا نیش زدن هستند، اما صدپا در قسمت دهان خود دارای چنگک‌هایی است که برای گاز گرفتن یا تزریق زهر از آنها استفاده می‌کند.
تفاوت اصلی در میان این دو گونه را می‌توان تفاوت رژیم غذایی آنها دانست. صدپاها عموماً شکارچی و گوشت‌خوار هستند و از طریق نیش زدن جانوران و حشرات کوچک را شکار می‌کند. هزارپاها اما پوده‌خوار هستند و از بقایای گیاهان در حال پوسیدگی، تغذیه می‌کنند. (در زیست‌شناسی به موجودات زنده‌ای که از لجن، فضله، ریزه، مواد اضافی و پوسیده، لاشه و نخاله تغذیه می‌کنند پوده‌خوار گفته می‌شود.)
نکات مهم در مورد نیش هزارپا و راه های درمان آن
هزارپا بر خلاف صدپاها گاز نمی‌گیرند و فاقد اندامی برای نیش زدن هستند. برخی گونه‌های این بندپا دارای ترشحاتی هستند که تا حدودی سمی به شمار می‌روند، اما برای انسان خطر آفرین نخواهند بود. این ترشحات در صورت برخورد و تماس با پوست انسان در برخی موارد می‌تواند سبب ایجاد خارش، درد، ورم، تاول، سوزش یا اگزما شوند.
ترشحات بدن این جانور در صورت تماس با چشم می‌توانند آثار جدی‌تری مانند التهاب قرنیه را به وجود بیاورند. در بیشتر موارد آثار به جای مانده از ترشحات این بندپا در طی ۴۸ ساعت از بین خواهد رفت. افرادی که حساسیت پوست یا آلرژی دارند در صورت تماس با ترشحات هزارپا، بهتر است در کوتاه‌ترین زمان به دکتر مراجعه کنند تا روند درمان با سرعت بیشتری انجام شود.
هزارپا در خانه، مفید یا مضر؟
هزارپا در واقع از دسته آفت‌های گیاهی شناخته می‌شود و دلیل اصلی این موضوع، رژیم غذایی این جانور است که شامل گیاهان و ریشه آنها می‌شود. گونه‌ای دیگر از این بندپا که صدپا نام دارد می‌تواند در خانه و در کنار انسان‌ها با مسالمت زندگی کند و مزیت‌های بسیاری را به همراه داشته باشد.
صدپا گونه گوشت‌خوار هزارپایان است که می‌تواند خانه شما را از گزند بسیاری از موجودات موزی و آزار دهنده در امان نگاه دارد. بهتر است در صورت مشاهده این جانور با رعایت نکات ایمنی، آنها را درون شیشه انداخته و در محیط بیرون از خانه رها کنید. البته در کمتر مواردی دیده شده که این جانور انسان را نیش بزند و اگر مشکلی با آن ندارید، می‌توانید آنها را به حال خود بگذارید.
این موجودات حشرات بزرگ، سوسک‌ها یا زنبورها را نیش می‌زنند و از گسترش آنها در خانه و اطراف آن جلوگیری می‌کنند. مزایایی که هزارپا برای انسان به دنبال خواهد داشت بیش از مضرات آن است و به این وسیله می‌توانید یک حشره‌کش طبیعی و رایگان داشته باشید.
چگونه هزارپا را از بین ببریم؟
این موجودات که بیشتر شب‌زی هستند در محیط‌هایی مرطوب با دمای متعادل زندگی می‌کنند. این موجودات را می‌توانید زیر سنگ‌های بزرگ، کف حمام و دستشویی یا درون کوپه‌های چوب مشاهده کنید. برای از بین بردن آنها بهترین کار از بین بردن جاهای مرطوب و ورودی این مکان‌ها است.
در روش دیگر می‌توانید خاک گیاهان خود را سمپاشی دوره‌ای کنید تا مانع از زندگی این موجودات در خاک گلدان شوید. جدیدترین روش هم استفاده از امواج التراسونیک است که برای انسان کاملاً بی ضرر است و تنها موجودات موذی را دور می‌کند. سمومی هم برای این منظور در بازار عرضه می‌شوند که در نهایت استفاده از آنها را به عنوان آخرین گزینه، پیشنهاد می‌کنیم.
نشانه های وجود هزارپا در خانه
بسیاری از موجودات موذی مانند موش‌ها، اثراتی از خود به جای می‌گذارند یا در حین رفت و آمد صداهایی ایجاد می‌کنند. این علائم نشانه وجود این موجودات خواهد بود، اما هزارپا یک بندپای شب‌زی است که کمتر می‌توانید آن را در حالت فعالیت ببینید. با توجه به این موضوع تنها در صورت مشاهده یکی از آنها می‌توانید متوجه وجود هزارپا شوید.
سخن آخر در رابطه با هزارپا
در این مطلب سعی داشتیم تا اطلاعات کاملی در مورد مشخصات ظاهری و ویژگی‌های دیگر این جانور را بررسی کنیم. با مطالعه این مقاله آگاهی بیشتری نسبت هزارپا به دست خواهید آورد که ممکن است سبب کمتر شدن ترس شما از این جانور شود.
کلیدواژه : زمان پیدایش هزارپاها
مشخصات ظاهری هزارپا
گونه های مختلف هزارپا
هزارپا یا صدپا؟
نکات مهم در مورد نیش هزارپا و راه های درمان آن
هزارپا در خانه، مفید یا مضر؟
چگونه هزارپا را از بین ببریم؟
نشانه های وجود هزارپا در خانه
موریانه با نام علمی Isoptera، حشراتی از راسته سوسک‌ها (Isoptera) و تورینه بالان (Dictyoptera) هستند. این حشرات بدن نرمی دارند و به آرامی حرکت می‌کنند. موریانه‌ها همه عمرشان را در تاریکی زندگی می‌کنند چراکه روشنایی آفتاب به شدت به آنها آسیب می‌رساند. این موجودات می‌توانند برای سازه‌های چوبی خطرناک‌ترین باشند، زیرا قادر هستند بدون این که کسی آنها را ببیند، یک سقف بزرگ را بجوند و به کل ویران کنند.
مشخصات ظاهری موریانه‌ها
بدن موریانه‌ها یک تکه است و مانند مورچه‌ها دارای سه قسمت مجزا نیستند. در واقع قفسه سینه و شکم موریانه به طور جداگانه قابل تشخیص نیست بلکه به صورت یکپارچه ظاهر می‌شوند. بنابراین بدن موریانه را می‌توان تنها متشکل از دو قسمت قابل تشخیص سر و بدن مشاهده کرد. طول بدن موریانه‌ها ۳.۱ تا ۲۵.۴ میلی‌متر است. به طور کلی ساختار بدن موریانه‌ها به شش قسمت اصلی تقسیم می‌شود که شامل موارد زیر می‌شوند:
- آرواره‌ها
- شاخک
- سر
- قفسه سینه
- پاها
- شکم
رنگ موریانه
رنگ موریانه‌ها بسته به نوع و سن آنها می‌تواند متفاوت باشد. موریانه‌ها عمدتاً در رنگ‌های سفید، رنگ قهوه‌ای و مشکی دیده می‌شوند.
شاخک موریانه‌ها
شاخک‌های موریانه مانند رشته‌ای هستند که از کنار هم قرار دادن تعدادی توپ کوچک به وجود می‌آیند. این دو شاخک به صورت دو منحنی باریک یا دو خط مستقیم از کناره‌های سر موریانه بیرون زده‌اند.
انواع موریانه
همانگونه که گفته شد موریانه‌ها حشراتی هستند که در ردیف Isoptera طبقه‌بندی شده‌اند که از ۷ خانواده آنها، ۲۳۰۰ گونه پدید آمده است. این حشرات با نام مورچه‌های سفید نیز شناخته می‌شوند، در صورتی که هیچ ارتباطی با مورچه‌ها ندارند. کلنی‌های بزرگ با جمعیت میلیونی از آنها، موریانه‌ها را به یکی از مخرب‌ترین آفات تبدیل کرده‌اند. موریانه‌ها انواع مختلفی دارند که شناسایی آنها را دشوار کرده و احتمال از بین بردن آنها را کم می‌کند. اما به طور کلی موریانه‌ها از نظر سبک زندگی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند.
۱. موریانه‌های زیرزمینی
این موجودات قادرند دالان‌های زیرزمینی را حفر کنند و از طریق این دالان‌ها به خانه‌های خود برسند که بیشتر از این نوع موریانه‌ها در ایران وجود دارند
۲. موریانه‌های چوب خشک
این نوع از موریانه‌ها پس از، از دست دادن بال‌های خود از طریق سوراخ‌های روی چوب وارد آن شده و در کلنی‌ها به زندگی خود ادامه می‌دهند.
۳. موریانه‌های تپه ساز
با توجه به این نکته که این نوع موریانه از قدرت باروری زیادی برخوردار است، روز به روز بر جمعیت آن افزوده می‌شود. این گونه در آفریقا بیشتر یافت می‌شود و تنها یک گونه در بلوچستان ایران مشاهده می‌شود.
راه های شناسایی موریانه در خانه
چگونه می‌توان فهمید که خانه مورد حمله موریانه‌ها قرار گرفته؟ به دلیل شباهت‌هایی که بین مورچه‌ها و موریانه‌ها وجود دارد، آنها را مورچه‌های سفید می‌نامند. موریانه‌ها حشرات کوچکی هستند که با توجه به نشانه‌هایی که در بالا از مشخصات ظاهری‌شان توصیف شد، می‌توان شناخت. اما برای اینکه بتوان علائم وجودشان در خانه را بررسی کرد، نسبت به نشانه‌های زیر باید هشیار بود:
۱. وسایل چوبی آسیب‌دیده
اگر خانه شما چوبی است، بیشتر مراقب باشید. بهتر است هفته‌ای یک بار به کف یا سازه‌های چوبی خانه نگاهی بی‌اندازید تا مطمئن شوید که آسیبی ندیده است. اگر محیط ساکت باشد و موریانه‌ها در حال فعالیت باشند، می‌توان صدای جویدنشان را شنید.
۲. بال‌های رهاشده
موریانه‌ها بال دارند. از این رو ممکن است بال‌های آنها را در نزدیکی پنجره‌ها، درها یا سایر نقاط دسترسی به خانه مشاهده کنید. وقتی موریانه‌ها در جای مناسب برای خوردن چوب قرار می‌گیرند، بال‌های خود را باز می‌کنند، زیرا می‌دانند که دیگر نیازی به بال نخواهند داشت. بال موریانه مانند بال مورچه است. اگر بال پیدا کردید، فوراً دست به کار شوید.
۳. تونل‌های گلی
گل و لای را می‌توان در نزدیکی درختان یا انبارها یا جایی که زمین خانه شما را به هم متصل می‌کند، یافت. موریانه‌ها برای زنده ماندن به دمای خاصی نیاز دارند. آنها در مکان‌هایی که رطوبت وجود دارد رشد می‌کنند. لوله‌ها و تونل‌ها برای آنها بسیار مناسب است. می‌توانید بخشی از لوله را بردارید تا ببینید موریانه‌ها در حال بیرون آمدن هستند یا خیر.
۴. فضله‌های قهوه‌ای رنگ
فضولات موریانه ممکن است به شکل قرص قهوه‌ای تیره یا رنگ چوب باشند. این فضولات معمولاً در نزدیکی چوب ضعیفی که موریانه‌ها به آن حمله کرده‌اند، یافت می‌شود.
راه های از بین بردن موریانه
راههای زیادی برای خلاص شدن از شر موریانه‌ها وجود دارد که می‌توانید از یکی از روش‌های زیر استفاده کنید.
۱. نور خورشید
در خانه‌هایی که نور خورشید نتواند نفوذ کند، موریانه‌ها می‌توانند آن خانه را خراب کنند، زیرا نور خورشید نقش مهمی در کشتن موریانه‌ها دارد، بنابراین اجازه دهید نور خورشید در سراسر خانه شما پخش شود.
۲. آب فراوان
از آب نیز می‌توانید برای کشتن موریانه‌ها استفاده نمایید. برای این کار باید در محلی که موریانه‌ها در آن جمع شده‌اند و کلنی خود را تشکیل داده‌اند، حفاری کرده و آن را با آب پر کنید تا موریانه‌ها از بین بروند.
۳. نمک
یک راه طبیعی و مؤثر برای کشتن موریانه‌ها استفاده از نمک است. برای این کار باید یک لیوان پر از نمک و آب داغ تهیه کنید (توجه داشته باشید که مقدار نمک باید خیلی زیاد باشد). حالا یک سرنگ بردارید و آن را با آب نمک پر کنید و روی نواحی آسیب دیده توسط موریانه‌ها بریزید. این کار باعث می‌شود موریانه‌ها از این آب تغذیه کنند و آب بدن خود را از دست داده و سپس می‌میرند.
۴. رفع رطوبت
شما باید تمام سازه‌های چوبی را تا حد امکان خشک نگه دارید، اما اگر حتی یک ذره رطوبت در چوب پخش شود، منجر به هجوم سریع موریانه‌ها می‌شود.
۵. محلول سرکه و آب‌لیمو
سرکه را می‌توان یکی از بهترین موادی دانست که برای از بین بردن موریانه‌ها و سایر حشرات استفاده می‌شود. همچنین افزودن مقداری لیمو به این ماده می‌تواند روند کشتن موریانه‌ها را تسریع کند، زیرا لیمو حاوی دی لیمونن است که قاتل طبیعی حشرات است.
برای استفاده از این ماده باید یک فنجان سرکه را با نصف فنجان لیمو ترکیب کرده و در بطری بریزید و مستقیماً روی موریانه‌ها اسپری کنید. نکته مهم این است که استفاده از این ماده خطری برای سلامت خانواده ندارد و می‌توانید به اندازه نیاز خود را در منزل نگهداری کنید.
راه های خلاص شدن از شر موریانه های چوب خشک
روش‌های زیادی برای کشتن موریانه‌ها وجود دارد و هر نوع موریانه با یک روش از بین می‌رود. در اینجا نحوه خلاص شدن از شر موریانه‌های چوب خشک آمده است.
۱. روغن پرتقال
روغن پرتقال برای از بین بردن انواع حشرات از جمله موریانه بسیار مفید است، بنابراین می‌توانید در چوب آسیب دیده شکاف ایجاد کنید و مقداری از این روغن را داخل آن بریزید و بعد از دو هفته نتیجه را ببینید. اما توجه داشته باشید که این روغن به هیچ وجه نباید توسط انسان مصرف شود.
۲. جریان برق
استفاده از الکتریسیته برای کشتن موریانه‌ها ممکن است کمی عجیب به نظر برسد، اما یکی از مؤثرترین روش‌ها برای از بین بردن موریانه‌ها است. در این روش نیازی به حفر چاله نیست اما اگر این کار را انجام دهید نتایج بهتری به شما می‌دهد.
۳. نور خورشید
نور یک راه سریع و مؤثر برای از بین بردن موریانه است، زیرا نور برای آنها مضر است، بنابراین اگر میز یا صندلی شما آلوده است، می‌توانید آن را به مدت سه روز در معرض نور خورشید قرار دهید.
راه های خلاصی از شر موریانه های زیرزمینی
برای کشتن موریانه‌های زیرزمینی می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم.
۱. اسید بوریک
این ماده یک حشره کش طبیعی به حساب می‌آید که می‌توانید در محل زندگی موریانه‌ها را با این حشره کش اسپری کنید. اما این ماده قابل استنشاق است و می‌تواند برای شما سمی باشد به همین دلیل استفاده از ماسک و دستکش در هنگام استفاده ضروری است.
۲. نماتدها
نماتدها نوعی کرم هستند که موریانه‌ها را می‌تواند در عرض ۴۸ ساعت از بین ببرند.
۳. بمب حشرات
این ماده حاوی مایع حشره کش هستند که روی زمین می‌ریزد و به مناطق دیگر سرایت می‌کند و موریانه‌ها به محض تماس با سم از بین می‌روند. اما این سم نمی‌تواند در چوب نفوذ کند و به لانه موریانه‌ها برسد.
سخن پایانی
موریانه‌ها حشراتی هستند که می‌توانند سازه‌ها و وسایل چوبی را به راحتی خراب کنند و بخورند. آنها تاریکی را دوست دارند و نور آفتاب می‌تواند دشمن جانشان باشد. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، با شناخت نوع موریانه و یافتن نشانه‌های وجود موریانه در خانه، می‌توانید با روش‌های زیادی از شر موریانه‌ها خلاص شوید.
کلیدواژه : مشخصات ظاهری موریانه‌ها
انواع موریانه
راه های شناسایی موریانه در خانه
راههای از بین بردن موریانه
راه های خلاص شدن از شر موریانه های چوب خشک
راه های خلاصی از شر موریانه های زیرزمینی
منبع :