اختلال دوقطبی چیست؟ (علائم، انواع، تشخیص و درمان)
شیوع اختلال دوقطبی حدود ۱ یا ۲ درصد است البته قطعا نوع خفیف آن خیلی بیشتر از این آمار است. در واقع ما با اختلال طیف دوقطبی روبرو هستیم و خیلی از افراد به نوع خفیف این بیماری دچار هستند. این بیماری در صورت عدم بهره‌مندی از درمان به‌موقع می‌تواند بسیار مخرب باشد و به عنوان ششمین عامل ناتوان کننده در کل جهان شناخته شده است.و اختلال دوقطبی ناشی از ضعف شخصیتی یا نامتعادل بودن نیست بلکه یک بیماری است که قابل درمان است.
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی یا همان بیماری شیدایی نوعی اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید در خلق و خوی می‌شود. این نوسانات نه تنها روی خلق و خوی فرد بلکه روی فکر، رفتار و عملکرد فرد تاثیر می‌گذارد. این بیماری به صورت دوره‌ای است یعنی فرد در طول زندگی خود تجربه این را دارد که دوره‌هایی حداقل یک هفته را در فاز افسردگی و یا بالعکس در فاز شیدایی یا مانیا به سر برد. در میان این دوره‌ها فرد دوره‌هایی سالم دارد که ممکن است حتی سال‌ها طول بکشد.
البته فراز و نشیب در خلق و خو ممکن است به صورت طبیعی در هر انسانی وجود داشته باشد ولی در بیماری دوقطبی دامنه این تغییرات و نوسانات بسیار شدید است. این بیماری اکثرا در اواخر سن بلوغ و شروع جوانی خودش را نشان می‌دهد هرچند ممکن است در سنین پایین‌تر هم وجود داشته باشد ولی غالبا با استرس‌های دوران نوجوانی اشتباه گرفته می‌شود و تشخیص داده نمی‌شود.
علائم بیماری دوقطبی در دوره مانیا:
- در دوره مانیا فرد لزوما شادی بیش از حد و سرخوشی را تجربه نمی‌کند بلکه ممکن است بسیار پرخاشگر و تحریک‌پذیر باشد. در این دوره فرد حداقل سه تا از علائم زیر را دارد:
- انرژی بیش از اندازه (معاشرت بیش از حد در محل کار یا مدرسه، ممکن است فرد در مراحل اولیه مانیا، پروژه‌های زیادی را شروع کند و بازدهی بالایی داشته باشد ولی بعد از وخیم‌تر شدن مانیا، کارهایش را نیمه‌کاره رها می‌کند)
- سرخوشی
- میل جنسی بالا (انجام فعالیت‌های جنسی پرخطر که ممکن است منجر به بارداری و یا بیماریهای مقاربتی شود)
- ریسک‌پذیری بالا
- پرحرفی (بلند بلند و تند تند حرف زدن، علاقه به جک گفتن و تکرار کلمات به صورت ریتمیک، اگر کسی جلوشان را بگیرد عصبانی می‌شوند)
- ولخرجی
- تصمیم‌های ناگهانی (در قضاوت دچار مشکل می‌شوند به همین دلیل ممکن است تصمیم‌های ناگهانی بگیرند و یا دست به کارهایی بزنند که به عواقب آن فکر نکنند این امر می‌تواند منجر به معالمه‌های اشتباه، شکست در روابط و ورشکستگی شود)
- دست زدن به کارهای پرخطر
- میل به مصرف مواد مخدر
- اعتماد به نفس کاذب (ممکن است فکر کنند به آن‌ها قدرتی ماورایی داده شده و یا باید زمین را نجات دهند)
- تحریک‌پذیری
- پرخاشگری
- توهم (جدا شدن از واقعیت، حتی ممکن است صداهایی بشنوند)
- نیاز به خواب کم (به طوری که با حدود ۳ یا ۴ ساعت خواب در روز بسیار پر انرژی هستند و یا حتی روزها نمی‌خوابند)
- دوره‌های مانیا در صورت عدم درمان ممکن است ۲ یا ۳ ماه ادامه داشته باشد.
علائم بیماری دوقطبی در دوره افسردگی:
- دوره افسردگی باید حداقل دو هفته ادامه داشته باشد به‌طوریکه در بیشتر روزها و در بیشتر طول روز این حالت با آن‌ها همراه است. در این فاز باید حداقل ۵ تا از علائم زیر را داشته باشند:
- خلق افسرده
- از چیزهایی که قبلا لذت می‌بردند و برایشان سرگرم کننده بود دیگر لذت نمی‌برند
- مشکلات خواب (اکثرا از بی‌خوابی رنج می‌برند ولی گاهی افراد، زیادی می‌خوابند به‌خصوص در طول روز)
- کم کردن وزن و یا زیاد شدن وزن (به علت تغییر در اشتها)
- از دست دادن انرژی
- احساس بی‌ارزشی و گناه (اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند، دچار عذاب وجدان می‌شوند که گناهی مرتکب شده‌اند و سزاوار مجازات هستند)
- افکار خود کشی
- توهم
با توجه به دلایل ذکر شده خطر ورشکستگی، اعتیاد، خودکشی، تصادفات رانندگی، ازدواج‌یا طلاق‌های ناگهانی در این بیماران به وفور دیده می‌شود.
انواع اختلال دوقطبی کدامند؟
بعد از دانستن اینکه اختلال دوقطبی چیست؟ در ادامه انواع بیماری دوقطبی را ذکر می‌کنیم:
- بیماری دوقطبی نوع ۱: مانیا همراه یا بدون افسردگی
- بیماری دوقطبی نوع ۲: هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) به اضافه افسردگی
علت بیماری دوقطبی چیست؟
در به وجود آمدن بیماری دو قطبی فاکتورهای زیادی موثر هستن از جمله ژنتیک، ساختار و عملکرد مغز. علت بیماری دوقطبی بیشتر از هر بیماری روانپزشکی، ژنتیکی است. این بیماری به علت شرایط استرس‌زا و تنش‌های زندگی به وجود نمی‌آید بلکه این عوامل می‌توانند عاملی برای بروز بیماری نهفته در فرد باشند. همینطور مصرف مواد مخدری مانند کوکائین و آمفتامین‌ها می‌تواند جرقه‌ای برای شعله‌ور سازی این بیماری باشند.
راههای تشخیص بیماری دوقطبی
تشخیص بیماری دوقطبی در برخی موارد بسیار دشوار می‌باشد زیرا گاهی فرد بدون هیچ سابقه خانوادگی و تنها با یک افسردگی ساده به پزشک مراجعه می‌کند. در این حالت درصورتی که به اشتباه افسردگی تک قطبی تشخیص داده شود و دارهای ضد افسردگی تجویز شود، فرد به اصطلاح سوییچ می‌کند یعنی به یکباره وارد فاز مانیا می‌شود و دارای انرژی بیش از حد و سرخوشی می‌شود. در این حالت ممکن است خود فرد از وضعیت خود بسیار راضی باشد ولی اطرافیان بیمار با مشاهده این حالت باید سریعا به پزشک اطلاع دهند تا پزشک اقدام به قطع دارو و تجویز داروی جدید برای درمان بیماری دوقطبی نماید.
مهمترین راههای تشخیص بیماری دوقطبی از طریق مصاحبه بالینی توسط روانپزشک و تست معتبر اختلال دوقطبی است. در جلسه ویزیت، روانپزشک اطلاعاتی شامل موارد زیر را از بیمار کسب می‌کند و براساس آن‌ها تشخیص می‌دهد:
- علائم و نشانه‌های حال حاضر فرد
- سوابق شخصی فرد در گذشته
- تاریخچه خانوادگی فرد
ممکن است فرد سال‌ها این بیماری را داشته باشد ولی به علت داشتن علائم مشترک با سایر بیماریهای روانپزشکی به درستی تشخیص داده نشده باشد و یا قبلا فقط با شکایت افسردگی مراجعه کرده و افسردگی تک قطبی تشخیص داده شده باشد. سایر بیماریهای روانپزشکی که غالبا با بیماری شیدایی رخ می‌دهند و تشخیص آن را بسیار سخت می‌کنند شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلال پانیک
- وسواس
- اختلال پرخوری
- اعتیاد
- اختلال بیش‌فعالی-نقص توجه
- اختلال شخصیت مرزی
عوامل تشدیدکننده اختلال دوقطبی
مهمترین عوامل تشدیدکننده اختلال دوقطبی، عدم دریافت درمان به موقع و یا قطع داروها می‌باشد، زیرا در این صورت تعداد دوره‌ها در آینده بیشتر و وخیم‌تر می‌شود. هر کدام از دوره‌های دوقطبی مانند مانیا، افسردگی و ترکیبی (داشتن هر دو علائم افسردگی و مانیا همزمان) به ترتیب خاصی اتفاق نمی‌افتند و قابل پیش‌بینی نیستند. ممکن است بین هر کدام از دوره‌ها سال‌ها فاصله باشد. ولی هرچقدر سن بالاتر می‌رود فاصله بین دوره‌ها به هم نزدیکتر می‌شود.
در زنان این بیماری ممکن است خودش را در دوران بارداری یا پس از زایمان با نشانه‌های افسردگی پس از زایمان نشان دهد. بنابراین با مشاهده نشانه‌هایی از افسردگی بعد از زایمان حتما به پزشک مراجعه کنید تا نوع افسردگی شما تشخیص داده شود. زنانی که سابقه بیماری بای‌پولار داشته‌اند در دوران یائسگی ممکن است دوره‌هایی از افسردگی را تجربه کنند و یا دوره های بیماریشان سریع‌تر شود.
این بیماری به صورت ژنتیکی در فرد بیمار وجود دارد و عوامل بیرونی تنها مانند تریگری باعث بروز آن می‌شوند، عواملی مانند:
- استرس‌های شدید
- شکست عشقی
- مصرف مواد مخدر
- از دست دادن عزیزان و …
روش‌های درمان بیماری دوقطبی
بهترین روش درمان بیماری دوقطبی استفاده از داروهای تثبیت‌کننده خلق است. داروهایی مانند: والپرات سدیم، لیتیم، لاموتریژین، کاربامازپین … . داروها بسته به تشخیص پزشک و فازی که بیمار در آن قرار دارد تجویز می‌شوند.
البته ممکن است پزشک از ترکیب رواندرمانی و دارودرمانی برای درمان استفاده کند. در صورت تجویز داروی لیتیوم پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند و هر چند ماه یکبار این آزمایش را تکرار می‌کند. در صورت داشتن هر گونه عوارض جانبی، مشکل را با پزشک خود در میان بگذارید و بدون دستور پزشک هرگز داروی خود را قطع نکنید.
خبر خوب است که این بیماری در صورت انجام اقدامات درمانی صحیح توسط روانپزشک حتی در مواردی که بیماری شدید باشد، به شدت کنترل پذیر است و این اشخاص می‌توانند زندگی عادی داشته باشند. جالب است بدانید بسیاری از افراد موفق در دنیا به بیماری دوقطبی دچار هستند و این به علت هایپومانیا (حالت خفیفی از مانیا) است که باعث انرژی بالا، خلاقیت، اعتماد به نفس و عملکرد اجتماعی بالا در این افراد می‌شود. در نتیجه فرد در بعضی از جنبه‌های زندگی‌اش با موفقیت‌های چشم‌گیری روبرو می‌شود.
سوالات متداول در مورد اختلال دوقطبی
آیا بیماری دوقطبی قابل درمان است؟
با انجام اقدامات صحیح درمانی و مصرف داروهای مناسب، این بیماری تا حد زیادی قابل کنترل است. در واقع می‌توان علائم بیماری دوقطبی را به راحتی کنترل کرد و میزان عودها را در آینده کمتر و خفیف‌تر کرد. ولی این یک بیماری مزمن است و فرد باید همیشه تحت کنترل باشد.
بهترین درمان برای بیماری دوقطبی چیست؟
بهترین روش درمان بیماری دوقطبی، مصرف داروهای تثبیت‌کننده خلق است.
آیا مصرف داروهای دوقطبی باعث وابستگی می‌شود و روی روان تاثیر منفی می‌گذارد؟
برخی افراد نگران این هستن که به داروها وابسته شوند و یا این داروها تاثیر بدی روی شخصیت آن‌ها داشته باشد. ولی داروهای دوقطبی به هیچ وابستگی ایجاد نمی‌کنند و نه تنها روی روان تاثیر منفی ندارند بلکه تاثیرات درمانی مفیدی روی عملکرد مغز دارند.
مصرف داروها تا چه مدت باید ادامه داشته باشد؟
تنها برای افرادی که سطح خفیفی از دوره‌های بیماری را تجربه می‌کنند پزشک دستور قطع دارو را می‌دهد و در اکثر موارد حتی وقتی در وضعیت سالم به سر می‌برند باید دارو مصرف کنند تا جلوی عود بیماری در آینده گرفته شود. زیرا بعد از قطع داروها در ۸۰ درصد مواقع احتمال برگشت بیماری در طول یک یا دو سال آینده وجود دارد.
بنابراین هرگز بدون دستور پزشک داروی خود را قطع نکنید.
عاقبت بیماری دوقطبی چیست؟
در صورت پیگیری درمان توسط روانپزشک ماهر، این بیماران می‌توانند همانند دیگران زندگی عادی داشته باشند. ولی در صورت عدم توجه به جنون می‌انجامد.
طول عمر بیماران دوقطبی چقدر است؟
به طور کلی طول عمر بیماران دوقطبی به علت خطر عواملی مانند: خودکشی، مصرف مواد مخدر، تصادفات رانندگی و … کمتر از افراد عادی است. ولی با مصرف منظم داروها می‌توان جلوی آن را گرفت.
از کجا بفهمم بیماری دوقطبی دارم؟
تشخیص بیماری دوقطبی گاهی بسیار دشوار است و تنها یک روانپزشک ماهر طی جلسه مصاحبه روانپزشکی می‌تواند به تشخیص برسد.
تاثیر بیماری دوقطبی بر مغز چیست؟
این بیماری به علت عملکرد نادرست مغز ایجاد می‌شود و می‌تواند در همه جنبه‌های زندگی فرد تاثیر بگذارد. با درمان‌های روانپزشکی می‌توان عملکرد مغز را بهبود بخشید.
علت بیماری دوقطبی چیست؟
مهمترین علت بیماری دوقطبی ژنتیکی است.
منبع: