مارموک ها یکی از خانوادههای پرجمعیت از خزندگان پولک دار هستند که تقریباً 6000 گونه مختلف را شامل میشوند. مارمولکها به دلیل سازگاری بالا در بیشتر نقاط کره زمین زندگی میکنند و آب و هوای گرم و خشک را ترجیح میدهند.
اولین تصوری که از یک مارمولک در ذهنتان دارید را به یاد آورید. این تصور احتمالاً به مارمولکهای کوچک جثهای که در محیطهای شهری و در خانهها زندگی میکنند، برخواهد گشت! مارمولک که در زبان انگلیسی آن را با نام Lizard میشناسیم، خانواده بسیار بزرگی از خزندگان پولکدار را شامل میشود که بیشتر ما تنها یک گونه از آنها را دیدهایم.
نام علمی این جانور Lacertilia بوده و تقریبا میتوان آن را در تمام نقاط کره زمین در انواع مختلفی مشاهده کرد. این خانواده بزرگ از خزندگان پولکدار تا به امروز، ۶۰۰۰ گونه شناسایی شده داشته و خانواده بسیار بزرگی است.
تنوع گونهها و برخی شباهتهای این خزنده با دیگر موجودات مانند تمساح یا کروکودیل، باعث شده بسیاری آنها را هم خانواده بدانند، در صورتی که هر یک گونهای کاملاً متفاوت هستند. در ادامه این مطلب سعی میکنیم اطلاعات جامعی در مورد مشخصات ظاهری، تولید مثل و زیستگاه این خزندگان را در اختیار شما قرار دهیم، پس با ما همراه باشید.
مشخصات ظاهری و ساختار درونی بدن مارمولک
بسیاری از گونههای ثبت شده از این جانور، با مارها شباهتهای زیادی دارند و میتوان آنها را از نظر ژنتیکی با هم خویشاوند دانست. همچنین مارمولکها از قدیمیترین موجوداتی هستند که روی زمین زندگی میکنند و در زمان دایناسورها هم اجداد دور آنها میزیستهاند.
برای تشخیص یک مارمولک به اطلاعات چندان تخصصی و غیرقابل دسترسی نیاز نخواهید داشت. در ادامه چند مورد از مهمترین ویژگیهای ظاهری آنها را بررسی خواهیم کرد.
ابعاد
اعضای این خانواده بسیار زیاد هستند و هر یک از نظر ظاهری، ویژگیهای متفاوتی دارند. طول بدن این خزندگان در برخی از آنها، از چند سانتیمتر شروع میشود و در بزرگترین گونه که اژدهای کومودو نام دارد، به ۳ متر هم میرسد. مارمولکهای خانگی که در کنار انسانها زندگی میکنند، ابعادی بین ۷.۵ تا ۱۵ سانتیمتر دارند. این گونه به دلیل وجود عوامل کشنده زیاد در اطرافش، عموماً به ابعاد بزرگ و ۱۵ سانتی متری نمیرسد.
چشمها
سیستم بینایی این جانوران بسیار پیشرفته بوده و بر خلاف تصور بیشتر افراد، آنها قادرند تصاویر را همانند انسانها به شکل رنگی مشاهده کنند. اندازه چشمها با توجه به گونه مارمولک متفاوت خواهد بود و عموماً در انواعی که در روز فعالیت میکنند، بزرگتر هستند.
مارمولکها دارای پلک هستند، اما این پلکها قابلیت حرکت ندارند. این خزنده از طریق لیس زدن با زبان، چشم خود را تمییز میکند. این یکی از حرکات و موقعیتهایی است که بیشتر افراد را به یاد خانواده مارمولکها میاندازد.
ساختار پوستی مارمولک ها
پوست پولکی که بیشتر سطح بدن این جانور را میپوشاند، مهمترین مشخصه برای شناسایی یک مارمولک است. این پولکها با استفاده از سلولهای کراتینی تولید میشوند و بسیار شکننده هستند. عموماً بین پولکهایی که روی سر و بدن جانور قرار دارند، اختلاف شکلی وجود دارد که در گونههای مختلف قابل مشاهده است.
پوست خشک و پوشیده از پولک، به خزندگانی همچون مارمولک اجازه میدهد در محیطهایی با کمترین میزان آب در دسترس، به حیات خود ادامه دهند. این پوشش هم نقش حفاظتی در برابر آسیبهای بیرونی را خواهد داشت و هم از تبخیر آب بدن این جانور در آب و هوای گرم و خشک، جلوگیری میکند.
انواع مارمولک
با اعضای خانواده مارمولکها آشنا شوید!
گستردگی و تنوع بسیار زیاد این جانور باعث شده تا محققان همچنان به دنبال کشف و شناسایی گونههای جدید باشند. تعداد زیادی از گونههای مارمولکها به مرور زمان منقرض شدهاند، اما همچنان گونههای مختلفی وجود دارند که در ادامه به چند مورد آنها اشاره خواهیم کرد.
۱. مارمولک خانگی
گونههای خانگی از زیر گونههای گکو هستند. این خزندگان بومی کشورهای آفریقایی مانند کنیا، زیمبابوه یا اوگانادا هستند. اما امروزه میتوانید آنها را در سراسر دنیا و در نزدیکی انسانها مشاهده کنید. یکی از مشخصههای فیزیکی برای شناسایی این گونه، سر صاف آنها است که از گردنشان پهنتر است. وزن این گونه خانگی، از ۴.۵ گرم شروع میشود و تا ۵ یا ۶ گرم هم میتواند بالاتر رود.
۲. ایگواناها
شاید دیدن یک ایگوانا برای شما ترسناک باشد، اما دقت داشته باشید که آنها گیاهخوار هستند. این گونه تنها عضو از این خانواده بزرگ است که در آبهای آزاد زندگی میکند. تنها زیستگاه و مکانی که امکان دارد یک ایگوانا مشاهده کنید، جزایر گالاپاگوس خواهد بود. برای سالیان سال این جزیره و همچنین ایگواناها از چشم انسانها دور بودند.
این جانور از جلبکها و گیاهان دریایی که در امتداد خط ساحلی و در آبهای کم عمق رشد میکنند، برای تغذیه استفاده میکند. ایگواناها عموماً برای غذا به آب میروند و در بیشتر مواقع در حال آفتاب گرفتن در ساحل مشاهده میشوند.
نکته جالب در مورد ایگواناها این است که در سیستم گوارشی خود دارای یک غده خاص هستند که در جهت دفع نمک از خون آنها کارآمد است. این جانور در پروسه خوردن جلبکها و گیاهان دریایی، مقدار زیادی آب شور وارد بدن خود میکند که بایستی نمک اضافی آن به کمک این غده بهخصوص خارج شود.
۳. اژدهای کومودو
این گونه بزرگترین عضو خانواده مارمولکهاست که تا ۳ متر طول خواهند داشت. زیستگاه اصلی اژدهای کومودو را میتوان مجمع الجزایر اندونزی دانست. رنگ بدن آنها در سنین بالا به شکل یکنواخت و رنگهایی مانند قهوهای، قرمز یا خاکستری خواهد بود.
بزاق این جانور مقدار زیادی باکتریهای کشنده را در خود دارد که اژدهای کومودو از آن برای شکار استفاده میکند. رژیم غذایی این گونه عموماً شامل لاشه خواری خواهد بود، اما در بعضی موارد، آنها با کمین کردن و نیش زدن طعمهها، شکارشان را میخورند.
۴. گونه آنول
این گونه خود تعداد ۲۵۰ زیرگونه مختلف را شامل میشود که عموماً درخت نشین هستند و در محیطهای جنگلی زندگی میکنند. طول بدن آنها در انواع مختلف میتواند تا ۴۵ سانتیمتر هم رشد کند و به عنوان یک ویژگی بارز، بیشتر آنها دارای پدهایی میان انگشتان خود هستند.
آنول یکی از زیباترین گونههای این خزندگان است که در نوع نر بعضی زیرگونهها، کیسه بزرگ و رنگی در زیر گلوی آنها دیده میشود که شناساییشان را آسانتر کرده است.
زیستگاه و طول عمر مارمولک ها
سازگاری بالا با شرایط آب و هوایی، باعث شده تا این خزنده را بتوانیم در بیشتر کشورها و در شرایط گوناگونی مشاهده کنیم. مارمولکها به جز قطب شمال و جنوب که آب و هوای مناسبی برای آنها ندارند، در نقاط دیگر و در انواع مختلف وجود دارند.
نکته جالبی که در مورد زیستگاههای این جانور وجود دارد، ارتفاعی است که میتواند در آن زندگی کند. بیشتر اعضای این خانواده قادرند در ارتفاعی تا ۵۰۰۰ متر هم زندگی کنند و این خود به نحوی سازگاری و تکامل این موجودات را نشان میدهد. به طور کلی مارمولکها محیطهای گرم و خشک را ترجیح میدهند، اما بعضی گونهها مانند ایگوانا هم محیطهای مرطوبتر و حتی آب را ترجیح میدهند.
با توجه به این که حدود ۶۰۰۰ گونه مختلف از این خزنده شناسایی شدهاند، بررسی طول عمر هر یک از آنها دشوار خواهد بود. به طور میانگین در میان گونههای مختلفی که در محیطهای طبیعی زندگی میکنند، میتوان سنی بین ۱۰ تا ۲۰ سال را به عنوان طول عمر آنها بیان کرد.
اما مارمولکهای خانگی با توجه به خطرات و تهدیدهایی که برایشان وجود دارد، عمر بسیار کوتاهتری دارند و تعداد زیادی از آنها در سنین پایین کشته میشوند.
تولید مثل مارمولک ها
تولید مثل مارمولک به دما، چرخه روشنایی در روز، بارندگی و میزان دسترسی به مواد غذایی بستگی دارد.
مارمولکها روشهای تولید مثل گوناگونی دارند:
- تخمگذار ( اکثر گونههای مارمولکها تخمگذار هستند)
- تخمگذار درونی (تخمها تا زمان تولد درون بدن باقی میمانند)
- بچهزا
- بکرزایی (فقط شامل جنس ماده میشود و تولید مثلی غیر جنسی تلقی میشود. بکرزایی در حدود ۳۰ گونه از مارمولکها گزارش شده است)
مارمولک ها و انسان (فواید و خطرات)
این خزندگان عموماً برای شکار حشراتی مانند سوسکها یا عنکبوت ها به خانهها وارد میشوند و از این لحاظ میتوانند بسیار کمک کننده و مفید باشند. تنها خطری که ممکن است از جانب این موجودات انسان را تهدید کند، تماس آنها با مواد غذایی خواهد بود. حضور مارمولکها بیشتر از لحاظ بهداشتی در خانهها مورد نقد بوده و انسانها همواره به دنبال روش های از بین بردن مارمولک در خانه هستند.
البته لازم است اشاره کنیم که باور سمی بودن مارمولکهای خانگی، باوری نادرست است و این خزندگان کاملاً غیر سمی هستند.
دشمنان مارمولک ها
پرندگان اصلیترین شکارچیان این خزندگان هستند و پستاندارانی مانند سگ یا روباه نیز تخمهای آنها را میخورند. در مورد مارمولکهای خانگی نیز میتوان انسان را بزرگترین دشمن به حساب آورد، چرا که این خزندگان در محیط زندگی شهری به عنوان آفت شناسایی میشوند.
سخن آخر
مارمولکها دنیای عجیبی دارند و حقایق جالبی در مورد آنها ذکر شده است؛
اما جالبترین توانایی که مارمولک شاخدار، یکی از گونههای معروف مارمولک دارد، این است که میتواند از چشمهای خود به بیرون خون بپاشد و آن را تا فاصلهای حدوداً ۲ متری پرتاب کند. همچنین مارمولکها میتوانند روی آب راه رفته و یا در اقیانوسها شنا کنند.