همه چیز در مورد بیش فعالی یا اختلال نقص توجه
نادیده گرفتن و عدم توجه به علائم بیشفعالی در کودکان میتواند علاوه براینکه درمان را به تعویق بیندازد، باعث ادامه این اختلال در بزرگسالی نیز گردد و موجب مشکلاتی در روابط اجتماعی، موقعیت های شغلی و … در افراد شود. برای درمان بیشفعالی در کودکان در درجه اول برای تشخیص قطعی از روانپزشک ماهر کمک بگیرید تا یک برنامه درمانی طولانی مدت برای فرزندتان بریزد. در این برنامه درمانی نقش والدین بسیار مهم است چراکه میتوانند به کودکان در یادگیری کنترل رفتارهای خود کمک کنند.
بیش فعالی چیست؟
بیشفعالی اختلالی است که باعث میشود کودکان در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند. این اختلال یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است. شیوع این بیماری در پسران ۳ برابر بیشتر از دختران است. میزان شیوع این بیماری در میان کودکان زیر ۱۸ سال ۲/۷درصد و در بین بزرگسالان ۳.۴درصد است.
کودکان با اختلال بیش فعالی دچار مشکل در کنترل رفتارهای خود هستند آنها ممکن است در مکان هایی که باید آرام باشند بیش از اندازه سرو صدا و جنب و جوش داشته باشند و همینطور در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل باشند. به همین دلیل دچار مشکلات عملکردی فراوانی در منزل و مدرسه خواهند شد. آنها ممکن است دچار افت تحصیلی شوند و همینطور به دلیل اینکه درک درستی از خطر ندارند خود را در شرایط بسیار خطرناک قرار دهند. در ادامه برای دانستن اینکه بیشفعالی چیست؟ و انواع بیشفعالی کدامند؟ با ما همراه باشید.
انواع بیشفعالی و اختلال نقص توجه
سه نوع اختلال نقص توجه و بیشفعالی وجود دارد:
۱. تنها اختلال توجه دارند: این دسته دارای مشکل عدم توجه و تمرکز و بیدقتی هستند. آنها آرام هستند و فعالیت و شیطنت بیش از حد ندارند بنابراین ممکن است مشکل این افراد نادیده گرفته شود. این نوع در میان دختران بیشتر است.
۲. بیشفعالی و حرکات تکانهای: این دسته عدم تمرکز ندارند و تعدادشون به نسبت انواع دیگر خیلی کم است.
۳. ترکیبی (اختلال توجه، بیشفعالی و حرکات تکانهای): این دسته بیشترین شیوع را دارد و همه علائم را با هم دارند.
علائم بیشفعالی در بزرگسالان و کودکان
علائم بیشفعالی شامل سه گروه از علائم رفتاری هستند که برای تشخیص این اختلال به کار میروند:
عدم توانایی در تمرکز، تحرک و جنب و جوش بیش از حد، رفتارهای تکانهای.
و یا ممکن است ترکیبی از علائم فوق باشد.
در ادامه خصوصیات بچههای بیشفعال را در قالب مثالهایی از دستهبندیهای فوق ذکر میکنیم:
۱. عدم توانایی در تمرکز:
- بیدقتی و عدم توجه به جزئیات در مدرسه و سایر کارهای روزانه.
- درکارهایی که نیاز به توجه دارند مثل: گوش دادن به سخنرانی، گوش دادن به درس و یا حتی در مکالمات عادی مشکل دارند.
- حتی وقتی کسی مستقیما با این افراد صحبت میکند، گوش نمیدهند و یا او را نادیده میگیرند.
- عدم علاقه به کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارد مثل انجام کارهای مدرسه، مشق شب و … (برای بزرگسالان هم کارهایی مثل تهیه گزارش، تکمیل فرمها و …).
- جا گذاشتن مداوم لوازم ضروری مثل موبایل، کیف پول، عینک، کلید و … .
- به راحتی تمرکز خود را از دست میدهند و حواسشان پرت میشود.
- داشتن مشکل در سازماندهی فعالیتها مثل توالی انجام کارها، مدیریت زمان و …
- عدم توانایی در دنبال کردن دستورالعملها و قوانین
۲. تحرک و جنب و جوش بیش از حد:
- در حالیکه نشستهاند تکان (یا به اصطلاح وول) میخورند.
- بلند شدن و راهرفتن در موقعیتهایی که باید آرام باشند مثل: کلاس، اتاق انتظار، دفتر کار و … .
- دویدن و بالا و پایین پریدن در مکانهایی که مجاز نیستند. در نوجوانان و بزرگسالان اغلب با احساس بیقراری و میل به رفتن همراه است.
- نمیتوانند آرام بازی کنند.
- حرف زدن بیش ازحد.
۳. رفتارهای تکانهای:
- مدام وسط حرف دیگران می پرد.
- دویدن وسط خیابان بدون توجه به خطر تصادف.
- بیقرار است و نمیتواند منتظر چیزی باشد.
- قبل از اینکه سوالی تمام شود پاسخ میدهد.
- بدون فکر کردن صحبت و عمل میکند.
علت بوجود آمدن بیشفعالی چیست؟
دانشمندان هنوز دلیل مشخصی برای علت بوجود آمدن بیشفعالی شناسایی نکردهاند. ولی آنچه میدانیم این است که علت اصلی این بیماری نیز مثل بسیاری از بیماریها، عوامل ژنتیکی است. همینطور علاوه بر عوامل ژنتیکی عوامل محیطی هم موثر هستند.
عوامل موثر در به وجود آمدن بیشفعالی در کودکان:
- ژنتیک
- مصرف سیگار، الکل و مواد در دوران بارداری
- قرار داشتن در معرض سموم محیطی مثل سرب
- تولد زودهنگام و وزن کم هنگام تولد
- صدمات مغزی
تشخیص و تست اختلال نقص توجه
کودکان به طور طبیعی ممکن است در شرایط مختلف خسته شوند و یا نخواهد به چیزی توجه کنند و یا تحت تاثیر استرس و اضطراب هر یک از علائم بیشفعالی را داشته باشند ولی به این اختلال مبتلا نباشند. حداقل زمان لازم برای تشخیص گذاری این اختلال ۶ ماه است. یعنی کودک باید حداقل ۶ ماه علائم این اختلال را داشته باشد تا روانپزشک بتواند تشخیص قطعی اختلال نقص توجه-بیشفعالی را بدهد.
تشخیص بیشفعالی در کودکان زیر ۶ سال بسیار دشوار است چون آنها مرتب در طی رشد و نمو در حال تغییر هستند.
لازمه تشخیص اختلال بیشفعالی-کمتوجهی موارد زیر است:
۱. کودک در بیشتر از یک موقعیت این علائم را داشته باشد مثل خانه، مدرسه و …
(گرفتن اطلاعات از همه کسانی که با کودک در ارتباط هستند مانند معلم، پرستار، مربی و …).
۲. این علائم در طیف وسیعی از رفتارهای کودک دیده شود مانند، کارهای روزمره، فعالیتهای مدرسه، روابط با خواهر و برادرها و دوستان، کارهای گروهی.
۳. شروع علائم قبل از ۷ سالگی
۴. ادامه داشتن علائم بیشتر از ۶ ماه
شما به عنوان والدین باید اطلاعات زیر را به پزشک بدهید:
- فرزندتان چه نشانههایی دارد؟
- چه مدت است که این علائم را دارد؟
- این علائم چه تاثیری روی کودک و خانواده گذاشته است؟
- سابقه خانوادگی کودک
چون کودک زمان زیادی را در مدرسه میگذراند بنابراین کادر مدرسه میتوانند اطلاعات خوبی را گزارش کنند:
- رفتار کودک در کلاس
- الگوهای یادگیری کودک
- چه مدت است این نشانهها مشکلزا شده است
- کلاس چه روشهایی برای کمک به کودک بهکار میگیرد؟
- آیا عوامل دیگری هم هستند که روی این علائم تاثیر بگذارند؟
درمان بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان چیست؟
درمان قطعی برای بیشفعالی و اختلال نقص توجه وجود ندارد ولی میتوان تا حدود زیادی به کاهش علائم و بهبود آن کمک کرد. یادتان باشد تشخیص و درمان به موقع در دستیابی به نتایج بهتر بسیار موثر است.
موثرترین و سریعترین روش برای درمان این بیماری دارودرمانی است ولی در اکثر موارد بهره بردن از روشهای درمانی ترکیبی شامل دارو و رفتاردرمانی موثرتر هستند. هدف از درمان بیشفعالی مهم است، اگر میخواهید علائم را فقط در مدرسه کاهش دهید کودک شما میتواند فقط زمان مدرسه دارو مصرف کند. همینطور برای رسیدن به بهترین نتیجه داشتن جلسات چکاپ مداوم توسط دکتر بیشفعالی مهم است تا میزان اثر دارو و عوارض جانبی آن بررسی شود.
بهترین زمان تشخیص و درمان بیشفعالی زیر ۱۲ سال است زیرا به دلیل عدم درمان بهموقع و صحیح ممکن است این بیماری در بزرگسالی هم ادامه داشته باشد.
درمان بیشفعالی بدون دارو عبارت است از: رفتاردرمانی و نوروفیدبک. به خصوص در مواردی که این اختلال شدید نیست میتوان تنها از رفتار درمانی بدون تجویز دارو بهره برد.
مدت زمان درمان بیش فعالی
درمان بیش فعالی معمولا تا سن بلوغ ادامه دارد. بیشفعالی در حدود ۵۰ درصد بچهها بعد از بلوغ هم ادامه پیدا میکند.
انواع داروهای بیشفعالی
داروها فعالیت بیش از حد و حرکات تکانهای را کم میکنند و توانایی تمرکز را افزایش میدهند.
در ادامه انواع داروهای بیشفعالی را ذکر میکنیم.
۱. داروهای محرک: این دسته از داروها برای بسیاری از کودکان روشی ایمن و موثر است. داروهای محرک با افزایش دوپامین مغز باعث افزایش تمرکز و توجه میشوند. پرکاربردترین این داروها ریتالین (متیلفنیدیت) است.
در موارد خیلی معدودی ممکن است داروهای محرک عوارض جانبی شامل موارد زیر را داشته باشند:
- کاهش اشتها و وزن
- مشکلات خواب
- گوشهگیری
- تیکهای گذرا
بیشتر این عوارض میتوانند با تغییر دارو و یا تغییر در دوز یا زمان مصرف دارو برطرف شوند. تا زمان یافتن بهترین و موثرترین درمان با روانپزشک خود ارتباط نزدیک داشته باشید.
۲. داروهای غیرمحرک: در صورتی که داروهای محرک برای کودک عوارض جانبی به همراه داشته باشد و یا اثر نکند روانپزشک میتواند از دسته دوم یعنی داروهای غیرمحرک استفاده کند. این داروها دیرتر اثر میکنند ولی داروهای بسیار موثری هستند. داروهای غیرمحرک مانند: اتوموکسین.
۳. داروهای ضدافسردگی: اگر چه این داروها برای درمان ای دی اچ دی از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا تاییدیه ندارد ولی گاهی برای درمان بیشفعالی در بزرگسالان مورد استفاده قرار میگیرد. زیرا برخی دارویهای ضدافسردگی سه حلقهای هم مانند محرکها روی مواد شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی نفرین تاثیر میگذارند.
اگر مشکلی با دارو داشتید سریعا با پزشک خود درمیان بگذارید تا از راهنماییهایی شامل تغییرات دوز، زمان مصرف یا حتی تغییر دارو بهره ببرید.
روان درمانی بیشفعالی
رواندرمانی میتواند در برنامه درمانی روانپزشک جایگاه ویژهای داشته باشد و در کنار دارو تجویز گردد.
رواندرمانی میتواند به کودک کمک کند تا از قوانین تبعیت کند و دستورالعملها را دنبال کند و کارهایش را به درستی و با نظم بیشتری انجام دهد.
بخش مهمی از رواندرمانی کودکان مبتلا به بیشفعالی مربوط به آموزش معلمان، والدین و خانوده است تا یادبگیرند چطور رفتارهای خود را مدیریت کنند، نگرش خود را تغییر دهند و رفتارهایی را یاد بگیرند که به مدیریت فرزند مبتلا به ای دی اچ دی کمک کنند. والدین میتوانند به کودک برنامه بدهند و از او تکلیف بخواهند. یکی از اقدامات بسیار موثر این است که در صورت تبعیت کودک از قوانین او را با جایزه تشویق کنند.
کودکان مبتلا به این اختلال به کمک و درک توسط معلمان، والدین و خانواده نیاز دارند تا بتوانند استعدادهای بالقوه خود را بروز دهند و موفق شوند.
نمونهای از اقداماتی که رواندمانگران ماهر در زمینه کودک و نوجوان در کلینیک برای آموزش والدین انجام میدهند شامل موارد زیر میباشد:
- مهارتهای آموزشی در والدین: با استفاده از تکنیک تشویق و دادن پاداش به کودکان زمانی که کار مثبتی انجام میدهند.
- تکنیکهای مدیریت استرس: با افزایش توانایی سازگاری با شرایط استرسزا و حفظ آرامش در برابر رفتارهای کودک.
- گروههای حمایتی: تا با خانوادهها و والدینی که مشکلات و نگرانیهای مشابه آنها دارند در تعامل باشند.
در مورد بزرگسالان هم درمانگر میتواند به آنها کمک کند تا یادبگیرند چطور به کارهایشان نظم بدهند. و برای مدیریت بهتر کارهایشان آنها را به کارهای کوچکتر که قابل مدیریت باشند تقسیم کنند.
نوروفیدبک در درمان بیشفعالی
نوروفیدبک یک روش مکمل است و اصولا در کنار سایر روشهای درمانی میتواند به کار گرفته شود.
نوروفیدبک بیشتر بر روی نقص توجه و اعمال تکانهای تاثیر میگذارد تا بیشفعالی.
نوروفیدبک با استفاده از مکانیسمهای خودتنظیمی باعث بهبود توجه و کاهش بیشفعالی در کودکان میشود. این روش هیچگونه عارضه یا خطری ندارد.
کودکان دارای بیشفعالی و اختلال نقص توجه نسبت به افراد نرمال فعالیت امواج تتا بالاتر و فعالیت امواج بتا پایینتری دارند. با استفاده از دستگاه نوروفیدبک به مغز آموزش داده میشود که امواج تتا را کمتر کند و امواج بتا را افزایش دهد.
بسته به تشخیص پزشک ممکن است بین ۲۰ تا ۴۰ جلسه درمانی نیاز باشد و مدت زمان هر جلسه حدود ۱ ساعت است. مطالعات نشان میدهند درمان بیشفعالی با نوروفیدبک در صورت پیگیری طی ۶ ماه میتواند موثر باشد.
پیشگیری از بیشفعالی در کودکان
مهمترین علت ابتلا به بیشفعالی و کمتوجهی مربوط به عوامل ژنتیکی است که اجتناب ناپذیر است ولی در خصوص عوامل محیطی میتوان پیشگیری کرد:
داشتن سبک زندگی سالم شامل تغذیه سالم و فعالیت بدنی روزانه، عدم مصرف الکل و مواد در زنان باردار.
کودکانی که مادرانشان در هنگام بارداری سیگار مصرف میکنند ۲ برابر بیشتر از سایرین در خطر ابتدا به این اختلال هستند.
سوالات متداول در مورد درمان بیشفعالی
آیا مصرف دارویی مثل ریتالین برای کودک مضر است؟
برخی خانوادهها بابت مصرف دارو توسط فرزندشان نگران هستند و فکر میکنند دارویی مثل ریتالین عوارض بدی بر روی کودکان میگذارد ولی این باور غلط است و این دارو هیچ گونه عارضه ماندگاری برای کودک ندارد. شایعترین عارضه بیاشتهایی است که آن هم با از بین رفتن اثر دارو در بدن از بین میرود. هر دارویی یکسری عوارض دارد، وقتی روانپزشک بعد از تشخیص قطعی، این دارو را برای کودک تحویز میکند یعنی مصرف دارو لازم و ضروری است و مزایای آن برای فرد خیلی بیشتر از معایب آن است.
چگونه میشود بیماری بیشفعالی را در بزرگسالی تشخیص داد؟
بزرگسالان بیشتر از اختلال کم توجهی و عدم تمرکز رنج میبرند و علائمی مثل بیشفعالی و اعمال تکانهای در آنها کمتر است. از آنجا که در بزرگسالی ممکن است این علائم اغلب به عنوان بخشی از شخصیت فرد تلقی شود تشخیص این اختلال دشوار میشود. علاوه براین علائم بیشفعالی در بزرگسالی ممکن است با علائم دیگری مثل افسردگی، اضطراب و … همراه باشد بنابراین تشخیص دقیق بیماری تنها طی مصاحبه روانپزشکی و توسط متخصص بیشفعالی بزرگسالان انجام میشود.
عوارض داروهای محرک برای درمان بیشفعالی در کودکان چیست؟
داروهای محرک موثرترین و ایمنترین داروها برای درمان بیشفعالی هستند ولی در موارد معدودی ممکن است عوارضی خفیف و کوتاهمدت داشته باشند و البته در برخی موارد هم این عوارض شدیدتر هستند:
- کاهش اشتها
- مشکلات خواب
- گوشهگیری
- تیکهای گذرا
از کجا بفهمیم نوزاد بیشفعال است؟
تشخیص بیشفعالی در سنین پایین به خصوص در نوزادی بسیار دشوار است زیرا کودک در مرحله رشد و نمو قرار دارد و مرتبا تغییر میکند. ولی با دیدن اولین علائم در کودک جهت اطمینان مراجعه به روانپزشک جهت غربالگری و تشخیص و درمان زودرس توصیه میشود.
عوارض بیشفعالی چیست؟
مهمترین اثرات منفی و عوارض بیشفعالی در دوران کودکی شامل افت تحصیلی، عدم ارتباط موثر با همسالان و انجام کارهای پرخطر است. کودک مبتلا به بیشفعالی خطر را درک نمیکند و هر لحظه ممکن است دست به کارهای خطرناک بزند مثلا بدون توجه به ماشین وسط جاده بپرد. بنابراین والدین باید در جاهایی که مواجهه با خطر وجود دارد مثل استخر، آتش، مواد تیز و خطرناک و … بسیار مراقب کودک باشند.
در صورت ادامه بیشفعالی در بزرگسالی اثراتی مانند: تصادف موقع رانندگی، مشکلات مالی، بیکاری، اعتیاد و … ممکن است به همراه داشته باشد .
منبع: