تشنج چیست؟
به تغییرات فعالیت الکتریکی مغز که به صورت ناگهانی رخ می‌دهد، تشنج می‌گویند. این تغییرات می‌تواند علائم چشمگیر و قابل توجهی را ایجاد کند و یا نشانه‌ای از آن نداشته باشد. مغز از میلیون‌ها یاخته عصبی (نورون) که عملکرد بدن، احساسات، تفکرات، شخصیت، اخلاق، حافظه و تمرکز را کنترل می‌کند؛ ساخته شده است.
نورون‌ها این اعمال را از راه انتقال امواج الکتریکی به یکدیگر و ارسال و دریافت پیام‌های عصبی انجام می‌دهند. در حالت تشنج یک جرقه الکتریسیته مانند رعد وبرق ایجاد می‌شود و موجب تغییر حالت و رفتار یا عدم هوشیاری فرد می‌شود. علائم این پدیده شدید شامل تکان و لرزش بدن و از دست دادن کنترل است. با این حال، تشنج‌های خفیف نیز می‌توانند نشانه‌ای از یک مشکل مهم پزشکی باشند، بنابراین شناخت آنها مهم است.
از آنجا که برخی از تشنج‌ها می‌توانند منجر به آسیب شدید در بدن شوند یا شواهدی از یک وضعیت پزشکی اساسی هستند، اگر آن را تجربه کرده‌اید، به دنبال درمان باشید. این رخداد علائم یک مشکل مغزی است. تشنج به علت فعالیت الکتریکی ناگهانی و غیر طبیعی در مغز اتفاق می‌افتد. اکثر تشنج‌ها از ۳۰ ثانیه تا ۲ دقیقه طول می‌کشد و آسیب پایدار را ایجاد نمی‌کنند.
این رخداد می‌توانند به علل بسیاری رخ دهد از جمله مصرف داروها، تب بالا، آسیب به سر و بیماریهای خاص. افرادی که تشنج‌های تکراری را به علت اختلال مغزی دارند، صرع دارند. همچنین تشنج ممکن است پس از سکته مغزی، تصادف یا عفونت از جمله مننژیت یا بیماری دیگر مغز و اعصاب اتفاق بیفتد.
بیشتر اختلالات و علائم تشنج را می‌توان با دارو کنترل کرد، اما مدیریت این مشکل می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد داشته باشد.
انواع تشنج
دو نوع عمده تشنج وجود دارد:
تشنج کانونی: این موارد از قسمت خاصی از مغز شما شروع می‌شوند و نام آنها بر اساس بخشی است که اتفاق می‌افتد. اینها می‌توانند تأثیرات جسمی و عاطفی ایجاد کنند و باعث شوند چیزهایی را که در آنجا نیستند احساس کنید، ببینید یا بشنوید. حدود ۶۰٪ افراد مبتلا به صرع دچار این نوع تشنج هستند که گاهی تشنج جزئی نامیده می‌شود. گاهی اوقات، علائم تشنج کانونی را می‌توان با نشانه‌هایی از بیماری روانی یا نوع دیگری از اختلالات عصبی اشتباه گرفت.
تشنج‌های عمومی: این موارد زمانی اتفاق می‌افتند که سلول‌های عصبی دو طرف مغز شما دچاراختلال شوند. آنها می‌توانند سبب اسپاسم عضلانی، سیاه شدن یا زمین خوردن شما شوند. بعضی از افراد که دچار تشنج می‌شوند از یک نوع شروع می‌شود، سپس به نوع دیگری تبدیل می‌شود. طبقه‌بندی برخی از تشنج‌ها آسان نیست. به این موارد، تشنج با شروع ناشناخته گفته می‌شود و می‌تواند علائم حسی و جسمی ایجاد کند.
علائم تشنج
علائم تشنج ممکن است به طور گسترده‌ای متفاوت باشد. در برخی از افراد، به مدت چند ثانیه در طول این حالت خیره شدن از علائم تشنج است؛ در حالی که در سایر افراد علائم تشنج ممکن است شدیدتر و با انقباضلات عضلانی و لرزش اندام‌ها همراه باشد. داشتن علائم تشنج، به معنای داشتن صرع نیست. گاهی اوقات علائمی قبل از شروع این حالت رخ می‌دهد؛ شامل:
- احساس ناگهانی ترس یا اضطراب
- احساس سنگینی در معده
- سرگیجه
- تغییر در بینایی
- حرکت تند و سریع در دست و پا که ممکن است باعث از دست رفتن تعادل در فرد شود
- سردرد
شاخص‌ترین علائم تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سردرگمی موقت
- خیره شدن به یک نقطه
- حرکات غیر قابل کنترل دست و پا
- از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
- علائم روانی مانند ترس، اضطراب
- اسپاسم عضلانی غیر قابل کنترل
- کف کردن دهان
- افتادن
- طعم عجیب و غریب در دهان
- خم شدن و فشار در فک
- گزیدن زبان
- حرکت ناگهانی و سریع چشم
- از دست دادن کنترل عملکرد مثانه یا روده
- تغییرات خلق ناگهانی
چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟
اگر هر کدام از علائم تشنج که در بالا به آنها اشاره کرده‌ایم را دارید یا در اطرافیانتان مشاهده کرده‌اید، برای بررسی علائم و تشخیص علت علائم حتماً هر چه زودتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
علت تشنج چیست؟
تشنج ممکن است در اثر برخی از شرایط سلامت اتفاق بیفتد. هر چیزی که بر بدن تأثیر می‌گذارد ممکن است مغز را مختل کند و منجر به تشنج شود. شایع‌ترین علت تشنج، صرع است؛ اما هر کسی که تشنج داشته باشد، صرع ندارد. گاهی اوقات تشنج به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:
- تب بالا که می‌تواند با یک عفونت مانند مننژیت همراه باشد
- کمبود خواب
- سطح سدیم کم در خون (هیپوناترمی) که می‌تواند با دیورتیک درمان شود
- مصرف داروهایی مانند داروهای ضد درد، داروهای ضد افسردگی یا درمان ترک سیگار که آستانه تشنج را پایین می‌آورد
- ترومای سر که موجب خونریزی در مغز می‌شود
- سکته مغزی
- تومور مغزی
- مصرف داروهای غیرقانونی یا تفریحی مثل آمفتامین یا کوکائین
- سوء مصرف الکل
- عدم تعادل الکترولیتی
- شوک الکتریکی
- صرع
- فشار خون بسیار بالا
- نارسایی کبد یا کلیه
- سطح قند خون پایین
تشنج همچنین می‌تواند به دلایل ژنتیکی نیز رخ دهد. در برخی موارد، به خصوص در کودکان جوان، علت این پدیده ممکن است ناشناخته باشد.
اثرات تشنج
اگر درمانی برای تشنج دریافت نکنید؛ علائم این پدیده می‌توانند بدتر و به طور مداوم طولانی‌تر شوند. تشنج‌های طولانی‌مدت می‌تواند به کم کاری مغز یا مرگ منجر شود. این اتفاق همچنین می‌تواند منجر به آسیب، مانند افتادن یا آسیب به اندام‌های بدن شود.
چگونه تشنج تشخیص داده می‌شود؟
بعد از معاینات فیزیکی، بررسی پرونده پزشکی، داروهای مصرفی و بررسی علائم تشنج، پزشک ممکن است تست‌های خاصی را برای تشخیص دقیق علائم تشنج درخواست کند. پزشک شما سابقه پزشکی کامل و حوادث ناشی از تشنج را از شما خواهد پرسید.
به عنوان مثال، شرایطی مانند سردردهای میگرنی، اختلالات خواب و استرس شدید روانی می‌تواند علائم تشنج را ایجاد کند. آزمایش‌های آزمایشگاهی ممکن است به پزشک شما کمک کند که شرایط دیگری را که باعث ایجاد این اتفاق می‌شود، رد کند. آزمایش‌های لازم عبارت‌اند از:
- آزمایش خون: برای بررسی عدم تعادل الکترولیتی
- کشت مایع مغزی نخاعی: برای بررسی عفونت
- غربالگری سم‌شناسی: برای آزمایش آلودگی با دارو یا سموم
- آزمایش الکتروانسفالوگرافی نیز می‌تواند به تشخیص پزشک شما کمک کند. این آزمایش‌ها امواج مغزی را اندازه‌گیری می‌کند. مشاهده امواج مغزی در طی تشنج می‌تواند به تشخیص نوع تشنج کمک کند.
- تصویربرداری مغزی: مانند سی تی اسکن یا اسکن MRI همچنین می‌تواند با ارائه یک تصویر واضح از مغز به تشخیص پزشک کمک کند. این اسکن‌ها اجازه می‌دهد که پزشک شما ناهنجاری‌هایی مانند جریان خون مسدود شده یا تومور را ببیند.
چگونه تشنج درمان می‌شود؟
با درمان منظم تشنج، می‌توانید علائم این بیماری را کاهش دهید یا به طور کامل متوقف کنید. درمان تشنج به علت وقوع آن بستگی دارد. با درمان علت این بیماری، ممکن است قادر به جلوگیری از تشنج‌های آینده باشید.
درمان تشنج به علت صرع عبارت‌اند از:
- مصرف داروها
- جراحی برای اصلاح اختلالات مغزی
- تحریک عصبی
- یک رژیم مخصوص که به عنوان رژیم غذایی کتوژنیک شناخته می‌شود
عوارض جانبی تشنج کردن
تشنج در زمان‌های مشخص می‌تواند منجر به شرایطی شود که برای خود فرد یا دیگران خطرناک است. از جمله:
- شکستگی و آسیب به سر و بدن: اگر در حین تشنج سقوط کنید، احتمال آسیب و شکستگی سر و استخوان‌های بدن وجود دارد.
- غرق شدن: اگر در هنگام شنا، شما دچار تشنج شوید یا علائم صرع در شما بروز دهد احتمال غرق‌شدگی وجود دارد.
- تصادف اتومبیل: اگر در هنگام رانندگی دچار تشنج شوید احتمال تصادف‌های رانندگی بالا می‌رود.
- عوارض بارداری: تشنج در دوران بارداری خطری برای مادر و کودک ایجاد می‌کند و برخی از داروهای ضد صرع خطر بروز نقایص مادرزادی را افزایش می‌دهند. اگر مبتلا به تشنج و صرع هستید و در نظر دارید که باردار شوید، با پزشک خود مشورت کنید. اکثر زنان مبتلا به تشنج و صرع می‌توانند باردار شوند و نوزادان سالم داشته باشند.
- مشکلات روحی و روانی: افراد مبتلا به تشنج و صرع بیشتر احتمال دارد که مشکلات روحی داشته باشند. به ویژه افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی. مشکلات ممکن است ناشی از شرایط مربوط به وضعیت خود و همچنین عوارض جانبی دارو باشد.
چگونه می‌توانید از تشنج جلوگیری کنید؟
در بسیاری از موارد، تشنج قابل پیشگیری نیست. با این حال، حفظ یک سبک زندگی سالم می‌تواند بهترین فرصت را در کاهش خطر ایجاد کند. در این راستا می‌توانید موارد زیر را انجام دهید:
- به اندازه کافی بخوابید
- رژیم غذایی سالم داشته باشید و به خوبی هیدراته باشید
- به طور منظم ورزش کنید
- از تکنیک‌های کاهش استرس استفاده کنید
- از مصرف داروهای غیرقانونی خودداری کنید.
اگر به دلیل بیماری صرع یا دیگر شرایط پزشکی از دارو استفاده می‌کنید، آنها را طبق توصیه پزشک مصرف کنید.
منابع: