چطور از وابستگی فرزند به گوشی کم کنیم؟ امروزه این سؤال به یکی از دغدغه‌های اصلی والدین برای تربیت فرزندان بدل شده است. در این مطلب با سرکار خانم طناز عاطف وحید، متخصص روان‌شناسی بالینی، همراه شده‌ایم تا به سؤالات رایج شما در این باره پاسخ دهند. ایشان نکات و توصیه‌هایی کاربردی را مطرح کرده‌اند برای کاهش وابستگی فرزندان به وسایل الکترونیکی هوشمند. همراه ما بمانید.
معرفی سرکار خانم طناز عاطف وحید، متخصص روان‌شناسی بالینی
این مقاله حاصل گفت‌وگوی «چطور» با متخصص روان‌شناسی بالینی، خانم طناز عاطف وحید است. در شناسنامه زیر اطلاعات بیشتری درباره سوابق و تخصص‌های ایشان در اختیارتان خواهیم گذاشت و پس از آن، سراغ سؤال‌های رایج درباره وابستگی فرزندان به گوشی‌های هوشمند خواهیم رفت.
نام متخصص: طناز عاطف وحید
تخصص: روان‌شناسی بالینی
سوابق تحصیلی و حرفه‌ای مرتبط:
– دانشجوی دکتری تخصصی روان‌شناسی بالینی
– کارشناس‌ارشد و کارشناس روان‌شناسی بالینی
– عضو سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره ایران
– عضور انجمن روان‌شناسی
گواهینامه‌های تخصصی:
– ACT بزرگسال
– طرحواره بزرگسال
– CBT بزرگسال
– EFT بزرگسال
– تربیت‌درمانگر کودک
– تربیت‌درمانگر نوجوان
– مهارت‌های زندگی برای کودک
– مربی‌گری مهارت‌های فرزندپروری
پاسخ به سؤالات رایج درباره وابستگی فرزندان به گوشی‌های هوشمند
۱. از چه سنی می‌توان گوشی یا سایر وسایل الکترونیکی مشابه را در اختیار کودک گذاشت؟
شاید درست نباشد که برای سن مناسب استفاده از وسایل الکترونیکی (تبلت، موبایل هوشمند، لپ‌تاپ و تلویزیون) قاعده‌ای ثابت تعیین کنیم، چون این مسئله وابسته به عوامل مختلفی است، عواملی مثل شرایط خانواده، شیوه تربیت خانوادگی و شرایط کودک. برای تعیین سن مناسبِ استفاده از وسایل الکترونیکی هوشمند باید به چنین عواملی توجه کرد.
نکته‌ای که حائز اهمیت است و باید به آن توجه کرد آن است که در بسیاری از مواقع، الگوبرداری کودک از والدین و مشاهده رفتار والدین دلیل تمایل زودهنگام کودکان به استفاده از ابزارهای الکترونیکی مثل گوشی یا تبلت است. در واقع وقتی کودک مشاهده کند والدین دائم وقت خود را به استفاده از این وسایل سپری می‌کنند، میل زودهنگام به استفاده از آنها شکل می‌گیرد و این وسایل الکترونیکی جذابیت بیشتری برای کودک پیدا می‌کنند.
۲. از چه سنی می‌توان برای کودک یک وسیله الکترونیکی مثل گوشی یا تبلت خرید که فقط برای خودش باشد؟
پیش از خرید موبایل هوشمند یا هر وسیله الکترونیکی دیگر، لازم است آموزش‌های مربوط به استفاده از آنها در اختیار کودک گذاشته شود و قوانینی برای او وضع شوند.
اگر سن کودک کم است، بهتر است ابتدا از گوشی هوشمند والدینش استفاده کند و از این فرصت برای آشناکردن او با قوانین و مقررات استفاده شود. به‌مرور که کودک در زمینه مقررات خودگردان شد، می‌توان محدودیت‌های سن و سال را برداشت و برای او موبایل یا تبلت شخصی تهیه کرد.
۳. تعریف وابستگی به گوشی چیست؟ چه زمانی می‌توانیم بگوییم فرزندمان به گوشی وابسته شده است؟
وقتی کودکی به موبایل هوشمند یا تبلت وابسته می‌شود، ممکن است دائم خواهان استفاده از آن باشد و اگر این خواسته‌اش برآورده نشود، ممکن است عصبانی یا ناراحت شود. گاهی اوقات کودکان چنان به استفاده از این وسایل و ابزارها وابسته می‌شوند که نمی‌دانند بدون آنها چه باید بکنند و چگونه خود را سرگرم کنند.
البته گاهی هم تمایز قائل‌شدن میان استفاده سالم و معمولی و استفاده بیش‌ازحد و مشکل‌ساز برای والدین دشوار می‌شود. برای کمک به حل موضوع و پی‌بردن به اینکه فرزندتان به موبایل هوشمند یا تبلت وابسته شده است یا خیر، می‌توانید سؤال‌های زیر را از خود بپرسید:
- آیا فرزند من در صورت دسترسی‌نداشتن به وسایل الکترونیکی، عصبانی، تحریک‌پذیر، مضطرب یا حتی خشن می‌شود؟
- آیا فرزندم برای آنکه از موبایل هوشمند یا تبلت استفاده کند، از شرکت در رویدادهای اجتماعی یا فعالیت‌های فوق‌برنامه خودداری می‌کند؟
- آیا مراقبت/بهداشت شخصی، دوستی‌ها، روابط خانوادگی یا کار و تکالیف مدرسه نوجوان من به‌خاطر استفاده از تلفن هوشمند تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند؟
- آیا استفاده از گوشی هوشمند، روال عادی خواب نوجوان من را مختل کرده است؟
- آیا استفاده از گوشی هوشمند سبب ایجاد تغییراتی عمده در عادات غذایی نوجوان من شده است؟ (تغییراتی که دلیل دیگری نداشته باشند)
- آیا استفاده از وسایل الکترونیکی تغییرات عمده در خلق‌وخوی او به وجود آورده است؟ (تغییراتی که دلیل دیگری نداشته باشند(
۴. علائم و نشانه‌های جسمی و روانی وابستگی کودک به گوشی چیست؟
از مهم‌ترین علائم و نشانه‌های جسمی و روانی وابستگی کودک به گوشی می‌توان موارد زیر را برشمرد:
- استفاده آگاهانه کودک از گوشی در زمینه‌های ممنوعه یا موقعیت‌هایی که بالقوه خطرناک هستند؛
- استفاده بیش‌ازحد و در بازه‌های زمانی طولانی از گوشی، به طوری که باعث درگیری و اختلاف با اعضای خانواده شود؛
- کناره‌گیری از خانواده و مختل‌شدن روابط به‌دلیل استفاده مکرر از گوشی یا اشتغال ذهنی مداوم به آن؛
- اختلال در عملکرد تحصیلی، شغلی، جسمی و روانی در پی استفاده بیش‌ازحد از گوشی یا تبلت؛
- ناتوانی در ترک عادت و تأکید به استفاده بیش‌ازحد به‌رغم اثرات منفی؛
- چک‌کردن ناگهانی و مکرر گوشی هوشمند حتی در فواصل کوتاه (کودک یا نوجوان شما احساس می‌کند باید هر چند دقیقه یک بار موبایل/تبلت خود را چک کند)؛
- بی‌خوابی یا اختلال‌های خواب به‌دلیل نیاز به استفاده از گوشی یا تبلت؛
- استفاده زیاد از گوشی برای پیداکردن احساسی خوشایند یا مقابله با خلق ناخوشایند (غمگینی و ناراحتی)؛
- نیاز به پاسخ فوری به تمام پیام‌ها و هشدارها؛
- افزایش اضطراب و یا تحریک‌پذیری در صورت دسترسی‌نداشتن به گوشی یا تبلت؛
- ناراحتی کودک/نوجوان در مواقعی که امکان استفاده از گوشی یا تبلت را ندارد.
۵. پیامدهای جسمی و روانی وابستگی کودک به گوشی چیست؟
- بروز حالات و احساساتی مثل افسردگی و پرخاشگری
پژوهشگران یکی از دلایل مهم وابستگی کودکان و نوجوانان به اینترنت و وسایل الکترونیکی را ترس از تنهایی می‌دانند. حسی که برای جبران آن خود را غرق در شبکه‌های اجتماعی و ارتباط با دوستان مجازی می‌کنند. در واقع اینترنت پناهگاهی برای گریز از مشکلات بدون چاره در زندگی واقعی است و این مسئله افسردگی و پرخاشگری آنان را افزایش می‌دهد.
- ضعف در مهارت‌های ارتباطی
ضعف در مهارت‌های ارتباطی از دیگر پیامدهای شناخته‌شده اعتیاد به اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای است. نکته دیگر اینکه کودک در بازی رایانه‌ای هر کاری بخواهد انجام می‌دهد، اما در زندگی واقعی نمی‌تواند به این روش عمل کند و از انجام کارهایش نتیجه بگیرد، در نتیجه دچار نوعی اختلال شناختی و حس سرخوردگی و ناتوانی می‌شود.
- کاهش انگیزه برای برقراری تعامل با دیگران
تنهایی، افسردگی، اضطراب و عزت نفس پایین، برخی از مشکلات احتمالی‌ای هستند که کودکان با استفاده بیش‌ازحد از اینترنت و وسایل الکترونیکی با آنها مواجه می‌شوند.
زمانی که کودک یا نوجوانی به اینترنت وابسته شود، انگیزه‌اش برای تعامل با دیگران کم می‌شود که خود اثرات منفی بر ارتباط شخصی و تعاملات اجتماعی او بر جای خواهد گذاشت.
- اختلال‌های مرتبط با خواب
بر اساس نتایج مطالعات و پژوهش‌های متعدد، استفاده بیش‌ازحد از وسایل الکترونیکی و چک‌کردن شبکه‌های اجتماعی در ساعات قبل از خواب، ارتباط معناداری با کاهش کیفیت خواب در کودکان و نوجوانان دارد.
- اختلال‌های مرتبط با یادگیری و افت تحصیلی
کودکان و نوجوانان مبتلا به اعتیاد اینترنتی به‌مرور زمان دچار تغییرات ساختاری، به‌خصوص در قشر خاکستری مغز، خواهند شد. این مسئله می‌تواند کیفیت یادگیری و وضعیت تحصیلی آنها را تحت‌تأثیر قرار دهد و مختل کند.
- فشار و آسیب به چشم
نگاه‌کردن بیش‌ازحد به نمایشگر ابزارهای الکترونیکی می‌تواند به چشم آسیب برساند و باعث بروز اختلال‌هایی چون خشکی چشم یا تاربینی شود.
- چاقی
چاقی و اضافه‌وزن از دیگر پیامدهای استفاده بیش‌ازحد از ابزارهای الکترونیکی هوشمند است، چون هنگام استفاده از این وسایل فرد عملا تحرکی ندارد.
- تحت‌تأثیر قرارگرفتن خلاقیت و سلب قدرت تفکر از کودکان و نوجوانان
قدرت خلاقیت از کودکی شکل می‌گیرد و کودک باید بیاموزد آنچه را که می‌خواهد با آن سرگرم شود خودش بسازد، اما تکنولوژی و وسایل الکترونیکی همه‌چیز را آماده در اختیار کودک قرار می‌دهند و قدرت تخیل و تفکر را از او سلب می‌کنند. این پیامد مخرب اثر دیگری است که استفاده بیش‌ازحد از وسایل الکترونیکی هوشمند بر ذهن و روان کودک خواهد گذاشت.
۶. با توجه به لزوم تحرک برای کودکان، آیا می‌توانیم بگوییم کودکانی که بخش چشمگیری از روز را صرف استفاده از گوشی برای اهداف آموزشی می‌کنند هم به گوشی وابستگی دارند؟ آیا وابستگی به گوشی فقط یعنی استفاده با هدف سرگرمی؟
استفاده از گوشی هوشمند می‌تواند برای کودکان و نوجوانان مفید باشد و همه‌چیز به اثرات بد و مخرب ختم نمی‌شود. بچه‌ها می‌توانند از گوشی‌های هوشمند برای برقراری ارتباط با هم‌سن‌وسالان خود، انجام تکالیف مدرسه و حتی آموختن نکات و توصیه‌هایی برای چگونه استفاده‌کردن از دستگاه‌های هوشمند بهره ببرند.
گاهی ممکن است این‌طور به نظر برسد که کودک یا نوجوانی از دستگاه هوشمند خود بیش‌ازحد استفاده می‌کند، اما واقعیت آن است که بسیاری از آنها از دستگاه‌های خود در محدوده سالم استفاده می‌کنند و نباید عجولانه قضاوت و پیش‌داوری کرد.
پیشنهاد می‌شود به‌منظور تمرکز بیشتر، جلوگیری از حواس‌پرتی، رعایت قوانین وضع‌شده درباره استفاده از دستگاه‌های هوشمند و زمان‌بندی مرتبط با آنها، فرزندتان برای اهداف آموزشی از وسیله الکترونیکی مجزایی استفاده کند، یعنی از یک گوشی هوشمند هم‌زمان برای سرگرمی و درس‌خواندن استفاده نشود.
۷. با فرض اینکه وابستگی به گوشی به‌طور کلی ممکن است برای کودکان آسیب‌زا باشد، کودک را چگونه قانع کنیم؟
گاهی اوقات والدين دائم به فرزندان در خصوص استفاده‌نكردن از گوشی تذكر می‌دهند، اما كار يا سرگرمی جايگزين به آنها پيشنهاد نمی‌كنند كه اين مسئله می‌تواند منجر به روی‌آوردن بچه‌ها به استفاده از گوشی بشود.
بسیار مهم است با توانمندسازی فرزندانمان کاری کنیم که خودشان حواسشان به نحوه استفاده‌شان از دستگاه‌های الکترونیکی هوشمند باشد و تعادل سالمی برقرار و آن را در طول زندگی حفظ کنند.
۸. آیا راهکارهایی مثل گذاشتن قفل روی گوشی یا تنبیه کودک لازم یا صحیح هستند؟
اگر آموزش و قانون‌گذاری بجا و به‌موقع و متناسب با سن کودک صورت گیرد و تربیت فرزندان و الگوی ارتباطی والدین با فرزند دچار خلل نشده باشد، دیگر نیازی به تنبیه‌های این‌چنینی نخواهد بود، چون تنبیه‌کردن معمولا جزئی از راهکارهای کوتاه‌مدت و سطحی برای حل مشکلات است و شما را به عمق و ریشه مسئله نخواهد رساند.
با پرسیدن سؤال زیر از خود بهتر می‌توانید متوجه مطلب شوید:
اگر فرزندتان به‌خاطر ترسیدن از شما کاری را انجام ندهد بهتر است یا به‌خاطر احترامی که برای شما قائل است و علاقه‌ای که به شما دارد؟
۹. اگر فرزندمان به گوشی وابسته شد، چه راه‌هایی برای کاهش وابستگی فرزند به گوشی وجود دارد؟
راهکارهایی که در ادامه معرفی می‌شوند، برای کاهش وابستگی فرزند به گوشی مؤثر خواهند بود.
آموزش
آشکارا درباره مزایا و مشکلات احتمالی استفاده مداوم از وسایل الکترونیکی با فرزندان صحبت کنید. سخنرانی یک‌طرفه به‌ندرت نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت، اما اگر از فرزندتان بخواهید که مثلا درباره مزایا و معایب این کار نظرش را بگوید، این رویکرد می‌تواند باعث ایجاد گفت‌وگوهای پرجنب‌وجوش و احتمالا نتیجه‌بخش شود.
سؤال‌پرسیدن از فرزندان هم راهکار خوب دیگری برای آغاز چنین گفت‌وگوهایی است. سؤال‌هایی نظیر:
- بیش‌ازحد نگاه‌کردن به نمایشگر وسایل الکترونیکی چه تأثیری روی وضع جسمی، عاطفی، تحصیلی و اجتماعی ما می‌گذارد؟
- با استفاده مسئولانه از گوشی‌های هوشمند خود به چه چیزهایی می‌توانیم دست یابیم؟
برنامه‌ریزی
با اعضای خانواده درباره تعیین محدودیت‌ها و مرزهای سالم صحبت کنید و نیز درباره اینکه چگونه و با چه راهکارهایی می‌توان به این محدودیت‌ها و مقررات پایبند ماند و در استفاده از وسایل الکترونیکی هوشمند به تعادل و کنترل مدنظر دست یافت. (راهکارهایی مثل منع استفاده از وسایل الکترونیکی هنگام صرف شام)
یادتان باشد که کودکان و نوجوانان تنها افراد مستعد استفاده بیش‌ازحد از این وسایل در خانه و خانواده نیستند.
نظارت بر استفاده خانوادگی از وسایل الکترونیکی
نظارت را به هدفی خانوادگی تبدیل کنید تا نوجوانان از این سبک برای مدیریت زمان استفاده از گوشی و تبلت بهره ببرند. برای نظارت بر نحوه و زمان استفاده فرزندان از وسایل الکترونیکی هوشمند چندین برنامه وجود دارد. در ادامه چند نمونه از مهم‌ترین این برنامه‌ها معرفی می‌شوند:
- صحبت‌کردن با فرزندان درباره محدودیت‌های سالم و واقعی؛
- توافق و ایجاد قوانین مشترک برای استفاده از وسایل الکترونیکی؛
- تعیین و انجام فعالیت‌های مشترک با فرزندان بدون استفاده از گوشی.
زمان صرف وعده‌های غذایی، گردش‌های خانوادگی و گردهمایی‌ها چند نمونه از موقعیت‌هایی هستند که چک‌کردن مدام گوشی یا استفاده از تبلت بر روابط خانوادگی اثر منفی می‌گذارد. برای استفاده از وسایل الکترونیکی در این موقعیت‌ها مرز و محدوده تعیین کنید و به آنها پایبند باشید.
داشتن رفتار مناسب به‌عنوان پدر و مادر و الگوی فرزندان
اگر شما در جایگاه والدین مدام به تلفن همراه چسبیده باشید و از آن استفاده کنید، در واقع به فرزندانتان یاد می‌دهید که این رفتار مناسب است. خیلی مهم است که مراقب رفتار خود و تأثیری که روی طرز فکر فرزندان می‌گذارد نیز باشید.
مراجعه به متخصص در صورت ادامه‌دارشدن رفتار ناسالم فرزندان
این آخرین راهکاری است که در صورت بی‌نتیجه‌ماندن تمام راهکارهای توصیه‌شده می‌توانید به آن متوصل شوید.
برای اینکه متوجه شویم کدام روش درمانی مناسب‌تر است، باید دلیل ایجاد و شکل‌گیری یک رفتار را به‌طور دقیق شناسایی کنیم. ارزیابی و مصاحبه تشخیصی کامل و دقیق حتما باید به عهده متخصص گذاشته شود، چون گاهی وابستگی به وسایل الکترونیکی دلیل اصلی مشکل نیست و دلیل اصلی وجود اختلال یا مشکلی است که خود را به‌صورت وابستگی به چنین وسایلی نشان می‌دهد. پس از تشخیص، می‌توان روند مناسب درمان را پی گرفت.
در پایان
در دنیای امروز به‌خاطر گسترش چشمگیر فناوری و وسایل الکترونیکی، وابستگی بیش‌ازحد فرزندان به گوشی رواج زیادی یافته است. این وابستگی اگر از کنترل خارج شود، می‌تواند اثرات مخربی در پی داشته باشد و آینده و زندگی کودکان را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد. پس اگر خواهان موفقیت فرزندان در حال و آینده‌شان هستید، به‌هیچ‌وجه نباید این مسئله را نادیده بگیرید. از هر راهکاری که به فکرتان می‌رسد برای حل این مشکل استفاده کنید.
وابستگی فرزند به گوشی
منبع:
کلمات کلیدی : وابستگی به گوشی – علل-درمان – فرزند سالم و شاد-وابستگی فرزند به گوشی