بیماریهای کبد؛ علل، علائم: کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های درونی بدن و تقریبا به اندازه توپ فوتبال است که درست زیر قفسه‌سینه سمت راست شکم قرار گرفته است. کبد وظیفه هضم غذا و دفع مواد سمی و زاید از بدن را برعهده دارد.
بیماریهای کبدی می‌توانند ارثی و ژنتیکی باشند، به این معنا که فرد با آن‌ها متولد شده است. البته عوامل مختلف دیگری هم مثل ویروس، مصرف الکل و چاقی می‌توانند در بروز انواع بیماریهای کبدی و آسیب کبدی نقش داشته باشند.
بعد از ابتلا به بیماری به‌مرور زمان، شرایطی که به کبد آسیب می‌زنند وخیم‌تر شده و موجب زخم کبد و سیروز کبدی می‌گردند. در نتیجه کبد از کار می‌افتد و ممکن است خطر مرگ را برای بیمار به‌دنبال داشته باشد. اما با تشخیص و درمان زودهنگام می‌توان روند از کار افتادن کبد را متوقف نمود.
برای تشخیص و درمان بیماریهای کبد باید به متخصص گوارش و فوق تخصص کبد مراجعه کنید.
آناتومی کبد چگونه است؟
کبد سنگین‌ترین عضو بدن با وزن بین ۱.۷ تا ۳ کیلوگرم است که در سمت راست بدن قرار گرفته و رنگی صورتی تا قهوه‌ای دارد. این عضو رتبه دوم بزرگ‌ترین عضو بدن را پس از پوست به خود اختصاص داده و بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن به‌شمار می‌آید.
اگر برایتان سؤال است که کبد در کجا قرار دارد باید بگوییم این اندام بومرنگ‌شکل در سمت راست معده، سمت راست و فوقانی شکم و زیر دیافراگم قرار گرفته است.
وظیفه و کار کبد چیست؟
این اندام مواد سمی را از خون دفع کرده، میزان قند خون سالم را حفظ و انعقاد خون را تنظیم می‌کند. کبد یکی از اندام‌های اصلی و ضروری بدن به شمار می‌رود که علاوه‌بر موارد گفته‌شده، بیش از ۵۰۰ وظیفه حیاتی در بدن دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای مهم کبد را آورده‌ایم:
- تولید آلبومین: آلبومین پروتئینی است که مانع از نفوذ مایعات موجود در جریان خون به بافت‌های اطراف می‌شود. علاوه بر آن هورمون‌ها، ویتامین‌ها و آنزیم‌های کل بدن را جابه‌جا می‌کند.
- تولید صفرا: صفرا مایعی حیاتی برای گوارش و جذب چربی‌ها در روده کوچک محسوب می‌شود.
- تصفیه خون: همه جریان خونی که از شکم و روده‌ها خارج می‌شوند، از کبد عبور می‌کنند. به این ترتیب مواد سمی، فراورده‌های جانبی و سایر مواد مضر را از بدن دفع می‌کند.
- تنظیم آمینواسیدها: تولید پروتئین‌ها به اسیدآمینه‌ها بستگی دارد. وظیفه کبد این است که مطمئن شود میزان آمینواسید خون به اندازه کافی باشد.
- تنظیم انعقاد خون: عوامل انعقاد خون از طریق ویتامین K تولید می‌شوند و صرفا با کمک مایع صفرایی جذب می‌شود که کبد تولید می‌کند.
- مقاومت در برابر عفونت‌ها: کبد به‌عنوان بخشی از فرایند فیلترینگ و تصفیه، باکتری‌ها را از جریان خون دفع می‌کند.
- ذخیره‌سازی ویتامین و مواد معدنی: کبد مقادیر زیادی ویتامین آ، دی، ای، کا و ب ۱۲، آهن و مس را ذخیره می‌کند.
- فراوری گلوکز: کبد، گلوکز اضافی (قند) را از جریان خون دفع کرده و آن را به‌عنوان گلیکوژن ذخیره می‌کند. در صورت نیاز کبد می‌تواند دوباره گلیکوژن را به گلوکز تبدیل کند.
کبد سنگین‌ترین عضو بدن با وزن بین ۱.۷ تا ۳ کیلوگرم است که در سمت راست بدن قرار گرفته و رنگی صورتی و قهوه‌ای دارد.
عوامل مؤثر در بروز انواع بیماریهای کبدی کدامند؟
تمام وظایفی که در بالا اشاره کردیم، بر کارکرد سایر اندام‌های بدن تأثیر می‌گذارند. به‌طوری‌که ابتلا به انواع بیماریهای کبدی می‌تواند سلامت بدن را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از این بیماری‌ها، آنزیم‌های کبدی را افزایش می‌دهند. بالا بودن آنزیم‌های کبدی نشانه تخریب سلول‌های کبدی یا التهاب کبدی است. نارسایی کبد یا از کار افتادن کبد به‌دلیل اختلال شدید در عملکرد کبد است.
هپاتیت B، C، مصرف بیش از حد الکل، سیروز کبدی، هموکروماتوز و سوتغذیه از جمله شایع‌ترین عوامل نارسایی مزمن کبدی به شمار می‌روند. مصرف بی‌رویه استامینوفن، ویروس‌های هپاتیت A، B و C، مصرف قارچ‌های سمی و وحشی و واکنش به برخی داروها می‌توانند باعث نارسایی حاد کبدی و از کار افتادن کبد شوند.
عوامل خطر انواع بیماریهای کبد
اگر بخواهیم یک دسته‌بندی کلی داشته باشیم، باید گفت فاکتورها و عواملی که ریسک ابتلا به بیماری کبد را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
- مصرف بی‌رویه الکل
- چاقی
- دیابت نوع ۲
- تتو یا پیرسینگ بدن
- تزریق مواد با سرنگ مشترک و آلوده
- انتقال خون تا پیش از سال ۱۹۹۲
- تماس با خون یا مایعات آلوده بدن
- رابطه جنسی پرخطر
- تماس با مواد شیمیایی یا سمی
- سابقه خانوادگی بیماری کبد.
علل بیماریهای کبد
بیماری کبدی بنا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. از جمله این دلایل می‌توان به عفونت، عوامل ژنتیکی، اختلال در سیستم ایمنی بدن، تومور سرطانی و عوامل دیگری که در زیر به‌طور خلاصه به آن‌ها می‌پردازیم، اشاره کرد:
۱. عفونت
انگل‌ها و ویروس‌ها موجب ایجاد عفونت شده و التهاب ایجاد می‌کنند که موجب اختلال در عملکرد کبد می‌شوند. ویروس‌هایی که به کبد آسیب می‌زنند، از طریق خون یا تماس جنسی، غذا یا آب آلوده و تماس مستقیم با فرد آلوده سرایت پیدا می‌کنند.
شایع‌ترین نوع عفونت کبدی، ویروس‌های هپاتیت هستند که عبارت‌اند از: هپاتیت A، هپاتیت B و هپاتیت C.
۲. ژنتیک
ژن ناهنجاری که از پدر یا مادر یا هردو آن‌ها به ارث رسیده باشد، می‌تواند موجب تشکیل مواد مختلفی در کبد و نهایت آسیب کبدی شود. بیماریهای کبدی ژنتیکی عبارت‌اند از:
- هموکروماتوز (Hemochromatosis): بیماری کبدی ارثی که به‌خاطر تجمع بیش‌ازحد آهن در بدن به وجود می‌آید. درد مفاصل، خستگی همیشگی، ناتوانی جنسی در آقایان، اختلالات قاعدگی در خانم‌ها، اختلال هورمون‌های جنسی، آریتمی قلبی، بیماری پانکراس از جمله علائم هموکروماتوز هستند.
- بیماری ویلسون (Wilson’s disease): مصرف بیش از اندازه مس باعث ایجاد این بیماری ارثی می‌شود. درد در ناحیه شکم، استفراغ مداوم، بی‌اشتهایی، خستگی دائم و خونریزی بینی از جمله علائم این بیماری به شمار می‌آیند.
- نقص آنتی تریپسین آلفا-۱ (Alpha-1 antitrypsin deficiency)
- سندروم گیلبرت: این سندروم موجب نقص کارکرد کبد می‌شود. زردی پوست، تهوع و اسهال، خستگی دائم و درد در ناحیه شکم از جمله علائم سندروم گیلبرت هستند که با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود.
۳. ناهنجاری سیستم ایمنی
بیماری‌هایی که در آن‌ها سیستم ایمنی به اندام‌های خاصی از بدن حمله می‌کند (بیماری خود ایمنی)، روی کبد تأثیر می‌گذارند. از نمونه بیماریهای کبد خود ایمنی می‌توان به هپاتیت خود ایمنی، سیروز صفراوی اولیه (Primary biliary cholangitis) و کلانژیت اسکلروزان اولیه (Primary sclerosing cholangitis) اشاره کرد.
۴. تومور و غدد سرطانی
گاهی وجود توده در کبد و تومورهای سرطانی عامل ایجاد انواع بیماریهای کبدی هستند:
- سرطان کبد: در این بیماری سلول‌های کبدی با سرعت بالاتری تکثیر می‌شوند. احتمال ابتلا به سرطان کبد در هپاتیت B و C بیشتر است. سرطان کبد در زمره سخت‌ترین بیماریهای کبدی قرار می‌گیرد و به دو نوع سرطان اولیه و سرطان ثانویه تقسیم می‌شود. در سرطان کبد اولیه، سلول‌های سرطانی در کبد ایجاد می‌شوند. اما در نوع ثانویه، سرطان از اندام‌های دیگری مثل معده، غدد لنفاوی و پستان‌ها به کبد گسترش پیدا می‌کند.
- سرطان مجرای صفراوی
- آدنوم کبد (ورم خوش‌خیم بافت غده‌ای)
هپاتیت B، C، مصرف بیش از حد الکل، سیروز کبدی، هموکروماتوز و سوتغذیه از جمله شایع‌ترین عوامل نارسایی مزمن کبدی به شمار می‌روند.
بیماری کبد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک متخصص با بررسی سابقه فرد و انجام آزمایش‌های پزشکی و بررسی سبک زندگی فرد، می‌تواند بیماری کبد را تشخیص دهد. التهاب کبد و اختلال عملکرد کبد در آزمایش خون مشخص می‌شود. در اولین مرحله از تشخیص بیماریهای کبدی، آزمایش عملکرد کبد انجام می‌شود. علاوه بر آزمایش عملکرد کبد آزمایش‌های زیر هم به تشخیص بیماریهای کبدی کمک می‌کند:
- شمارش کامل خون (CBC)
- زمان پروترومبین (INR)
- ارزیابی سطح آمونیاک خون.
- سی‌تی‌اسکن
- ام‌آر‌آی
- سونوگرافی.
در آزمایش عملکرد کبد، سطح پروتئین‌ها، آنزیم‌های کبدی و بیلی‌روبین خون اندازه‌گیری می‌شود. فوق تخصص کبد برای تشخیص آسیب ناشی از عفونت کبدی و بررسی عوارض جانبی داروها روی کبد، آزمایش عملکرد کبد را تجویز می‌کند. در موراد زیر برای تعیین سلامت کبدتان باید آزمایش عملکرد کبد را انجام دهید:
- سابقه ابتلا به بیماری کبدی
- علائم اختلال یا کم‌کاری کبد
- مصرف بالای الکل
- سابقه بیماری کیسه صفرا
- دیابت
- فشارخون بالا
- کم‌خونی.
درمان بیماری های کبد چگونه است؟
به‌غیر از برخی عفونت‌های ویروسی مثل هپاتیت A و C، سنگ کیسه صفرا و مونونوکلئوز عفونی، اکثر بیماریهای کبدی قابل درمان نیستند. بلکه صرفا باید با انتخاب سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب، این بیماری را کنترل و مدیریت کرد. در صورتی‌که بیماری کبدی پیشرفت کند، ممکن است به سیروز یا نارسایی کبد، یا حتی سرطان کبد تبدیل شود.
هر بیماری کبدی روش درمانی خاص خود را دارد. مثلا بیماری که سنگ صفرا دارد، باید کیسه صفرایش با عمل جراحی برداشته شود. یا بیمار هپاتیت A نیازمند مایعاتی است که سیستم دفاعی بدن را برای مبارزه با عفونت فعال کند.
در سایر بیماریهای کبدی با مراقبت پزشکی بلندمدت می‌توان پیامدهای این بیماری را به حداقل رساند. افرادی که از بیماری کبدی پیشرفته یا سیروز کبدی رنج می‌برند، باید جهت کنترل جذب پروتئین، دارو مصرف کنند. بهترین گزینه برای این بیماران، رژیم غذایی حاوی سدیم کم و قرص‌های ادرار‌آور است تا میزان احتباس مایعات به حداقل برسد.
اگر شکم بیمار آب بیاورد، مایعات اضافی را با سرنگ (پاراسنتز) از بدن او خارج می‌کنند. چراکه تجمع مایعات در شکم ممکن است منجر به عفونت شود. برای درمان پرفشاری سیاهرگ دروازه‌ای هم جهت کاهش خطر خونریزی، بیمار تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد. نهایتا آخرین گزینه برای آن دسته از مبتلایانی که کبدشان از کار افتاده است، پیوند کبد است.
منبع: