دستگاه دیالیز یکی از ابزارهای موجود برای تصفیه خون در بیماران کلیوی است. ساختار دستگاه دیالیز طوری طراحی شده است که به رعایت سلامت بیمار، امکان دریافت خون کثیف و تزریق خون تمیز به درون رگها را فراهم کند. در ادامه با تکتک قسمتهای این ماشین و نحوه عملکرد آنها بهتر آشنا میشوید.
دستگاه دیالیز روی مخلوط و دیالیز نظارت میکند. دیالیز مایعی است که به حذف مواد زائد ناخواسته از خون بیمار کمک میکند. دیالیز همچنین کمک میکند تا الکترولیتها و مواد معدنی خود به سطح مطلوبی در بدن بیمار برسند. علاوه بر این دستگاه دیالیز به جریان خون بیمار، زمانی که خون در خارج از بدن جریان دارد، نظارت میکند.
اگر زمانی زنگ هشدار به صدا درآمد، نشانه این است که خطایی رخ داده و چیزی باید بررسی شود. در پزشکی دو نوع دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی. در این دو نوع، روش انجام دیالیز ممکن است متفاوت باشد، اما هدف درمان که همان حذف مواد زائد است، مشابه است. این مواد زائد عمدتا ترکیبات نیتروژن شامل اوره، اوریک اسید و کراتینین است.
انواع دیالیز
بطور کلی میتوان گفت که پنج نوع دیالیز وجود دارد:
- همودیالیز
- دیالیز صفاقی
- هموفیلتراسیون
- همو دی فیلتراسیون
- دیالیز روده
دیالیز با دستگاه دیالیز چگونه انجام میشود؟
پزشک ابتدا با ایجاد یک شکاف بر روی دست، یک سیاهرگ و یک سرخرگ را به هم متصل میکند. به ساختار ایجاد شده فیستول گفته میشود.
در مرحله بعد یک سوزن به پشت سیاهرگ و یک سوزن به پشت سرخرک در نزدیکی فیستول متصل میشود. این سرنگها به لولههایی که به طرف دستگاه دیالیز میروند، متصل هستند. از یکی از این لولهها خون به طرف دیالیزور یا فیلتر روانه میشود. وظیفه مکش و گردش خون درون دستگاه دیالیز بر عهده پمپ دستگاه است.
در مسیر رسیدن خون به محفظه فیلتر پمپی وجود دارد که به خون هپارین تزریق میکند. هپارین از لخته شدن خون درون لولههای دستگاه جلوگیری میکند. با وارد شدن خون به فیلتر، دیالیز خون صورت میگیرد. محفظه فیلتر به دو لوله دیگر متصل است. یکی از این لولهها اسید دیالیز تازه را به دورن محفظه میآورد و لوله دیگر اسید دارای مواد مضر خون را از آن خارج میکند. یکی محفظههای موجود در پایین دستگاه دیالیز برای پر شدن از مواد مضر است و دیگری اسید تازه دیالیز را به دستگاه تزریق میکند.
محفظه دیالیزور مانند کلیه انسان عمل میکند. خون پس از تصفیه شدن به سمت بدن روانه میشود. در مسیر رسیدن به دست، فشار آن تنظیم میشود. خون تمیز توسط سرنگ دیگر به دست وارد میشود.
ساختار دستگاه دیالیز (نمای جلو)
۱. نمایشگر
۲. دستبند فشار خون
۳. ماژول گردش خون خارجی
۴. محل اتصال اسید دیالیز
۵. ترمز
۶. جداکننده لولههای مخالف دیالیز
۷. پایه IV
۸. شاخص وضعیت
نمای جلوی دستگاه دیالیز
ساختار دستگاه دیالیز (نمای پشت)
۱. نمایشگر
۲. سنجش نمونه برداری
۳. قلاب اتصال کننده خطوط دیالیز
۴. لوله خروجی دیالیز
۵. لوله ورودی دیالیز
۶. رابط ضد عفونی کننده
۷. صافی
۸. گزینه CDS
۹. زه کشی
۱۰. رابط آب
۱۱. فیلتر DIASAFE
۱۲. لوله خرطومی
۱۳. پریز اتصال برق
نمای پشت دستگاه دیالیز
جدول اجزای دستگاه دیالیز و عملکرد آنها
| قسمت | وظیفه |
| ۱. دستگاه پمپ خون و لوله دیالیز: | پمپ خون به آسانی خون را از بدن به درون دستگاه دیالیز از طریق لولههای به خصوص منتقل میکند. |
| ۲. سرنگ: | سرنگ شامل دارویی به نام هپارین است که از لخته شدن خون در لولهها جلوگیری میکند. |
| ۳. دیالیز کننده: | دیالیز کننده یک محفظه بزرگ شامل هزاران فیبر کوچک است که خون بیمار از درون آن عبور میکند. دیالیز کننده قسمت اصلی دستگاه دیالیز است که تصفیه خون درون انجام میشود. |
| ۴. اخطار دهندهها: | عملکرد آن محافظت از بیمار در برابر هرگونه خطایی است. مواردی که توسط اخطار دهندهها کنترل میشوند شامل: فشار خون موجود در دستگاه دیالیز فشار خون بیمار جریان خون دما مخلوط دیالیز |
| ۵. نمایشگر فشار: | نمایشگر فشار سرخرگی: مشخص کردن فشار بین خون در دسترس و پمپ خون. نمایشگر فشار سیاهرگی: معمولا فشار مثبت را اندازه گیری میکند. اگر فشار سرخرگی کاهش یابد، احتمالا به دلیل قطع اتصال یا کم شدن جریان خون در چرخه است. |
| ۶. مشخص کننده کمبود هوا: | آشکار ساز در خط سرخرگ خونی حرکت کرده و از آمبولاسیون هوا جلوگیری میکند. |
| ۷. رابط دادهها: | دستگاه دیالیز میتواند شامل USB، اترنت و انواع مختلفی از رابطهای متوالی برای سیستمهای اطلاعات بیمارستانی است. رابطهای بی سیم مثل وای فای ممکن است برای اتصال مستقیم به شبکههای بی سیم بیمارستان استفاده شوند. مجراهایی برای کارتهای حاوی اطلاعات نیز در طرحهای مختلف موجود است. |
| ۸. سوپاپها: | چندین سوپاپ با عملکردهای الکترونیکی مختلف، جهت ترکیب نسبتهای متغییر مورد نیاز است. سوپاپهای باز یا بسته ساده که به وسیله سیم پیچی هدایت میشوند، کاربردهای مختلفی دارند. از آنها به منظور دقت در جایگاههای مختلف سوپاپها که به وسیله موتورهای پلهای کنترل میشوند، استفاده میشود. |
| ۹. سنسورها: | دستگاههای دیالیز نیازمند انواع مختلفی از سنسورها برای اندازه گیری پارامترهای مختلف هستند. فشار خون در نقاط مختلف مدار، فشار دیالیز، درجه حرارت، اشباع O۲، سرعت موتور، شیب فشار غشا و هوا در مقادیر مناسب در طی دیالیز مورد بررسی قرار میگیرد. |
دستگاه دیالیز چگونه کار میکند؟
روش کار مرحله به مرحله:
۱. بعد از این که فرآیند دیالیز روی بیمار انجام شد، دستگاه دیالیز باید برای بیمار بعدی آماده شود. برای این منظور لولههای یک بار مصرف باید تمیز شوند. برای اینکار آنها را با مایع ضد عفونی تصویه میکنند. همچنین دستگاه باید با یک نوع آزمایش لیتموس مورد بررسی قرار گیرد.
۲. وقتی که بیمار مراجعه میکند باید پارامترهایی مثل وزن، فشارخون و درجه حرارت بدن اندازه گیری شود.
۳. برای فرآیند فیستول پزشک باید لولهها را به رگهای بازوها یا پاها متصل کند. برای روش کاتتر باید به رگهای بزرگ در قفسه سینه متصل شد.
۴. سپس بیمار به طور کامل به دستگاه دیالیز متصل شده و تایمر و پمپ شروع به کار میکنند.
۵. همودیالیز در حال انجام است.
۶. به طور متناوب فشار خون هر نیم ساعت یک بار اندازه گیری میشود. اگر فشار خون پایین باشد ممکن است منجر به گرفتگی عضلات، تهوع، لرزش، سرگیجه و عدم هشیاری شود.
۷. مقدار مایع منتقل شده توسط پرستار دیالیز و با توجه به وزن تقریبی بیمار، تعیین میشود.
۸. در انتهای فرآیند، بیمار از پمپ جدا میشود. زخمهای جای سوزنها با گاز استریل پانسمان میشوند و باید به مدت یک ساعت با فشار مستقیم برای متوقف کردن خونریزی روی محل زخم قرار گیرد.
۹. درجه حرارت، بالا و پایین شدن فشار خون و وزن باید دوباره اندازه گیری شود. تغییر درجه حرارت ممکن است نشان دهنده عفونت باشد. فشار خون در بالا توضیح داده شده است. اندازه گیری وزن برای مطمئن شدن از میزان مایعی است که باید خارج میشده است.
۱۰. پرسنل مراقبت، شرایط بیمار را برای ادامه زندگی روزمره میسنجند. بعد از دیالیز بیمار باید بتواند بایستد، فشار خون معقولی داشته باشد و متعادل باشد.
- کاهش احتمال مرگ و میر
- کنترل بهتر فشار خون و گرفتگیهای عضلانی غیر عادی
- محدودیت کمتر در رژیم غذایی
- اثر پاکسازی موثر برای همودیالیز روزانه: تحمل بهتر و شکایت کمتر به همراه دیالیز مکرر و بیشتر
معایب دستگاه دیالیز
- کاهش استقلال بیماران به این دلیل که افرادی که این فرآیند را انجام میدهند به دلیل در دسترس نبودن تجهیزات نمیتوانند به تنهایی سفر کنند.
- به تجهیزات بیشتری از جمله آب با کیفیتتر و برق نیاز است.
- به تکنولوژی قابل اعتمادی مثل دستگاه دیالیز نیاز است.
- فرآیند پیچیده است و به پرسنل محافظت باسوادی نیاز دارد.
- برای تنظیم و پاکسازی دستگاه دیالیز به زمان نیاز است و باید برای ماشین آلات و پرسنل هزینه پرداخت شود.
خطرات دیالیز کلیه
- کم خونی: به این دلیل که این فرآیند با از دست دادن خون همراه است، روی حمل و نقل اکسیژن هم تاثیر میگذارد.
- هماتوکریت: مقدار هماتوکریت که همان تعداد سلولهای قرمز خون هستند، در بیماران ESRD کم است.
- گرفتگی عضلات، تهوع، استفراغ و سردرد: برخی از بیماران در طی درمان گرفتگی عضلاتی شبیه به زمان آنفولانزا احساس میکنند. این امر میتواند به دلایل مختلفی از جمله نوع دیالیز مورد استفاده، ترکیب غشا دیالیز کننده، کیفیت آب در واحد دیالیز و دیگر نسبتهای تصفیه درمان باشد.
- افت فشار خون: به خاطر استرسی که به دلیل درمان همودیالیز به دستگاه قلب و عروق وارد میشود، بیماران در معرض کاهش ناگهانی فشار خون هستند. این امر میتواند به وسیله دارو یا تنظیم نسخه دیالیز بیمار کنترل شود.
- عفونت:بیماران همچنین میتوانند از طریق اطرافشان عفونی شوند. اتاق و فضایی که برای بیمار استفاده میشود باید تمیز باشد.
- بیماریهای عفونی:تماس خونی زیادی در درمان دیالیز وجود دارد و خطر ابتلا به هپاتیت B و هپاتیت C در این افراد وجود دارد. واکسن هپاتیت B برای اکثر بیماران توصیه میشود.
در ادامه به سوالات متداول درباره ساختار دستگاه دیالیز پاسخ داده میشود:
پاسخ به سوالات متداول
۱. محفظههای پلاستیکی که جلوی دستگاه قرار میگیرند به چه منظور است؟
این محفظههای پلاستیکی، مایعهایی را که برای مخلوط دیالیز استفاده میشوند نگه میدارند. این دستگاه، دیالیزهایی را که از محلول اسیدی شده، بی کربنات و آب خالص تشکیل شده اند مخلوط میکند. محلول اسیدی شده، حاوی الکترولیتها و مواد معدنی است. بیمار ممکن است نام آن را به عنوان اسید از زبان پرستاران بشنود. محلول دیگر بیکربنات است که مانند جوش شیرین است. هر دو این محلولها در دستگاه با آب تصفیه شده مخلوط میشوند.
زمانی که بیمار دیالیز میکند، دیالیز و خون بیمار از دیالیز کننده بدون آن که با آن تماس پیدا کنند، عبور میکنند. در طول درمان، دیالیز تازه از دستگاه به دیالیز کننده وارد میشود. ناخالصیها در خون شما تصفیه شده و به دیالیز وارد میشوند. دیالیز شامل مواد زائد ناخواسته و الکترولیتهای اضافی است که دیالیز کننده را ترک کرده و از بین میروند.
۲. خون بیمار چگونه به بدن او وارد و از آن خارج میشود؟
لولههای خون، خون را از دست بیمار به دیالیز کننده منتقل میکنند. لوله خون از میان پمپ خون عبور میکند. پمپ خون به صورت یک حرکت دایرهای در حال چرخش است. کار پمپ خون، پمپاژ خون با فشار زیاد از طریق دیالیز کننده و برگشت آن به بدن بیمار است.
۳. در سرنگی که به دستگاه دیالیز بیمار متصل است، چه چیزی وجود دارد؟
هنگامی که خون از طریق لولههای خون حرکت میکند، لخته میشود. برای جلوگیری از لخته شدن خون، پرستار یک دارو به نام هپارین به شما میدهد. پزشک شما، میزان هپارینی که در درمان دریافت میکنید مشخص میکند. این مقدار هپارین به یک سرنگ تزریق میشود و سپس به دستگاه پمپاژ هپارین متصل میشود. پمپ هپارین به منظور آزاد سازی مقدار مناسب هپارین به لولههای خون طراحی شده است. هپارین از لخته شدن خون جلوگیری میکند.
۴. دستگاه دیالیز چگونه از بیمار محافظت میکند؟
یک مشکلی که ممکن است در طی دیالیز رخ دهد این است که هوا به درون لولههای خون راه پیدا کند. برای جلوگیری از این اتفاق، لولههای خون دارای دو دریچه هوایی هستند. یک دریچه قبل از آنالیز کننده و یکی بعد از آن است. این دریچهها از ورود هر هوایی به سیستم دیالیز جلوگیری میکنند. اگر هوا از این دریچهها عبور کند، سنسور هوایی داخل دستگاه پمپ خون را خاموش کرده و زنگی به صدا در میآید. همه جریان خون تا زمانی که هوا خارج شود، متوقف میشود.
۵. چرا در دستگاه زنگ خطر وجود دارد؟
دستگاه به طور مداوم فشار خون ایجاد شده درون لوله خون و دیالیز کننده را کنترل میکند. این دستگاه همچنین بر جریان خون، دما و مخلوط دیالیز نظارت دارد. اگر هریک از این موارد خارج از حد معمول باشد، زنگی به صدا در میآید، چراغها چشمک زده، جریان خون یا دیالیز متوقف شده و دستگاه خاموش میشود. همچنین اگر فشار خون بیمار کم یا زیاد باشد دستگاه به پزشک اطلاع میدهد. به علاوه هنگامی که دیالیز بیمار به اتمام رسیده باشد، دستگاه اطلاع میدهد.