خواص زرشک برای سلامت بدن بسیار است. این میوه حاوی یک آنتی‌اکسیدان قوی به نام بربرین است که می‌تواند به کاهش قند خون، درمان آکنه، رفع عفونت و التهاب و … کمک کند.
زرشک (barberry)، محصول درختچه‌ای از خانواده توت‌هاست و رنگی قرمز و طعمی ترش دارد. در حالی که زرشک گیاه بومی مناطقی از اروپا، آفریقا و آسیاست، امروزه در سرتاسر جهان یافت می‌شود. این میوه‌ی خوشمزه سالیان سال است که در طب سنتی برای درمان مشکلات گوارشی، عفونت‌ها و بسیاری بیماریهای پوستی کاربرد دارد. زرشک حاوی چندین ترکیب مفید از جمله «بِربِرین» است که به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل کرده و ممکن است به مدیریت برخی شرایط مثل دیابت، عفونت‌های دندانی و درمان آکنه کمک کند. برای آشنایی بیشتر با خواص زرشک و عوارض جانبی آن، این مطلب را بخوانید.
ارزش غذایی زرشک
زرشک بسیار مغذی است. این میوه سرشار از کربوهیدرات، فیبر و چندین ویتامین و ماده معدنی است. به طور کلی، تمامی توت‌ها یک منبع عالی از ویتامین C هستند. این ویتامین یک آنتی اکسیدان است که می‌تواند به محافظت در برابر آسیب سلولی که ممکن است منجر به بیماریهای قلبی و سرطان شود کمک کند.
هر وعده ۲۸ گرمی از زرشک خشک حاوی مواد مغذی زیر است:
| ماده مغذی | مقدار |
| کالری | ۸۹ |
| پروتئین | ۱ گرم |
| چربی | ۱ گرم |
| کربوهیدرات | ۱۸ گرم |
| فیبر | ۳ گرم |
| ویتامین C | ۲۱۳ درصد از نیاز روزانه |
| آهن | ۱۵ درصد از نیاز روزانه |
علاوه بر این، زرشک حاوی مواد معدنی مانند روی، منگنز و مس است که نقش مهمی در ایمنی و پیشگیری از بیماری‌ها دارند. رنگ قرمز روشن این میوه‌ی خوش‌طعم ناشی از آنتوسیانین‌های موجود در آن است؛ رنگدانه‌هایی گیاهی که می‌تواند سلامت مغز و قلب انسان را تقویت کنند.
زرشک همچنین حاوی ترکیبات گیاهی بسیار مفیدی است. این میوه سرشار از بِربِرین، یک ترکیب گیاهی بی‌نظیر است که خواص بسیاری برای سلامت انسان دارد. بربرین عضو خانواده آلکالوئید است؛ گروهی از ترکیبات که به دلیل اثرات درمانی‌شان شناخته‌شده هستند.
مطالعات نشان داده‌اند که این ماده به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قدرتمند، با آسیب سلولی ناشی از مولکول‌های واکنشی به نام رادیکال‌های آزاد مبارزه می‌کند و دارای اثرات ضد التهابی است. علاوه بر این، بربرین ممکن است به کاهش قند و کلسترول خون، کاهش سرعت پیشرفت سلول‌های سرطانی و مبارزه با عفونت‌ها کمک کند. زرشک همچنین حاوی ترکیبات دیگری است که برای سلامتی بدن مفیدند، مانند سایر آلکالوئید‌ها و اسید‌های آلی. با این حال، بیشتر تحقیقات بر محوریت بربرین انجام شده‌اند.
خواص زرشک
۱. کمک به کنترل دیابت
زرشک و به ویژه ترکیب اصلی آن – بربرین – در مدیریت دیابت، یک بیماری مزمن که قند خون بالا یکی از نشانه‌های آن است، موثر است. به طور خاص، نشان داده شده است که بربرین چگونگی پاسخ سلول‌های بدن به هورمون انسولین را تنظیم می‌کند؛ انسولین هورمونی است که میزان قند خون را تنظیم می‌نماید. این می‌تواند به نوبه خود، به کاهش قند خون انسان کمک کند.
یک مطالعه‌ی ۳ ماهه بر روی ۳۶ نفر بزرگسال مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که مصرف ۱.۵ گرم بربرین در روز منجر به کاهش قابل توجه ۲ درصدی هموگلوبین A۱c – واحد میانگین قند خون انسان در طی ۳ ماه گذشته – در مقایسه با مقادیر اولیه آن شده است. در واقع محققان دریافتند که اثرات مفید بربرین بر قند خون و هموگلوبین A۱c با دارو‌های سنتی دیابت مانند متفورمین قابل مقایسه است.
افزون بر آن، طی یک مطالعه‌ی دیگر روی افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، مشخص گردیده است، مصرف روزانه ۲ میلی‌گرم عصاره میوه زرشک خشک، سطح هموگلوبین A۱c را کاهش داده و قند خون را تا حد زیادی پایین می‌آورد. با این حال این مطالعات بر عصاره‌ی بربرین و عصاره‌ی زرشک متمرکز هستند و هنوز نمی‌توان به طور قطع در رابطه با اثرات مصرف زرشک تازه یا زرشک خشک اظهار نظر کرد.
۲. درمان اسهال
زرشک قرن‌هاست که به صورت سنتی برای درمان اسهال به کار می‌رود. این خاصیت زرشک به احتمال زیاد به دلیل غلظت بالای بربرین است که با مهار گیرنده‌های خاصی، باعث کندی ترشح مدفوع از طریق روده می‌شود و به این ترتیب از بروز اسهال جلوگیری می‌نماید. در حقیقت یکی از قدیمی‌ترین مطالعات انسانی در مورد بربرین، نشان داده است که زرشک به درمان اسهالِ ناشی از برخی عفونت‌های باکتریایی خاص کمک می‌کند.
علاوه بر این در یک مطالعه بر روی ۱۹۶ بزرگسال مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر نشان داده شد که مصرف ۸۰۰ میلی‌گرم هیدروکلراید بربرین در روز، به طور معناداری باعث کاهش دفعات اسهال و نیاز فوری به دفع می‌شود. در حالیکه این نتیجه امیدبخش است، تحقیقات بیشتری در مورد انسان لازم است تا بهتر متوجه شویم که چگونه بربرین و زرشک ممکن است به درمان اسهال کمک کنند.
۳. محافظت در برابر سندروم متابولیک
خوردن زرشک ممکن است به جلوگیری از سندروم متابولیک کمک کند. سندروم متابولیک بیماری‌ای است که توسط گروهی عوامل خطرزا ایجاد شده و خطر بیماریهای قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد. زرشک همچنین می‌تواند در برابر چاقی و سطوح بالای قند خون، کلسترول، تری‌گلیسیرید و فشار خون از شما محافظت کند؛ این موارد همگی از عوامل خطرزای این سندروم هستند.
یک مطالعه بر روی ۴۶ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داد که نوشیدن حدود ۲۰۰ میلی‌لیتر آب زرشک در روز، به طور قابل توجهی باعث کاهش فشار خون، تری‌گلیسیرید، کلسترول و قند خون می‌شود. علاوه بر بهبود عوامل خطر ابتلا به سندروم متابولیک، زرشک ممکن است در کاهش استرس اکسیداتیو در افردی که قبلا به این بیماری مبتلا بوده‌اند، کمک کند.
استرس اکسیداتیو ناشی از آسیب سلولی در اثر فعالیت مولکول‌هایی به نام رادیکال آزاد ایجاد می‌شود. داشتن استرس اکسیداتیو بیش از حد و فقدان آنتی اکسیدان کافی برای مقابله با آن، می‌تواند منجر به مشکلات و بیماریهای قلبی شود. یک مطالعه بر روی افراد مبتلا به سندروم متابولیک نشان داد که مصرف روزانه ۶۰۰ میلی‌گرم زرشک خشک در روز به طور معناداری استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد.
براساس این نتایج، خوردن انواع توت‌ها از جمله زرشک، می‌تواند به کاهش عوامل خطر ابتلا به سندروم متابولیک و همچنین کاهش استرس اکسیداتیو مرتبط با آن کمک نماید. با این وجود در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است.
۴. کمک به سلامت دندان
مطالعات آزمایشگاهی در مورد خواص زرشک نشان داده‌اند که عصاره زرشک می‌تواند با عفونت مبارزه کند. این احتمالا به این دلیل است که بربرین به عنوان یک ماده ضدالتهابی قدرتمند عمل می‌کند. بنابراین، ممکن است به درمان بیماریهای التهابی دندان مانند ورم لثه که با ایجاد پلاک، تورم و سوزش لثه‌ها شناخته می‌شود، کمک کند.
در یک مطالعه نشان داده شد که استفاده از ژل دندان زرشک به مدت ۲۱ روز به طور قابل توجهی باعث کاهش پلاک و ورم لثه شده است. در این تحقیق همچنین مشخص شد که ژل زرشک نسبت به خمیردندان معمولی برای از بین بردن پلاک موثرتر است. این نتایج نشان می‌دهند که درمان به وسیله زرشک ممکن است سلامت دندان را بهبود بخشد اما همچنان به تحقیقات بیشتری احتیاج است.
۵. مبارزه با سرطان
زرشک به طرق مختلفی که همگی مربوط به بربرین هستند، قادر به مبارزه با سرطان است. از آنجا که بربرین به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می‌کند، ممکن است به مبارزه با آسیب اکسیداتیو مرتبط با پیشرفت سرطان کمک کند. افزون بر این، بربرین می‌تواند باعث مرگ سلول‌های سرطانی، جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی و مهار آنزیم‌های موجود در چرخه زندگی این سلول‌ها شود.
چندین مطالعه آزمایشگاهی نشان داده‌اند که بربرین مانع از رشد تومور می‌شود و موجب مرگ سلول‌های سرطان پروستات، کبد، استخوان و سینه در انسان خواهد شد. با این حال، این مطالعات به آزمایشگاه محدود هستند و برای درک بهتر نقش احتمالی زرشک در درمان و پیشگیری سرطان به تحقیقات انسانی احتیاج است.
۶. درمان آکنه
یکی دیگر از خواص زرشک کمک به درمان آکنه و جوش‌های پوستی است. به طور خاص، بربرین و سایر ترکیبات موجود در زرشک می‌تواند به مبارزه با التهاب و عفونت‌های مرتبط با آکنه کمک کند.
یک مطالعه نشان می‌دهد که مصرف ۶۰۰ میلی‌گرم عصاره زرشک خشک در روز و به مدت ۴ هفته، به طور معناداری میانگین ضایعات پوستی را کاهش می‌دهد. این مطالعه نتیجه گرفت که عصاره زرشک می‌تواند یک گزینه درمانی مطمئن و موثر برای نوجوانان مبتلا به آکنه باشد، اما همچنان تحقیقات گسترده‌تری لازم است.
۷. درمان آفت دهان
تحقیقات نشان می‌دهند که استفاده از ژل حاوی بربرین موجود در زرشک می‌تواند باعث کاهش درد، قرمزی و کوچک شدن زخم دهان افراد مبتلا به آفت شود.
۸. درمان کلسترول بالا
شواهد اولیه نشان می‌دهند که بربرین موجود در زرشک می‌تواند به کاهش سطح کلسترول در افراد مبتلا به کلسترول بالا کمک کند. مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم بربرین دو بار در روز به مدت سه ماه، به نظر می‌رسد کلسترول کل خون (تری گلیسیرید و کلسترول بد) را کاهش دهد.
۹. درمان فشار خون بالا
مصرف ۰.۹ گرم بربرین در روز به همراه دارو‌های کاهش فشار خون در درمان فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک نسبت به مصرف این دارو‌ها به تنهایی، موثرتر است.
عوارض جانبی مصرف زرشک
زرشک به طور کلی میوه‌ای بی‌خطر به حساب می‌آید. همچنین مصرف عصاره‌ی زرشک به صورت موضعی نیز ایمن است. با این حال اطلاعات کافی در رابطه با مصرف دارویی زرشک به صورت خوراکی وجود ندارد؛ بنابراین قبل از مصرف این نوع دارو‌ها و مکمل‌ها باید با پزشک مشورت شود.
هشدار‌ها و عوارض مصرف زرشک
- کودکان: مصرف زرشک برای نوزادان تازه متولد شده بی‌خطر نیست. این میوه حاوی ماده‌ای شیمیایی به نام بربرین است که می‌تواند موجب آسیب مغزی در نوزادان، به خصوص مبتلایان به زردی، شود.
- بارداری و شیردهی: در صورت بارداری یا شیردهی، زرشک را به صورت خوراکی مصرف نکنید. این میوه به احتمال زیاد به کودک شما آسیب می‌رساند. بربرین موجود در زرشک می‌تواند از بدن مادر به نوزاد متولد نشده منتقل شود. این ماده همچنین می‌تواند از طریق شیر مادر به کودک منتقل و موجب آسیب مغزی شود.
- اختلال خونریزی: بربرین موجود در زرشک، ممکن است لخته شدن خون را کند کرده و خطر خونریزی را افزایش دهد. زرشک ممکن است اختلالات خونریزی را بدتر کند.
- دیابت: زرشک ممکن است قند خون را کاهش دهد. در صورت ابتلا به دیابت، علائم قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را تحت نظر داشته باشید و قند خون خود را مرتبا کنترل کنید. در صورت ابتلا، از مصرف زرشک، بیش از میزان موجود در غذا‌ها خودداری نمایید.
- فشار خون پایین: زرشک می‌تواند فشار خون را کاهش دهد. از نظر تئوریک، مصرف زرشک ممکن است فشار خون را در افرادی که فشار خون پایینی دارند، بیش از حد کاهش دهد.
- جراحی: از آنجا که مصرف زرشک و بربرین، لخته شدن خون را به تعویق می‌اندازد، ممکن است مصرف آن قبل از عمل جراحی خطر خونریزی را افزایش دهد. در صورتی که قصد جراحی دارید، از ۲ هفته قبل از عمل ،مصرف زرشک را قطع کنید.
سخن پایانی
زرشک یکی از انواع توت‌هاست که در طب سنتی و آشپزی بسیار پرکاربرد است. خوشبختانه با اضافه کردن آن به مواد غذایی می‌توان به طور روزانه از خواص آن بهره‌مند شد. خواص زرشک ناشی از یک ترکیب منحصر به فرد به نام بربرین است که به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل کرده و در نهایت می‌تواند موجب کنترل قند خون، مبارزه با التهاب، درمان عفونت، درمان آکنه و … شود.
می‌توانید با کاشت زرشک در خانه همواره میوه‌ی تازه‌ی آن را در دسترس داشته باشید. شما معمولا چگونه زرشک را مصرف می‌کنید؟ تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
منبع: