بیماری آبله عفونتی که در اثر ویروس به نام “واریولا”، عضوی از خانواده پاکس ویروس ها، ایجاد می شود.
در طول تاریخ، آبله اپیدمی های بزرگی را ایجاد کرده و باعث مصیبت های بزرگ و مرگ های گسترده در سراسر جهان شده است.
در 1980میلادی ، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد که برنامه واکسیناسیون گروهی در مقابل این بیماری باعث ریشه کنی کامل ویروس آن (به جز ویروس نگه داری شده در دو آزمایشگاه) شده است.
بیماری آبله مخصوص انسان است. یعنی حیوانات و حشرات به این عفونت مبتلا نمی شوند و توانایی حمل ویروس آن را ندارند پس نمیتوانند انسان را مبتلا کنند.
انتقال بیماری آبله اغلب از طریق تماس انسان ها با یک فرد مبتلا که دارای زخم های پوستی آبله است اتفاق میافتد، در عین حال افراد مبتلا به نوع خفیف بیماری آبله (بدون علائم یا غیرقابل تشخیص به روش معمول) ناخواسته می توانند در انتقال و انتشار ویروس نقش مؤثری ایفا کنند.
میزان مرگ در اثر بیماری آبله حدود 35% است و در موارد شدید بیماری و شکل خون ریزی دهنده ان مرگ و میر نزدیک به %100 است. بیمارانی که از مرگ نجات می یابند آثار زخم های پوستی بیماری را برای همیشه به همراه خود خواهند داشت.
علائم مهم و خطرناک بیمار آبله
آبله بیماری مسری است که ویروس آن بر اثر تماس با اشخاص مبتلا به بیماری گسترش می یابد، مثلا تماس با ریزقطره های موجود در هوای آلوده که فرد بیمار در آن تنفس میکرده و حتی تماس با اجسامی که مبتلایان از آن استفاده کرده اند.
راه اصلی ورود ویروس به بدن، دستگاه تنفسی است.
بعد از اینکه ویروس وارد بدن شد ، دوره ی نهفتگی به مدت 12-14 روز است که در این مدت فرد فاقد هرگونه نشانه ای از بیماری آبله است.
علائم بیماری آبله نخست حدود سه روز طول می کشد و بعد زخم های پوستی محو و تب قطع می شود. یک یا دو روز بعد، تب همراه با ظهور زخم های پوستی برجسته روی پاها، دست ها و صورت بار دیگر عود می کند.
این زخم های پوستی بیشتر بر روی ران ها و بازوها پیشروی می کنند و از بالا به پایین می آیند، ابتدا صورت و سپس گردن، سینه، شکم و پشت بدن را دربر می گیرد.
همچنین قسمت هایی از پوست برآمدگی های منفرد ایجاد میشود که با مایع شفاف پر می شوند و در دوره ای بیش از 10-12 روز، مملو از چرک می شوند. بر روی زخم های پوستی آبله پوسته تشکیل می شود و با افتادن پوسته، اسکار (جای زخم) دائمی که تو خالی (جای آبله) است برجای می ماند
مرحله نهفتگی
این مرحله می‌تواند از ۷ تا ۱۹ روز به طول انجامد (هرچند به‌طور میانگین ۱۰ تا ۱۴ روز طول می‌کشد). دوره انکوباسیون یا نهفتگی مدت‌زمانی است که ویروس در بدن فرد قبل از اینکه علائم پدیدار شود یا شخص احساس کند که بیمار است، قرار دارد. در طول این دوره، فرد معمولاً علائمی را بیماری را ندارد و ممکن است احساس خوبی داشته باشد. در مورد بیماری آبله، در دوره نهفتگی قابلیت انتقال بیماری وجود ندارد.
علائم اولیه
این مرحله ۲ تا ۴ روز طول می‌کشد. گاه‌گاهی در این مرحله قابیلت انتقال بیماری وجود دارد. در این مرحله ممکن است بیماری مسری باشد، اما در ۲ مرحله (ابتدای بثورات و بثورات پوسیدگی و چروک‌ها) بیشترین قابلیت واگیری را دارد.
اولین علائم عبارت‌اند از:
• تب شدید
• درد در ناحیه سر و بدن
• گاهی اوقات استفراغ
• در زمان بروز علائم اولیه ، مردم معمولاً برای انجام فعالیت‌های عادی خود مریض و ناتوان هستند.
• راش (جوش) اولیه
این مرحله حدود ۴ روز طول می‌کشد. در این زمان قابلیت انتقال وجود دارد، فرد بیشتر ممکن است بیماری را به دیگران منتقل کند. بثورات به‌صورت لکه‌های قرمز کوچک روی زبان و دهان شروع میشود. این لکه‌ها به زخم‌هایی تبدیل می‌شوند که باعث میشود مقدار زیادی از ویروس به دهان و گلو گسترش یابد. فرد در این مرحله همچنان تب دارد. هنگامی‌که زخم‌ها دردهان شروع به باز شدن می‌کنند، بثورات بر روی پوست ظاهر میشود، شروع به‌صورت و گسترش به دست‌وپا می‌کنند. معمولاً در عرض ۲۴ ساعت به تمام قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد. همان‌طور که این بثورات ظاهر میشود، تب شروع به کاهش می‌کند و فرد ممکن است شروع به احساس بهترشان کند. در روز چهارم زخم‌های پوست با یک مایع ضخیم و مات و پر از آب در مرکز پر می‌شوند. هنگامی‌که زخم‌های پوست با مایع پر می‌شوند، تب بالا می‌تواند دوباره افزایش یابد و تا زمانی که زخم‌هایی بر روی بدن ایجاد شود، باقی می‌ماند.
بثورات چرک دار دانه ای و زخم ها
این مرحله حدود ۱۰ روز طول می‌کشد. در این مرحله نیز امکان واگیری وجود دارند، زخم‌ها تبدیل به جوش چرک دار می‌شوند (به‌شدت بالا می‌روند، معمولاً گرد و حساس به لمس، مانند نخود در زیرپوست). پس از حدود ۵ روز، جوش‌های چرک دار شروع به تشکیل یک پوسته و سپس زخم شدن می‌کند. در پایان هفته دوم پس‌ازاینکه بثورات ظاهر میشود، اغلب زخم‌ها شروع به وخامت می‌کنند.
افتادن زخم‌ها
این مرحله حدود ۶ روز طول می‌کشد. در این مرحله نیز امکان واگیری وجود دارند و زخم‌ها شروع به افتادن می‌کنند، علامت‌های پوستی از بین می‌روند. سه هفته بعدازاینکه بثورات ظاهر میشود، اکثر زخم‌ها از بین می‌روند.
عدم وجود زخم های پوستی
در این مرحله امکان سرایت از بیمار به افراد دیگر وجود ندارد. چهار هفته بعد از ظاهر شدن بثورات، تمام زخم‌ها و بثورات پوستی باید از بین رفته باشد. هنگامی‌که تمام این موارد از بین باشد، فرد دیگر قابلیت انتقال بیماری را ندارد
خطرات بیماری آبله
مرگ بر اثر آبله به دنبال عوارضی از قبیل عفونت باکتریایی زخم های باز پوستی زخم های پوستی، ذات الرّیه یا عفونت های استخوانی اتفاق می افتد.
یکی از اشکال بسیار شدید و سریعاً کشنده ی آبله، معروف به «آبله ی پُتک» است که باعث خون ریزی شدید و غیرقابل کنترل از زخم های پوستی، دهان، بینی و سایر نقاط بدن می شود.
درمانی برای بهبود نشانه ها یا کوتاه کردن دوره ی بیماری کشف نشد.
درمان بیماری آبله
درمان آبله فقط حمایت از وضعیت بیمار است بدین معنی که تلاش هایی برای برقراری آرامش و راحتی بیمار تا حد ممکن صورت می پذیرد.
تاکنون درمانی برای جلوگیری از پیشرفت و گسترش بیماری کشف نشده است. و با توجه به ریشه کنی آبله نیازی هم به آن نیست.
بیماری آبله با واکسیناسیون گسترده ریشه کن شده است
گزارش های متفاوتی در توضیح روش هایی که افراد مختلف برای واکسینه کردن خود در برابر آبله به کار می برند، نوشته شده است. در حدود قرن دهم میلادی این موضوع که برخی از افراد در چین، هند و آمریکا با داشتن شکل خفیفی از آبله، دوباره به آن مبتلا نمی شدند، مورد توجه بسیاری واقع شد.
در تلاش برای ایجاد ابتلای خفیف به آبله و ایجاد ایمنی بدن که از طریق همین ابتلا حاصل میشود، موادی از فرد مبتلا به آبله (مایع یا چرک زخم های پوستی، یا پوسته زخم) به پوست فردی که هرگز آن بیماری را نداشته است، در تماس قرار داده شد.
این تلاش ها اغلب منجر به بروز کامل مراحل آبله می شد و احتمالاً فقط به گسترش بیشتر عفونت در سراسر جامعه کمک می کرد.
در 1789میلادی، ادوارد جنر مقاله ای منتشر کرد که در آن به بحث دوباره ی مشاهده ی مهم خود پرداخت، مبنی بر اینکه شیردوشانی که عفونت خفیف آبله در دست ها را کسب کرده اند در برابر آبله ایمن هستند.
وی ایمن سازی در برابر آبله را با استفاده از ماده ی چرکی موجود در زخم های عفونت آبله ی گاوی آغاز کرد.
مقاله ی جنر منتهی به کار بیشتر در زمینه ی واکسیناسیون شد که در آن از ویروس واکسینیا خویشاوند نزدیک دیگر ویروس “واریولا” استفاده می شد.
تشخیص بیماری آبله:
تا زمان ریشه کنی بیماری، شامل استفاده از میکروسکوپ الکترونی برای تشخیص ویروس ها در مایع زخم های پوستی، ادرار بیمار و یا در خون، پیش از ظهور زخم های پوستی بود.
بیماری آبله چگونه ریشه کن شد؟
آبله فقط برای نسل بشر خطرناک است. حیوانات و حشرات به آن مبتلا نمی شوند و ویروس را به هیچ شکلی حمل و منتقل نمی کنند.
انسان ها حامل ویروس نیستند، مگر اینکه نشانه های بیماری را داشته باشند و به آن مبتلا شده باشند. این حقایق مهم در تصمیمات، سازمان جهانی بهداشت برای تلاش در جهت ریشه کنی جهانی ویروس آبله دخیل بود.
روش های به کار رفته در برنامه ی ریشه کنی سازمان جهانی بهداشت به طور خلاصه عبارت بودند از:
- مراقبت دقیق در همه موارد عفونت آبله در سراسر جهان به منظور تشخیص سریع و قرنطینه کردن فوری بیماران.
- واکسینه کردن فوری همه ی افراد در تماس با بیماران تشخیص داده شده به عفونت آبله به منظور قطع الگوی انتقال ویروس.
برنامه سازمان جهانی بهداشت کاملاً موفقیت آمیز بود و ویروس مذکور در سال 1980 در سراسر جهان ریشه کن شد.
دو آزمایشگاه (یکی در آتلانتای جورجیا و دیگری در مسکوی روسیه) دارای نمونه هایی از ویروس آبله هستند؛ زیرا برخی نگرانی ها وجود دارد که پاکس ویروس های دیگر ممکن است دچار جهش شوند (تحت تأثیر تغییرات ژنتیکی قرار گیرند) و باعث عفونت انسانی شوند.
از سوی دیگر نگرانی هایی درباره امکان استفاده از ویروس آبله در جنگ های زیستی و بیوتروریسم وجود دارد، یا احتمال دورتر این است که ویروس آبله بتواند به نحوی از آزمایشگاه هایی که آن را نگه داری می کنند، خارج شود.
به همین علت، مقادیر زیادی از واکسن آن در کشورهای گوناگون در سراسر جهان نگه داری می شود، به طوری که پاسخ به هر نوع تهدیدی در اثر ویروس آبله در آینده، بسیار سریع خواهد بود.
منبع