کم خونی یا آنمی بیماری نام آشنایی است که حداقل هر کدام از ما ان را شنیده ایم و همیشه آن را به کمبود آهن در بدن (فقر اهن) نسبت می دهیم
بیماری کم خونی چگونه ایجاد می شود ؟
کم‌خونی یا اصطلاح انگلیسی آن آنمی ( anemia ) وضعیتی است که در آن بدن با کمبود گلبولهای قرمز سالم و کافی برای حمل اکسیژن به بافتهای مختلف خون مواجه می‌شود.
کم‌خونی انواع و اقسام مختلفی دارد که هر کدام به دلیل خاصی در بدن ایجاد می‌شوند. کم‌خونی می‌تواند موقتی و کوتاه مدت یا طولانی مدت، و از خفیف تا شدید باشد. همچنین کم‌خونی می‌تواند نشانه هشدار برای یک بیماری جدی باشد، بنابراین اگر دچار کم‌خونی بوده یا مشکوک به کم‌خونی هستید، باید با پزشک در این باره مشورت کنید.
همانطور که علل به وجود آورنده کم خونی در بدن متفاوت است، این بیماری درمانهای مختلفی نیز دارد؛ از مصرف مکمل های غذایی گرفته تا درمانهای خاص پزشکی. علاوه‌بر این، کم‌خونی معمولا با رعایت یک رژیم غذایی سالم، متعادل و متنوع قابل پیشگیری است.
انواع کم خونی را بشناسیم !
چند نوع کم خونی وجود دارد؟
- کم خونی آپلاستیک (آپلازی)
کم خونی اپلاستیک (Aplastic anemia) وضعیتی است که در آن تولید سلولهای خونی کافی در مغز استخوان متوقف می‌شود. این وضعیت باعث بروز احساس خستگی بدن شده و فرد را بیشتر در معرض ابتلا به عفونت و خونریزی های غیر کنترل شده قرار می دهد. کم‌خونی آپلاستیک می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. کم خونی آپلاستیک درمانهای مختلفی دارد؛ از مصرف دارو تا تزریق خون یا پیوند سلولهای بنیادی که به آن پیوند مغز استخوان نیز گفته می‌شود.
- کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن یکی از شایع ترین انواع کم خونی است و همانطور که از نامش پیداست، کم خونی فقر آهن به دلیل کمبود این ماده معدنی در بدن اتفاق می‌افتد. در نبود آهن کافی، بدن نمی تواند گلبول قرمز کافی تولید کند لذا در حمل اکسیژن توسط گلبولهای قرمز خون دچار مشکل می‌شود. بنابراین، کم خونی فقر آهن به مرور می‌تواند باعث احساس خستگی و تنگی نفس شود. معمولا کم خونی فقر آهن، با دریافت این ماده معدنی به صورت مکمل درمان می‌شود.
اما گاهی اوقات انجام تست‌های خاص آزمایشگاهی و انجام روش‌های درمانی دیگر برای درمان کم‌خونی فقر آهن لازم است، به خصوص اگر پزشک شما به این مسأله که دچار خونریزی داخلی هستید، مشکوک شده باشد.
- کم خونی سیکل سل (کم خونی داسی شکل)
کم خونی داسی شکل یک اختلال از مجموعه اختلال هایی است که تحت عنوان بیماری سیکل سل شناخته می‌شود. کم خونی سیکل سل یا کم خونی داسی شکل یک نوع اختلال ارثی در گلبول های قرمز خون است.
به طور معمول، گلبول قرمز دایره‌ای شکل و قابل انعطاف است به راحتی می‌تواند در عروق گردش کند. در وضعیت کم خونی داسی شکل، همانطور که از نام آن پیداست، شکل گلبولهای قرمز خون عوض شده و شبیه هلال ماه یا داس می‌شود. این سلولهای سفت و سخت چسبنده در عروق خونی گیر می‌افتند که باعث کند شدن یا بلوکه شدن جریان خون و کاهش رسیدن اکسیژن به بعضی بافت ها می‌شود.
برای اغلب بیماران مبتلا به کم‌خونی داسی شکل درمانی وجود ندارد، اما داروهایی هستند که می‌توانند باعث کاهش درد شده و از بروز عوارض ناشی از این بیماری پیشگیری کنند.
- تالاسمی
تالاسمی یک اختلال خونی ارثی است که باعث می شود بدن هموگلوبین کمتری نسبت به شرایط عادی داشته باشد. هموگلوبین عاملی است که باعث می شود گلبول های قرمز خون بتوانند اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند. تالاسمی باعث کم خونی و احساس ضعف و خستگی می شود.
تالاسمی در موارد خفیف نیاز به درمان خاصی ندارد ولی موارد شدیدتر آن نیاز به انتقال خون به صورت دائمی دارد. بیماران مبتلا به تالاسمی با داشتن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم می توانند با احساس خستگی ناشی از تالاسمی مقابله کنند.
- کم‌خونی ناشی از فقر ویتامین
کم‌خونی ناشی از فقر ویتامین باعث کمبود گلبولهای قرمز خون سالم در بدن می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که دریافت ویتامین‌های خاصی در بدن با کمبود مواجه شود. ویتامین‌های مرتبط به این نوع کم‌خونی شامل فولات، ویتامین ب 12 و ویتامین سی است.
تشخیص و درمان این کم خونی توسط پزشک اهمیت داشته و با دریافت مکمل‌های غذایی و تغییر رژیم غذایی قابل رفع است.
- کم‌خونی ناشی از کمبود فولات
فولات که تحت عنوان ویتامین ب9 نیز شناخته می‌شود، ماده مغذی است که به طور عمده در میوه‌ها و سبزیجات برگ سبز یافت می‌شود. کاهش دریافت این ویتامین از منابع غذایی، همچنین زمانی که بدن نتواند به اندازه کافی فولات جذب کند، کمبود فولات اتفاق می‌افتد.
اختلال در جذب فولات ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- وجود نوعی بیماری در روده مانند سلیاک
- برداشتن بخش بزرگی از روده بزرگ به دلیل جراحی یا بای پس
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف بعضی داروهای خاص مانند داروهای ضد تشنج
- در خانم‌های باردار و شیرده، بیمارانی دیالیزی و افرادی که دچار نارسایی کلیوی هستند به فولات بیشتری در مقایسه با افراد عادی نیاز دارند. عدم تأمین فولات کافی در این افراد می‌تواند منجر به کمبود این ویتامین و کم‌خونی ناشی از آن شود.
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین ب 12
کمبود ویتامین ب 12 می تواند ناشی از کمبود دریافت این ماده غذایی از طریق رژیم غذایی باشد. ویتامین ب 12 به طور عمده در گوشت، شیر و تخم مرغ یافت می‌شود.
اگرچه، شایع ترین دلیل کمبود ویتامین ب 12، کمبود فاکتور داخلی است. کمبود فاکتور داخلی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به سلولهای معده که این ماده را تولید می‌کنند، حمله می‌کند. این نوع کم‌خونی تحت عنوان کم‌خونی پرنیشیوز شناخته می‌شود. بدون فاکتور داخلی، ویتامین ب 12 نمی‌تواند جذب بدن شده و به شکل یک ماده زائد از بدن دفع می‌شود.
- کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین ث
این کم‌خونی بدلیل کاهش مصرف مواد غذایی غنی و یا اختلال در جذب رخ می‌دهد. به عنوان مثال سیگار کشیدن توانایی جذب ویتامین ث (سی) در بدن را کاهش می دهد.
بعضی بیماریهای مزمن خاص مانند سرطان و نارسایی مزمن کلیوی نیز ریسک ابتلا به کمبود ویتامین ث را به دلیل ایجاد اختلال در جذب این ویتامین بالا می‌برد.
- لوسمی
یکی از بیماری هایی خون که اغلب مردم آن را با نام لوسمی می شناسند و آن را نوعی کم خونی می دانند باید گفت که لوسمی، سرطان سلولهای خون است. لوسمی به سرطان گلبولهای سفید خون (WBC) اشاره دارد. گلبولهای سفید خون بخش حیاتی از سیستم ایمنی بدن شما هستند. آنها بدن شما را از حمله باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچها و همچنین سلولهای غیرطبیعی و سایر مواد خارجی محافظت می‌کنند. در سرطان خون، گلبولهای سفید خون مانند گلبولهای سفید طبیعی کار نمی‌کنند. آنها همچنین می‌توانند خیلی سریع تقسیم شده و در نهایت سلولهای طبیعی را از بین ببرند.
فاکتورهای خطر لوسمی
- سابقه خانوادگی سرطان خون
- سیگار کشیدن، که خطر ابتلا به سرطان خون حاد میلوئیدی (AML) را افزایش می‌دهد
- اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون
- اختلالات خونی، مانند سندرم myelodysplastic، که گاهی اوقات “پیش لوسمی” نامیده می‌شود
- درمان قبلی سرطان با شیمی درمانی یا پرتودرمانی
- قرار گرفتن در معرض تشعشع زیاد
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن
نشانه‌های لوسمی چیست؟
- تعریق بیش از حد، به خصوص در شب (“عرق شب” نامیده می‌شود)
- خستگی و ضعف که با استراحت از بین نمی‌رود
- لاغری ناخواسته
- درد و حساسیت استخوان
- غدد لنفاوی متورم و بدون درد (به خصوص در گردن و زیر بغل)
- بزرگ شدن کبد یا طحال
- لکه‌های قرمز روی پوست که petechiae نامیده می‌شوند
- خونریزی و کبودی که به راحتی ایجاد شود
- تب یا لرز
- عفونتهای مکرر
علائم کم‌خونی
علائم کم‌خونی بسته به دلایل به وجود آورنده آن متفاوت است. اگر کم‌خونی، به دلیل وجود یک بیماری مزمن باشد، بیماری می‌تواند علائم کم‌خونی را بپوشاند بنابراین زمانی تشخیص داده می‌شود که برای بررسی سایر مشکلات، تحت آزمایش قرار گرفته‌اید.
بسته به دلایل به وجود آورنده کم‌خونی، فرد مبتلا ممکن است هیچ علائمی نداشته یا یک یا چندین مورد از علائم زیر را تجربه کند:
- خستگی، ضعف، رنگ پریدگی یا زرد شدن رنگ پوست، ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس، احساس سبکی سر یا سرگیجه یا گیجی، درد قفسه سینه
- سرد شدن دستها و پاها، سردرد
در ابتدا ممکن است کم‌خونی آنقدر خفیف باشد که شما متوجه علائم آن نشوید. اما به مرور زمان و با بدتر شدن روند بیماری، علائم شدیدتر می‌شود.
منبع : 1