آلزایمر
بیماری آلزایمر یک اختلال پیشرونده‌‌ی عصبی است که موجب می‌شود سلول‌های مغز به مرور زمان از بین بروند و باعث ایجاد مشکلاتی در حافظه، تفکر و رفتار بیمار می‌شود. همچنین این بیماری شایع‌ترین دلیل زوال عقل است. این بیماری پیشرونده است و به همین دلیل نشانه‌های این بیماری به آهستگی و در طول زمان بدتر می‌شود. نشانه‌های آلزایمر در مراحل ابتدایی فراموشی متوسط است و در مراحل نهایی باعث می‌شود بیمار نتواند با محیط پیرامونش ارتباط برقرار کند و امورات زندگی را انجام دهد. پس از تشخیص بیماری آلزایمر به طور متوسط ۴ تا ۸ سال بیمار زنده خواهد ماند اما با درمان صحیح و دیگر عوامل بیمار می‌تواند تا ۲۰ سال پس از تشخیص بیماری زنده بماند.
دلیل اصلی بیماری آلزایمر هنوز کاملاً کشف نشده است اما هنگامی که پروتئین‌های داخل مغز عملکرد صحیحی نداشته باشند باعث اختلال در سلول‌های عصب مغز می‌شوند. این سلول‌ها اختلال یافته ماده‌ای سمی ترشح می‌کنند که موجب آسیب به نورون‌ها می‌شود و از برقراری ارتباط مابین سلول‌های عصب مغز جلوگیری می‌کند.
این آسیب معمولا در بخش حافظه مغز رخ می‌دهد و سال‌ها قبل از بروز اولین علائم آلزایمر این اختلال ایجاد می‌شود.
مغز در حدود ۱۰۰ میلیارد سلول عصبی را که به آن نورون می‌گوییم در خود جا داده است. هر یک از این نورون‌ها از طریق شبکه‌های ارتباطی به دیگر سلول‌ها متصل است. هر گروه از این نورون‌ها وظایف خاص خود را دارند، به طور مثال برخی از گروه‌ها در فکر کردن، آموزش و حافظه تاثیر دارند و برخی دیگر مسئول دیدن، شنیدن و بویایی هستند. این بخش‌ها مانند کارخانه‌های کوچکی عمل می‌کنند. بدین صورت که منابع را دریافت می‌کنند، انرژی تولید می‌کنند و پس از ساخت محصول، پسماندهای آن را دور می‌ریزند.
این سلول‌ها اطلاعات را در خود ذخیره می‌کنند و به دیگر سلول‌ها متصل هستند. برای عملکرد صحیح این کارخانه باید اکسیژن و سوخت به اندازه کافی به آن برسد. دانشمندان اعتقاد دارند که بیماری آلزایمر از عملکرد کارخانه‌های سلولی جلوگیری می‌کند. اما به صورت دقیق نمی‌دانند در کدام بخش این کارخانه‌ها اختلال را ایجاد کرده تا بتوانند ریشه‌های این اختلال را درک کنند. گسترش این اختلال موجب ایجاد مشکل در توانایی فرد در انجام کارهای روزمره و شغلی می‌شوند و در نهایت باعث مرگ بیمار می‌شود.
بیماری آلزایمر یک اختلال پیشرونده‌‌ی عصبی است که موجب می‌شود سلول‌های مغز به مرور زمان از بین بروند و باعث ایجاد مشکلاتی در حافظه، تفکر و رفتار بیمار می‌شود.
شیوع و پروگنوز
زوال عقل به شرایطی گفته می‌شود که بیمار توانایی انجام امور روزمره را نداشته باشد و آلزایمر یکی از بزرگترین دلایل این شرایط است. حدود ۶۰-۸۰ درصد بیماران دچار زوال عقل آلزایمر داشته‌اند. آلزایمر بیشتر در سن بالای ۶۵ سال خود را نشان می‌دهد اما این بیماری در جوانان بین ۳۰ تا ۶۰ سال نیز دیده شده است و آلزایمر زودرس نام دارد و حدود ۵ درصد بیماران آلزایمری را شامل می‌شوند. در سال ۲۰۱۳ در ایالات متحده ۶.۸ میلیون بیمار مبتلا به زوال عقل ثبت شده (حدود ۲ درصد جمعیت) که ۵ میلیون نفر آن‌ها از بیماران آلزایمری تشکیل داده‌اند. انتظار می‌رود تعداد افراد مبتلا به زوال عقل در سال ۲۰۵۰ دوبرابر شده باشد.
علائم و نشانه‌های آلزایمر
رایج‌ترین نشانه بیماری آلزایمر مشکل به یادآوری اطلاعات جدید است. مغز نیز مانند بدن در طول زمان تغییر می‌کند و مشکلات یادآوری و فکر کردن بخشی از این مسن شدن مغز است. اما مشکلات جدی یادآوری، سردرگمی و تغییرات فکری و رفتاری می‌توانند علائم اولیه بیماری آلزایمر باشند. اگر بیمار دو مورد از علائم ذیل را داشته باشد بهتر است هر چه سریع‌تر به پزشک مغز و اعصاب مراجعه نماید:
کاهش توانایی یادآوری اطلاعات جدید:
- سوالات یا مکالمه‌های تکراری
- جابه‌جایی وسایل شخصی
- فراموش کردن قرارهای ملاقات یا تاریخ
- گم شدن در مسیری آشنا
اختلالات در استدلال کردن، انجام کارهای پیچیده و قضاوت‌های اشتباه:
- عدم درک مناسب خطرات
- عدم توانایی رسیدگی به امور مالی
- تصمیم‌گیری اشتباه در موارد ساده
- عدم توانایی در برنامه‌ریزی و انجام فعالیت‌های موازی
اختلالات تشخیص فضا و چشمی:
- عدم توانایی تشخیص چهره‌ها و وسایل معمولی و ناتوانی در یافتن چیزهایی که در دیدرس هستند.
- ناتوانی در استفاده از ابزارهای ساده و کارهای معمولی مانند درست پوشیدن لباس
مشکلات تکلم، خواند و نوشتن:
- ناتوانی در به یادآوری کلمات ساده هنگام صحبت کردن
- اشتباهات مکرر گفتاری، خواندن و نوشتن
تغییرات خلقی و رفتاری:
- از دست دادن احساس همدردی
- تغییرات خلقی غیرطبیعی مانند آشفتگی، بی‌حوصلگی، عدم علاقه به مراودات اجتماعی و گوشه گیر شدن
- رفتارهای هیجانی، وسواسی یا رفتارهای غیرقابل قبول اجتماعی
اگر هر کدام از این ۵ دسته علائم در فرد طی زمان بدتر حتما به پزشک مراجعه کنید. خطر ابتلا به آلزایمر زمانی جدی می‌شود که فرد دچار فراموشی دائم می‌شود مخصوصا در مورد اطلاعات جدید یا اتفاقاتی که اخیرا رخ داده است. تحقیقات جدیدی در سال ۲۰۱۶ نشان داده که تغییرات در حس شوخ‌طبعی افراد می‌تواند نشانه بروز آلزایمر در مراحل ابتدایی باشد.
عوامل موثر در ابتلا به آلزایمر
سن: افزایش سن بزرگترین عاملی است که خطر ابتلا به آلزایمر به همراه دارد. از هر ۱۰۰۰۰ نفر افراد بین ۶۵ تا ۷۴ سال ۲ نفر به آلزایمر مبتلا می‌شوند در حالی که این آمار برای افراد بالا ۸۵ سال ۳۷ نفر است.
ژنتیک: خطر ابتلا به آلزایمر در کسانی که سابقه آلزایمر در اقوام درجه ۱ آن‌ها وجود داشته، بیشتر است. هرچند عوامل تغییرات و جهش ژنتیکی نیز در ابتلا به این بیماری موثر هستند اما کمتر از ۱ درصد مبتلایان به آلزایمر را شامل می‌شوند.
جنسیت: آمار نشان داده که تفاوت اندکی بین درصد زنان و مردان مبتلا به آلزایمر وجود دارد و زنانی که دچار بیماری آلزایمر شده‌اند بیشتر از مردان مبتلا به این بیماری عمر می‌کنند.
سندروم داون: تعداد زیادی از افرادی که دچار سندروم داون هستند دچار آلزایمر می‌شوند و این بیماری در حدود ۱۰ تا ۲۰ سال زودتر در افراد مبتلا به سندروم داون خود را نشان می‌دهد.
بیماری اختلال شناختی خفیف (MCI):
اختلال شناختی خفیف، اختلالی در حافظه یا دیگر مهارت‌های تفکری است. این بیماری مانع عملکرد روزمره افراد مبتلا نمی‌شود اما خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل آن‌ها تهدید می‌کند.
ضربه به سر: کسانی که سابقه ضربه‌های شدید به سر دارند بیشتر در خطر ابتلا به آلزایمر هستند.
خواب نامنظم: پژوهش‌ها نشان داده خواب نامنظم و مشکلات خواب می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.
سبک زندگی و سلامت قلب: تحقیقات نشان داده برخی از عواملی که موجب بیماریهای قلبی می‌شوند باعث افزایش خطر ابتلا به آلزایمر نیز می‌شوند. کمبود تحرک و عدم ورزش کردن، چاقی، استعمال دخانیات یا در معرض آن بودن، فشار خون و کلسترول بالا و همچنین دیابت نوع ۲ عواملی هستند که خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند. با تغییر سبک زندگی مانند ورزش کردن، رژیم غذایی کم چرب و مصرف میوه می‌توان خطر بروز آلزایمر را کاهش داد.
مشارکت اجتماعی و یادگیری: بر اساس پژوهش‌ها، مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های اجتماعی باعث کاهش خطر بیماری آلزایمر می‌شود. همچنین سطح تحصیلات پایین (بی‌سوادی و کمتر از دیپلم) نیز بر افزایش خطر آلزایمش موثر است.
فعالیت‌های فکری و مراودات اجتماعی می‌تواند در حفظ توانایی‌های افراد مبتلا به آلزایمر موثر باشد.
تشخیص آلزایمر
برای تشخیص بیماری آلزایمر یک تست واحد وجود ندارد، دکتر مغز و اعصاب برای تشخیص آلزایمر باید نشانه‌ها، علائم بیماری، سابقه بیماری و احتمال دیگر بیماریهای مغزی را بررسی کند. در این‌جا انواع تست‌ها و آزمایش‌های لازم را برای تشخیص و مدیریت آلزایمر به اختصار بیان می‌کنیم.
گزارش بیمار: یکی از عوامل اصلی تشخیص آلزایمر گزارش خود بیمار درمورد علائم بیماری است، همچنین اطلاعات زندگی رومزه بیمار از اقوام درجه ۱ و کسانی که با بیمار زندگی می‌کنند نیز می‌تواند در تشخیص بیماری موثر باشد.
آزمایش‌ها و عکس‌برداری: عکسیرداری‌های مغزی می‌توانند در تشخیص بیماری و حذف بیماریهای مشابه یا در تشخیص دقیق نوع بیماری زوال عقل و علائم آن موثر باشند. از این رو مجموعه‌ای از ابزارهای دقیق برای تشخیص زوال عقل با دقت بالا طراحی شده است که می‌تواند بیماری آلزایمر را تشخیص دهد.
آزمایش‌های فیزیکی و عصبی: برای تشخیص آلزایمر در وهله اول پزشک تست‌هایی مانند عکس‌العمل، قدرت و عملکرد عضلات، تست برخاستن و راه رفتن در طول اتاق، تست بینایی و شنوایی، تعادل‌سنجی و بالانس را برای بررسی سلامت عصبی انجام می‌دهد.
آزمایش‌های پزشکی: ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق‌تر بیماری و همچنین بررسی بهتر مهارت‌های تفکر و حافظه آزمایش‌های پزشکی را تجویز نماید. این آزمایش‌ها جزئیات عملکرد روانی و اختلاف عملکرد مغز بیمار با مغز سالم را نشان می‌دهند. همچنین این آزمایش‌ها برای تعیین دقیق نحوه گسترش بیماری در آینده ضروری هستند.
تصویربرداری مغزی:
برای تشخیص ناهنجاری‌ها و مشکلات مغزی ناشی از دیگر بیماری‌ها جز آلزایمر مانند سکته مغزی یا تومور که می‌توانند باعث تغییر در بافت مغز شوند انجام می‌شود. تصویر برداری مغزی به دو شیوه انجام می‌شود که مختصر شرح می‌دهیم.
MRI: در این روش از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی برای تصویربرداری از مغز استفاده می‌شود. تصویربرداری MRI برای حذف دیگر بیماری‌ها و شرایط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تصویربرداری CT: سی تی اسکن، نوعی تصویربرداری تکنولوژی اشعه ایکس است که بخش‌هایی از مغز و لایه‌های آن را نشان می‌دهد. از این روش برای حذف گزینه تومور مغزی، سکته و علائم ناشی از آسیب‌های مغزی استفاده می‌شود.
تصویربرداری PET: در این نوع تصویربرداری یک ماده رادیواکتیو ضعیف ردیاب را در خون تزریق می‌کنند که ویژگی‌های خاصی را در مغز نشان می‌دهد. این نوع تصویربرداری به سه روش انجام می‌شود:
روش FDG: در این روش بخش‌هایی از مغز که نرون‌ها مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند شناسایی می‌شود و الگوی تغییر متابولیسم نرون‌ها را نشان می‌دهد که می‌تواند به تشخیص آلزایمر و دیگر بیماریهای زوال عقل کمک کند.
روش تصویربرداری آمیلوئید: این روش می‌تواند بار رسوبات آمیلوئید در مغز را اندازه‌گیری کند. این نوع تصویربرداری بیشتر در تحقیقات پزشکی استفاده می‌شود اما همچنین در موارد خاص بیماران غیرمعمولی یا بیمارانی با نشانه‌های اولیه زوال عقل استفاده می‌شود.
روش Tau: در این روش بار نوروفیبریلای مغز اندازه‌گیری می‌شود که فقط در پژوهش‌ها استفاده می‌شود.
محققان و پزشکان بر روی آزمایش‌هایی کار می‌کنند که بتواند شواهد بیولوژیکی پروسه بیماری را در مغز اندازه‌گیری کند. این آزمایش‌ها می‌تواند دقت تشخیص را بهبود بخشند و تشخیصی زودهنگام به همراه داشته باشند.
مدیریت و درمان بیماری آلزایمر
در حال حاضر داروهای آلزایمر می‌توانند روند علائم حافظه و دیگر تغییرات شناختی را کند کنند. داروهای درمان آلزایمر علائم شناختی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
مهارکننده‌های کولین‌استراز: این داروها با محافظت از پیام‌رسان شیمیایی مغز سطح ارتباط سلول به سلولی نرون‌ها را تقویت می‌کند. بیماری آلزایمر پیام‌رسان شیمیایی مغز را تهدید می‌کند. همچنین مهارکننده‌های کولین‌استراز ممکن است موجب بهبود علائم عصب‌شناسی مانند هیجان یا افسردگی نیز شود. مهارکننده‌های کولین‌استرازی که معمولا تجویز می‌شوند شامل دونپزیل (آریسیپت)، گلاتامین (رازادین) و ریواستیگمین (اگزلون) می‌شوند.
ممانتین (نامندا): این داروها بر روی بخش دیگری از شبکه ارتباطی سلول‌های عصبی تاثیر می‌گذارند باعث کاهش سرعت رشد علائم متوسط تا شدید بیماری آلزایمر می‌شوند. این داروها معمولا با مهارکننده‌های کولین‌استراز مصرف می‌شوند. به ندرت عوارض جانبی مانند سرگیچه و آشفتگی به همراه دارند.
برخی داروهای ضد افسردگی: در برخی موارد داروهای ضد افسردگی برای کنترل علائم رفتاری ناشی از بیماری آلزایمر تجویز می‌شوند.
مدیریت بیماری آلزایمر
بخش مهمی از برنامه مدیریت و درمان آلزایمر سازگاری محیط زندگی با نیازهای فرد مبتلا به آلزایمر است. به حداقل رساندن وظایفی که نیاز به حافظه دارند در سبک زندگی بیمار و تقویت آن باعث آسان‌تر شدن زندگی بیمار است. از این روز برخی از اقدامات برای حمایت از فرد مبتلا به آلزایمر و ایجاد شرایطی مطابق نیازهای وی ضروری است. به برخی از این نکات اشاره می‌کنیم:
- همواره کلیدها، کیف پول، گوشی همراه و دیگر وسایل ارزشمند خانه را در جای مشخصی قرار دهید تا گم نشوند
- داروهای بیمار را در مکان امنی قرار دهید و برای مصرف دارو از چک لیست روزانه استفاده کنید. گوشی همراهی استفاده کنید که دارای مکان‌نما (GPS) باشد. همچنین بر روی گوشی شماره افرادی که اهمیت دارند را در حافظه گوشی نگه دارید.
- سعی کنید ویزیت پزشک را در روز و ساعت خاصی تعیین کنید.
- از تخته سیاه و ماژیک برای نوشتن امور روزانه استفاده کنید. عادت بررسی کردن این تخته را ایجاد کنید.
- مبلمان اضافه و وسایلی که کاربرد ندارند را از محیط زندگی فرد بیمار حذف کنید.
- در سرویس بهداشتی و حمام نرده محکم جهت تکیه نصب کنید. حتما در راه‌پله نیز نرده نصب کنید.
- از کفش‌ها و دمپایی‌های راحت استفاده کنید
- تا حد امکان آیینه در خانه نصب نکنید. افراد آلزایمری ممکن است تصویرشان در آیینه برایشان ناخوشایند یا ترسناک باشد.
- مطمئن شوید فرد آلزایمری همواره مدارک شناسایی یا دستبند هشدار پزشکی همراه دارد.
غربالگری و پیشگیری
داروهای مختلف گیاهی، ویتامین‌ها و مکمل‌های زیادی وجود دارند که می‌توانند باعث افزایش سلامت روانی و به تاخیر انداختن آلزایمر شوند. با این وجود پژوهش‌گران نتایج متفاوتی در این زمینه یافته‌اند و شواهد کمی در موثر بودن این درمان‌ها وجود دارد. در این‌جا مختصری از پژوهش‌ها را بر روی این داروها شرح می‌دهیم.
امگا-۳: امگا-۳ در ماهی موجود است و ممکن است خطر زوال عقل را کاهش دهد. اما پژوهش‌ها ثابت کرده است که امگا-۳ بر روی بیماری آلزایمر تاثیری ندارد
ویتامین E: هرچند تا کنون تاثیر ویتامین E در جلوگیری از آلزایمر به اثبات نرسیده اما مصرف روزانه این دارو ممکن است گسترش بیماری را در بیماران مبتلا به آلزایمر کاهش دهد.
سبک زندگی
سبک زندگی سالم و توجه به سلامتی نقش مهمی در تداوم سلامت شناختی دارد. برخی از عوامل موثر سبک زندگی موثر در زندگی افراد مبتلا به آلزایمر عبارتند از:
ورزش: ورزش روزانه نقش مهمی در برنامه درمان آلزایمر دارد. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی می‌تواند باعث بهبود شرایط روانی و سلامت مفصل‌ها، ماهیچه‌ها و قلب شود. همچنین ورزش موجب خواب راحت و جلوگیری از یبوست می‌شود. بیماران آلزایمری که توانایی قدم زدن ندارند نیز می‌توانند از دوچرخه ثابت استفاده کنند. می‌توانید ورزش‌های مناسب را در اینترنت جستجو کنید و انجام دهید.
تغذیه: افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است وعده‌های غذایی را فراموش کنند و یا علاقه به آشپزی و غذا خوردن سالم را ازدست بدهند و رژیم غذایی مناسبی نداشته باشند. همچنین ممکن است به مقدار کافی مایعات ننوشند که موجب کم آبی و یبوست می‌شود. توصیه می‌شود رژیم غذایی سالمی در نظر گرفته شود که بیمار به آن علاقه دارد. همچنین مطمئن شوید بیمار در طول روز به مقدار کافی مایعات دریافت می‌کند. از نوشیدنی‌هایی که حاوی کافئین هستند اجتناب کنید زیرا باعث بی‌قراری و بی‌خوابی می‌شود. نوشیدنی‌های پرانرژی و با کالری زیاد می‌تواند در شرایطی که غذا خوردن برای بیمار مشکل است کمک‌کننده باشد.
فعالیت‌های اجتماعی: فعالیت‌ها و مراودات اجتماعی می‌تواند در حفظ توانایی‌های افراد مبتلا به آلزایمر موثر باشد. انجام فعالیت‌های لذت بخش و مفید مانند کتاب‌خوانی، فعالیت‌های باغبانی و حضور در مراسم‌های اجتماعی در بهبود کیفیت زندگی افراد آلزایمری تاثیر دارند.
حمایت و پشتیبانی: افراد مبتلا به آلزایمر احساسات مختلفی مانند سردرگمی، خستگی، عصبانیت، ترس، عدم اطمینان، ناراحتی و افسردگی را تجربه می‌کنند. با حمایت افراد بیمار و حضور در کنار آن‌ها می‌توانید به بهبود کیفیت زندگی او کمک کنید.
منابع: