اگر روح هم مانند جسم به غذا نیاز داشت، موسیقی یکی از غذاهای مهم روح می‌شد. فواید یادگیری موسیقی برای کودکان آن‌قدر زیاد است که برخی پدر و مادرها از زمان نوزادی فرزندشان برای او آهنگ می‌خوانند یا پخش می‌کنند و وقتی کودک به سنی رسید که درک نسبی از موسیقی پیدا کند، او را به دورههای آموزش موسیقی می‌فرستند. در این مقاله درباره فواید یادگیری موسیقی برای کودکان و تأثیرش روی ابعاد مختلف ذهن آنها صحبت خواهیم کرد.
موسیقی مهارتی ذاتی است یا اکتسابی؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند فواید یادگیری موسیقی برای کودکان فقط به این دلیل است که قسمت‌های مختلف مغز آنها را درگیر می‌کند، اما موسیقی با طبیعت انسان ارتباط دارد و شاید زبان مادری مشترک تمام مردم جهان باشد.
محققان علوم اعصاب با انجام تحقیقات مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که مغز ما گفتار را مانند نت‌های موسیقی پردازش می‌کند و احتمال دارد موسیقی در ذات انسان ریشه داشته باشد. جالب است که حتی مردم ماقبل تاریخ هم پیش از کشف یا اختراع امکانات اولیه زندگی، موسیقی می‌نواخته‌اند.
باستان‌شناسان بقایای یک فلوت اولیه را کشف کرده‌اند و تخمین می‌زنند قدمتش به دوران انسان‌های نئاندرتال برگردد؛ انسان‌های نئاندرتال پیش از انسان خردمند زندگی می‌کردند و هنوز تکامل پیدا نکرده بودند. روان‌شناسان نیز بر این باورند که موسیقی با روند تکامل انسان در ارتباط است. خلاصه آنکه با توجه به واکنش‌های ذهن و بدن انسان به موسیقی، احتمال زیادی وجود دارد که ما به این هنر بی‌نظیر متصل شده باشیم.
تأثیر موسیقی روی نوزادان و کودکان کم‌سن‌وسال چیست؟
موسیقی روی نوزادان هم تأثیر دارد. حتی مادران قدیمی که چیزی از فواید یادگیری موسیقی برای کودکان نمی‌دانستند هم فرزندانشان را با آهنگ پرورش می‌دادند و با لالایی‌خواندن اولین جرقه‌های موسیقی را در ذهن کودکانشان روشن می‌کردند.
تحقیقات نشان می‌دهند که نوزادان هم با ریتم آشنا هستند؛ لالایی ضربان قلبشان را منظم می‌کند و آنها را عمیق‌تر می‌خواباند. همچنین اسکن‌های مغزی نشان می‌دهد که نوزادان سه‌روزه الگوهای طبل را تشخیص می‌دهند و زمانی که صدای آهنگین طبل قطع میشود، مغزشان واکنش نشان می‌دهد.
نیکلا بندتی، ویلن‌نواز مشهور، هم مثالی دیگر در این زمینه است. او کمپین‌های آموزش موسیقی در مناطق محروم برگزار می‌کند و می‌گوید شاگردانش بعد از چند سال دیدگاه‌های هوشمندانه‌تری در ابعاد مختلف زندگی پیدا می‌کنند. او می‌گوید: «وقتی قطعه‌ای موسیقی می‌نوازم و کودکان به آن گوش می‌دهند، از نقدهای کودکی چهارساله نکاتی را یاد می‌گیرم که در سال‌ها آموزش حرفه‌ای یاد نگرفته بودم!»
۵ مورد از فواید یادگیری موسیقی برای کودکان
در ادامه ۵ تأثیر مستقیم موسیقی روی ذهن کودکان را توضیح می‌دهیم.
۱. رشد مغز و ارتقای سطح یادگیری
از مهمترین فواید یادگیری موسیقی برای کودکان تأثیر آن بر سلامت و رشد مغز آنهاست. تحقیقات نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که درک موسیقی دارند و در این زمینه آموزش دیده‌اند، اغلب در آزمون‌های استاندارد نمره‌های بهتری کسب می‌کنند و حتی در دورههای بعدی مانند متوسطه و دبیرستان هم نمره‌هایشان بالاتر است.
موسیقی نیمکره چپ مغز را فعال می‌کند که وظیفه پردازش زبان و استدلال را بر عهده دارد و باعث رشدش میشود. این تأثیر بیشتر در کودکان دیده شده است، زیرا هنوز در مرحله رشد هستند و تمرینات ذهنی برایشان فواید زیادی دارد.
۲. آموزش نظم و سختکوشی
برای اینکه بتوان سازی را حرفه‌ای نواخت، باید پیوسته تمرین کرد و رسیدن به این هدف هیچ مسیر میان‌بری ندارد؛ فقط با صرف زمان و سختکوشی می‌توان به آن دست پیدا کرد. تمرین روزانه موسیقی نظم را به بچه‌ها آموزش می‌دهد. والدین و مربیان باید به آنها یاد بدهند که حتی وقتی درس‌هایشان سخت است، باز هم به تمرین ادامه بدهند تا در نهایت به نتیجه برسند.
۳. افزایش توانایی یادگیری ریاضی
موسیقی و ریاضی در نگاه اول متفاوت به نظر می‌رسند، اما دو علم کاملا مشابه‌اند! همان نسبت و تناسب‌ها و عملیاتی که در ریاضی انجام می‌دهیم، در ریتم موسیقی هم وجود دارد. بنابراین تقویت ریاضی هم می‌تواند جزو فواید یادگیری موسیقی برای کودکان باشد.
پروفسور گوردون شاو در دانشگاه کالیفرنیا تحقیقی روی کودکان هفت‌ساله در لس آنجلس انجام داد. نتیجه تحقیقات نشان داد کودکانی که ریتم موسیقی را یاد می‌گیرند خیلی راحت‌تر نسبت و تناسب و کسرها را درک می‌کنند.
یادگیری موسیقی می‌تواند روشی هنری برای آموزش ریاضی باشد!
– پروفسور گوردون شاو
۴. تقویت مهارت‌های اجتماعی و شناختی
موسیقی به کودکان کمک می‌کند یاد بگیرند احساساتشان را ابراز و کنترل کنند. این‌طوری کودکان احساساتشان را به‌زبان موسیقی نمایش می‌دهند و مهارت خودابرازی را یاد می‌گیرند.
تقویت مهارت‌های اجتماعی هم از دیگر فواید یادگیری موسیقی برای کودکان است. آنها یاد می‌گیرند برای اجرای گروهی حرفه‌ای باید با هم‌گروهی‌هایشان هماهنگ باشند و به عنوان یکی از اعضای گروه برای هدفی مشترک تلاش کنند، در نتیجه به انسجام اجتماعی می‌رسند و توانایی درک دیگران را به دست می‌آورند.
تقویت اعتمادبه‌نفس هم از دیگر فواید آموزش موسیقی برای کودکان است. پیشرفت در موسیقی و بهره‌مندی از مهارت نواختن ساز باعث میشود بچه‌ها از خودشان رضایت داشته باشند و اعتمادبه‌نفسشان بیشتر شود. آنها در این مسیر می‌توانند چالش‌هایی متناسب با توانمندی‌هایشان را حل کنند و از پتانسیل‌های درونی‌شان آگاه شوند و رشد کنند.
۵. تقویت تمرکز
نواختن یک ساز یا آوازخواندن به تمرکز کامل نیاز دارد و این مسئله یکی از فواید یادگیری موسیقی برای کودکان است. در سایر کلاس‌های آموزشی هم به تمرکز نیاز هست، اما احتمال دارد کودک در حین کلاس به موضوعات دیگری فکر کند. چنین اتفاقی در کلاس‌های موسیقی نمی‌افتد، زیرا برای نواختن ساز باید اعضای بدن با هم هماهنگ شوند و ذهن فقط مشغول مدیریت آنها باشد، پس زمان اضافه ندارند که حواسشان پرت شود.
تمرکز در کلاس موسیقی استرس را کاهش می‌دهد و ذهن کودک را آرام می‌کند.
فواید یادگیری موسیقی به صورت دسته‌جمعی برای کودکان چیست؟
وقتی کودک در کلاس موسیقی گروهی شرکت می‌کند، از مهارت‌های بصری، شنیداری و حافظه خود بهره می‌برد تا همان کاری را بکند که معلم انجام می‌دهد و شعری را بخواند که او می‌خواند یا مثل او ساز بنوازد. او همچنین به اینکه هم‌کلاسی‌هایش چه می‌کنند توجه دارد و سعی می‌کند با گروه هماهنگ شود. به‌کارگیری حواس مختلف و حافظه برای هماهنگ‌شدن با دیگران فواید آموزش موسیقی برای کودکان هستند و تأثیرهای مثبتی روی ذهن او می‌گذارند.
روش آموزش موسیقی برای کودکان در سنین مختلف
فواید یادگیری موسیقی برای کودکان در هر سنی بسیار زیاد است. در ادامه روش‌هایی را بیان کرده‌ایم که هر گروه سنی می‌تواند با آن موسیقی یاد بگیرد.
- کودکان نوپا با تکرار می‌توانند ریتم‌ها را به خاطر بسپارند و آنها را ضربه‌زدن به اشیا اجرا کنند.
- بچه‌های مهدکودک و پیش‌دبستانی از تحرک لذت می‌برند و دوست دارند هم‌زمان با آوازخواندن بالا و پایین بپرند. آنها ملودی‌هایی با ریتم تکراری را دوست دارند و با آهنگ‌های کودکانه از موسیقی لذت می‌برند.
- کودکان ابتدایی به مرحله‌ای رسیده‌اند که می‌توانند تصمیم بگیرند به موسیقی علاقه دارند یا نه. این دسته از کودکان مجذوب موسیقی‌هایی می‌شوند که در آنها یک سری وقایع دنبال میشود و داستانی را روایت می‌کند.
- نوجوانان علاقه زیادی به نواختن موسیقی با دوستانشان دارند. آنها مسیر خود را مشخص کرده‌اند و اگر به موسیقی علاقه داشته باشند، در ابتدای مسیر حرفه‌ای‌شدن قرار می‌گیرند.
روش‌های آموزش موسیقی برای هر گروه سنی متفاوت است و باید این کار را به مربیان حرفه‌ای سپرد. حتی والدینی که موسیقی حرفه‌ای کار می‌کنند تا زمانی که درباره روش‌های آموزش و فواید یادگیری موسیقی برای کودکان به صورت حرفه‌ای آموزش ندیده باشند، نمی‌توانند خودشان آموزش فرزندانشان را بر عهده بگیرند.
ساعت خواب کودکان؛ بایدها و نبایدها هنگام به رختخواب فرستادن کودک
ساعت خواب کودکان یکی از دغدغه‌های همیشگی پدر و مادرهاست. معمولا پدر و مادرها خسته هستند و هرچه به ساعات پایانی شب نزدیک‌تر می‌شوند، منتظرند کودک زودتر بخوابد. اما گاهی همه‌چیز برعکس پیش می‌رود و گویا کودک انرژی مضاعفی پیدا می‌کند و اصلا تمایلی به خوابیدن نشان نمی‌دهد. اگر بیشتر مواقع چنین وضعی دارید، شاید بخواهید بدانید که چگونه می‌توان مشکلات خواب کودک را رفع کرد و او را طبق برنامه‌ای مشخص هر شب به رختخواب فرستاد. در این مقاله، هرآنچه را نیاز است درباره ساعت خواب کودکان بدانید خواهید خواند.
خواب چه تأثیری بر سلامت کودک دارد؟
خواب کافی و باکیفیت یکی از اصول مهم سالم‌ماندن است. همان‌طور که خواب کافی می‌تواند مزایای زیادی برای کودک داشته باشد، کمبود خواب هم پیامدهای منفی و مخربی به دنبال خواهد داشت. بعضی از چیزهایی که خواب بر آنها اثر می‌گذارد عبارت‌اند از:
- عملکرد مغز: خواب با برخی از توابع خاص مغز از جمله بهره‌وری و شناخت مرتبط است. اینها همان توابعی هستند که بر رفتار کودک و موفقیت تحصیلی او تأثیر مستقیم می‌گذارند.
- وزن کودک: الگوهای خواب بر هورمون‌های مسئول اشتها تأثیر می‌گذارد و کمبود خواب توانایی تنظیم مصرف غذا را مختل می‌کند.
- عملکرد فیزیکی: خواب توانایی‌های فیزیکی فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. خواب کافی و مناسب یعنی عملکرد بهتر، تمرکز و انرژی بیشتر.
- سلامت جسمی: خواب به‌روش‌های مختلف سلامت کودک را بهبود می‌دهد و از ابتلا به بسیاری بیماری‌ها جلوگیری می‌کند، از جمله تنظیم فشارخون، جلوگیری از ابتلا به بیماریهای قلبی، کاهش احتمال آپنه خواب، کاهش التهاب، تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر افزایش وزن.
- سلامت روان: کمبود خواب تأثیر منفی بر خلق‌وخو و هوش هیجانی، اجتماعی و عاطفی دارد. بچه‌هایی که کمبود خواب دارند بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به افسردگی کودکان هستند.
- شب‌بیداری: وقتی بچه‌ها خیلی دیر می‌خوابند، خوابشان بی‌کیفیت میشود و احتمال زیادی وجود دارد که در طول شب بیدار شوند.
ساعت خواب کودکان در سنین مختلف
نیازهای خواب کودک با توجه به سن او متفاوت است. به‌طور کلی، متخصصان اطفال توصیه می‌کنند ساعت خواب کودکان این‌طور باشد:
- ۴ تا ۱۲ ماه: ۱۲ تا ۱۶ ساعت؛
- ۱ تا ۲ سال: ۱۱ تا ۱۴ ساعت؛
- ۳ تا ۵ سال: ۱۰ تا ۱۳ ساعت؛
- ۶ تا ۱۲ سال: ۹ تا ۱۲ ساعت.
نشانه‌های کمبود خواب کودکان چیست؟
کمبود خواب کودک خودش را با علائم مختلفی نشان می‌دهد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز؛
- بیش‌فعالی؛
- افسردگی؛
- بی‌توجهی؛
- نوسانات خلقی؛
- رفتار خشونت‌آمیز؛
- تحریک‌پذیری؛
- بی‌تابی.
همان‌طور که می‌بینید، کمبود خواب می‌تواند در طولانی‌مدت باعث مشکلات ارتباطی شود و توانایی کودک در مدرسه را بسیار تحت‌تأثیر قرار دهد.
چگونه برای نوزاد یا کودک روال خواب تنظیم کنیم؟
برنامه‌داشتن برای خواب باعث میشود کودک کمی منظم‌تر و باکیفیت‌تر بخوابد. البته روتین خواب هر کودک به برنامه خانواده او بستگی دارد، اما با انجام کارهایی می‌توانید روتین خواب مناسبی ایجاد کنید.
ایجاد روتین خواب برای نوزادان
بیشتر افراد فکر می‌کنند گریه نوزاد نشانه فرارسیدن زمان خواب اوست، اما این فقط یکی از نشانه‌های نیاز نوزاد به خواب است. راه‌هایی وجود دارد که نوزاد را قبل از گریه‌کردن بخوابانید.
۱. تشخیص زمان مناسب خواب
در این روش، نوزاد یاد می‌گیرد که همیشه با آرامش و بدون بهانه‌گیری بخوابد. راز استفاده از این روش، دانستن زمان طلایی خواب نوزاد است. زمان طلایی خواب یعنی وقتی کمی خواب‌آلود است، ولی هنوز به مرحله بی‌قراری و گریه نرسیده. در این زمان نوزاد خسته نیست، اما در حال مبارزه با خواب است. اگر زودتر دست‌به‌کار شوید، تلاش‌هایتان بی‌ثمر خواهد بود. با کمی توجه به فرزندتان خیلی زود متوجه این حالات او خواهید شد و الگوی خواب او دست‌تان می‌آید.
۲. خواب با حضور والدین
در این روش، کنار نوزاد دراز می‌کشید تا به خواب برود. با گذشت زمان کم‌کم این درازکشیدن را به نشستن تغییر می‌دهید و دور و دورتر می‌شوید تا نوزاد یاد بگیرد به‌تنهایی بخوابد. پژوهشی نشان داد که استفاده از این روش باعث میشود نوزادان کمتر از خواب بیدار شوند.
درست است که جفت این روش‌ها زمان‌بر هستند، اما می‌توانند بسیار مؤثر هم باشند.
ایجاد روتین خواب برای کودکان خردسال
اگر زودتر دست‌به‌کار می‌شدید و وقتی فرزندتان کوچک‌تر بود برایش روتین خواب ایجاد می‌کردید کارتان راحت‌تر بود، اما هنوز هم دیر نیست و فقط چند شب طول می‌کشد تا فرایند خواب کودکتان بهبود یابد.
این ایده‌ها به شما کمک می‌کند برنامه‌ای را تنظیم کنید که فرزند شما را تشویق کند راحت‌تر، سریع‌تر و بیشتر بخوابد:
- میان‌وعده‌های مغذی به او بدهید؛
- نور را کم کنید و فعالیت‌هایتان را کاهش دهید؛
- دندان‌هایش را مسواک بزنید؛
- قبل از خواب برای کودک کتاب بخوانید؛
- او را ببوسید و نوازشش کنید.
کارهایی که نباید انجام بدهید
- اجازه انجام فعالیت‌هایی را ندهید که مانع خواب می‌شوند: ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب، اصلا زمان خوبی برای انجام بازی‌های ویدئویی یا تماشای تلویزیون نیست. بازی با کودک یا انجام هر فعالیت سرگرم‌کننده دیگر را در اوایل شب انجام دهید تا روتین خواب او مختل نشود.
- از دادن خوراکی‌های حاوی کافئین به کودک پرهیز کنید: فقط چای و قهوه حاوی کافئین نیستند. بستنی یا شکلات کاکائویی که کودک می‌خورد هم حاوی کافئین هستند و می‌توانند خواب را از سر او بپرانند.
منبع: