حوضه آبریز، ناحیهای از زمین است که آب سرچشمه گرفته از آبشارها و آب ناشی از ذوب یخ و برف در آنجا جمع میشود. این حوضه شامل جویبارهایی است که هر کدام به آبراه بزرگتری مانند رودخانه، دریاچه، تالاب و اقیانوسها میریزند. نام چند حوضه آبریز دنیا در این مطلب ارائه شده است.
به ناحیهای که آب سرازیر شده از بارش باران در دریاچهها و رودخانهها جمع میشود حوضه آبریز میگویند. در حوضه آبریز، آب از طریق بارش باران و یا از طریق رودخانهها و جویبارها تامین میشود. حوضه آبریز همچنین با عنوان حوضه آبخیز نیز شناخته میشود. حوضه آبگیر به ناحیه زمین گفته میشود که توسط رودخانهها و انشعابات رودها و جویبارها زهکشی (آبگیری) شده است.
لبههای اطراف حوضه آبریز، مرز آبریز (منطقهای که آب رودخانهها به دو انشعاب تقسیم و توزیع میشود) نام دارد. این مرز را میتوان با سینک ظرفشویی، که آب را درون خود میکشد مقایسه کرد؛ آب جاری از سوراخ مرکزی سینک خارج میشود، به طور مشابه آب رودخانه از دهانه (مصب) حوضه آبریز خارج میشود و به درون دریا و دریاچه میریزد.
سدهای جغرافیای طبیعی مانند کوهها و تپهها، انواع حوضههای آبریز را از هم جدا میکنند. آبریزهای بزرگ تعداد زیادی آبگیرهای کوچک را در بر میگیرند که هر کدام بر اساس مقدار آب دریافتی از خروجیهای آبریز دستهبندی میشوند.
حوضههای آبریز اقیانوسی از رودخانه و دریاچه و دیگرحوضههای آبگیر که سرانجام به اقیانوس میریزند تشکیل شده است. تقریبا نیمی از کره زمین از طریق حوضه اقیانوس اطلس زهکشی شده است. این حوضه آخیز اقیانوسی از آمریکای شمالی و از رودخانه سنت لورنس، از دریاچههای بزرگ قسمت شرقی آمریکا و بخشی از کانادا سرچشمه میگیرند.
همچنین آبهایی از قسمت آمریکای جنوبی، اروپای مرکزی و غربی و نواحی اطراف آفریقا به این حوضه میریزند. همچنین دریای مدیترانه بخشی از حوضه آبریز اقیانوس اطلس است. حوضه آبریز اقیانوس آرام متشکل از آبهای آمریکایی غربی، کانادا، آمریکای مرکزی، بخش غربی آمریکای جنوبی به علاوه نواحی حاشیه اقیانوس آرام مانند چین و بخشی از روسیه استرالیا و اندونزی است. دیگر حوضههای آبریز اقیانوسی شامل حوضه آبخیز اقیانوس هند، حوضه آبخیز اقیانوس جنوبگان (قطب جنوب).
حوضه آبخیز رودخانهای قسمتی از زمین است که توسط رودخانه زهکش شده و به انشعابات و ریز آبها متصل است. محل تلاقی ساحل اقیانوس و حوضه آبریز رودخانه، دهانه یا مصب رود نام دارد. بیشترین حوضههای آبریز رودخانهای براساس زمین زهکش شده عبارتند از حوضههای آبریز آمازون در آمریکای جنوبی، حوضه کنگو در آفریقا، حوضه رودخانه میسیسیپی در آمریکای شمالی. حوضه آمازون دارای بیشترین ظرفیت و گنجایش آب است و پس از آن حوضه کنگو و در آخر حوضه آبریز رود گنگ در آسیا که در رتبه سوم قرار دارد.
به مناطقی از زمین که آب در داخل دریا و دریاچه قرار دارد و هیچ خروجی به سمت اقیانوسها ندارد حوضه آبریز بسته میگویند. تبخیر، تنها راه خروج آب از این حوضه است. بزرگترین حوضه آبریز بسته در آسیای مرکزی، دریای خزر و آرال است. بزرگترین حوضه در آمریکا در واقع بزرگترین حوضه بسته در آمریکای شمالی نیز هست. به علاوه حوضه بسته صحرای بزرگ آفریقا، استرالیا، شبه جزیره عربستان، کوههای آند و مکزیک را شامل میشود.
حوضههای آبریز اغلب مرز قلمروها را نیز مشخص میکنند. حوضههای آبریز در علوم آب شناسی (مطالعه حرکات، توزیع و کیفیت آب) مورد مطالعه قرار میگیرد. این حوضهها هم چنین وسیلهای برای مطالعه بوم شناسی و محیط زیست و فرصتی برای دولتهای فدرال و ایالتی و محلی برای مدیریت منابع آب از طریق حوضههای آبریز هستند.
اهمیت حوضههای آبریز از گذشتههای دور به سبب تعیین مرز بین سرزمینها به ویژه در مناطقی که تجارت از طریق آب صورت میگرفت بسیار اهمیت داشت. برای مثال پادشاه انگلیس حق انحصاری تجارت خز را در کل خلیج هودسن به شرکتی به همین نام در منطقه روپرت واگذار کرد. سازمان سیاسی منطقهایِ امروز، شامل موافقت نامههای ایالتی مانند معاهدات بین المللی و در ایالات متحده امریکا، قراردادهای بین دولتی است که مدیریت آب یک حوضه خاص توسط کمیسیون دریاچههای بزرگ و اورژانس برنامه ریزی منطقهای به عنون معاهدات بین المللی قرار گرفته است.
در علم آب شناسی، حوضه آبریز، منطقهای مناسب برای مطالعات دقیق در مورد آب در چرخه آب است، زیرا بیشتر آب از طریق خروجی حوضه خارج میشود و بخشی از آبی که وارد چرخه آبهای زیرزمینی میشود ممکن است به سمت حوضه آبریز دیگری روان شود، آبهای زیرزمینی مانند شبکهای گسترده حوضههای آبریز را به هم متصل میکنند. اندازه گیری آب تخلیه شده از حوضه آبریز توسط دستگاه جریان سنج موجود در خروجی حوضه صورت میگیرد. اطلاعات میزان بارش باران در حوضههای آبریز به منظور بررسی کلی بارش استفاده میشود و روشهای مختلفی برای تفسیر دادهها وجود دارد. اگر اندازه گیریها به طور گسترده و مساوی در یک منطقه هموار توزیع شود در نتیجه استفاده از روش میانگین حسابی نتایج خوبی خواهد داشت.
در روش چند ضلعی، حوضه آبریز به فرض به چند ضلعی تقسیم میشود که میانگین بارش باران در یک منطقه توسط هر یک از این چند ضلعیها بررسی میشود. این چند ضلعیها ابتدا توسط خطوط فرضی و سپس توسط نیمسازهای عمودی اضلاع رسم میشوند. روش دیگری به نام روش هم بارش وجود دارد که شامل خطوط و محیطهای مساوی برای اندازه گیری روی یک نقشه است؛ اما محاسبه مساحت بین این خطوط و منحنیها و جمع کردن حجم آب موجود زمانبر است بنابراین از نقشههای متقارن برای نشان دادن زمان صرف شده برای اندازه گیری حجم آب از مخازن بزرگ استفاده میشود.
حوضههای آبریز واحدهای اصلی آب شناسی و ژئومورفولوژی هستند. حوضههای آبریز، منبع آب و رسوباتی هستند که از ارتفاع بالا شسته شده و با تغییر شکل کانالها به ارتفاع پایین میآیند.
حوضه آبریز میسیسیپی بزرگترین ناحیه آبریز رودخانهای در آمریکا است که قسمت اعظم آن در کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته. جریان آب و فرسایش خاک و آلودگی آب در کشاورزی منجر به نابودی و از بین رفتن خلیج مکزیک شده است. حوضههای آبریز در بوم شناسی و محیط زیست اهمیت بسیار زیادی دارد. همچنان که آب جاری میشود، رسوبات و مواد معدنی و آلایندهها را با خود میشوید و میبرد و با انتقال و عبور از حوضههای آبریز شرایط زیستمحیطی جدیدی را ایجاد میکند. امروزه استفاده از کودهای شیمیایی صنعتی حاوی نیتروژن، فسفرو پتاسیم بر روی دهانهی حوزه آبریز موثر بوده است. مواد معدنی به سمت مصب حوضه آبریز کشیده میشود و در آنجا روی هم انباشته میشود و تعادل مواد معدنی در طبیعت را برهم میزنند و باعث نابودی رشد گیاهان در این مناطق میشود.
منسجم بودن موجودیت حوضههای آبریز و علوم هیدرولیک، باعث شدند تا مدیریت منابع آب، حوضههای آبریز مورد مطالعه قراردهند. در ایالات متحده آمریکا نهادهای دولت آن را”حوزه آبریز منطقهای” و در نیوزیلند آن را “حوضه آبریز مرزی” و در آمریکای شمالی “مدیریت آبریز داری” نامیده اند.
سیاست ملی منابع آب برزیل در اکتبر ۱۹۹۷ تنظیم شد که در نتیجه آن حوضه آبریزداری به بخش ارزی مدیریت منابع آب انتقال یافت. زمانی که رودخانهای از یک مرز سیاسی خواه مرزی در داخل یک کشور و خواه از یک مرز بینالمللی عبور کند در این صورت به عنوان رودخانه مرزی شناخته میشود. مدیریت حوضههای آبریز به عهده تمامی کشورهایی است که در حوزههای آبریز مشترک هستند. حوزه آبریز نیل، رودخانه سنگال، رودخانه مکونگ نمونههایی از مدیریت مشترک منابع آب و حوضههای آبریز هستند. مدیریت حوضههای آبریز مشترک موجب شده تا روابط دوستانه و صلح آمیز بین کشورها قویتر شود.
حوضه ابریز
منبع:
پهپاد مخفف عبارت پرنده هدایت پذیر از راه دور است. شرایط سیاسی، نظامی و جغرافیایی ایران باعث شده تا تمرکز بر ساخت پهپادهای ایرانی افزایش یابد. از طرف دیگر، ایالات متحده آمریکا بیشترین سرمایهگذاری را در زمینه ساخت هواپیماهای بدون سرنشین در دنیا انجام داده است.
پهپادها امروزه جایگاه مهمی در مجموعه قدرت نظامی کشورهای مختلف دنیا کسب کرده اند. این وسائل با تکیه بر توان اجرای عملیات در شب و روز در مناطق دور و نزدیک بر ضد اهداف ساکن و متحرک و در تمام شرایط آب و هوایی و امکان پروازهای هدایت شونده از دور و یا تمام خودکار، دستاوردهای نظامی و سیاسی بسیار مهمی را در منازعات نظامی سالهای اخیر به دست آوردهاند.
هواپیماهای بدون سرنشین به دلیل عدم نیاز به تأسیسات و پایگاههای بزرگ و ثابت، سادگی تعمیر و نگهداری، به کار گیری آسان، نداشتن ضایعات انسانی در صورت هدف قرار گرفتن، امکان استفاده از فناوری پیشرفته در ساخت و مزایای دیگر نظر مشتریان نظامی و غیرنظامی و در نتیجه شرکتهای سازنده را به خود جلب کرده است. امروزه میزان سرمایه گذاری کشورهای جهان در این زمینه بالغ بر چند میلیارد دلار است.
نکته دیگر اینکه تمامی پهپادهای جدید توانایی مراقبت از مرزهای دریایی و خشکی، دیده بانی از خطوط لولههای نفتی، مخابراتی، کنترل ترافیک جادهها، دیده بانی مناطق حادثه دیده در زلزله، آتش سوزی و سیل، محیط بانی برای حفاظت از محیط زیست و ارسال فیلم و عکسهای دقیق در تمام طول مدت مأموریت را دارند.
پرندهٔ هدایت پذیر از دور، هواپیمای بدون سرنشین نیز گفته میشود. هواپیماهای بدون سرنشین در ایران به «پهپاد» شهرت دارند که از حروف اول «پرنده هدایت پذیر از راه دور» گرفته شدهاست.
تاریخچه ساخت پهپاد در ایران به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ بازمیگردد. در آن زمان برنامهای ده ساله مشابه اسرائیل برای تولید پهپاد هدف و شناسایی در داخل کشور در نظر گرفته شد و قرار بود صنایع پهپادسازی ایران در سال ۱۳۶۰ شروع به کار کند. پس از انقلاب این طرح دچار وقفه شد، اما در نهایت منجر به تأسیس صنایع هوایی قدس در سال ۱۳۶۴ شد که مهمترین محصولش پهپاد مهاجر یک در زمان جنگ ایران و عراق بود. صنایع هوایی قدس در اوایل دهه ۱۳۸۰ اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای مهاجر ۴ و ابابیل ۳ کرد که تبدیل به موفقترین پهپادهای شناسایی ایران شد. این پهپادها بطور گسترده در تمامی یگانهای نیروهای مسلح ایران از ارتش تا سپاه به خدمت گرفته شد و حتی تعدادی هم به کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا صادر شد.
بجز صنایع هوایی قدس، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد هم در توسعه و ساخت پهپاد یا پرندههای بدونسرنشین فعال بود و این دو به همراه صنایع هواپیماسازی ایران یک پهپاد با دم وی (V) شکل و طراحی آیرودینامیکی مدرن تولید کردند که هسا ۱۰۰ نام گرفت. نمونه توسعه یافته هسا ۱۰۰ شاهد ۱۲۳ نامیده شد که نخستین پرواز آن در سال ۱۳۸۴ در شاهین شهر اصفهان انجام شد و تولید انبوه آن در سال ۱۳۸۸ آغاز شد. شاهد ۱۲۳ تبدیل به بستری برای طراحی و توسعه شاهد ۱۲۹شد. نخستین پیش نمونه شاهد ۱۲۹ در اسفند ماه سال ۱۳۹۰ در فرودگاه بدر اصفهان به پرواز درآمد.
پس از رونمایی شاهد ۱۲۹ در مهر سال ۱۳۹۲، ابتدا سالی چهار فروند از این پهباد تولید شد؛ بنابراین بین سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، هشت فروند شاهد ۱۲۹ تولید گردید. برخلاف برنامهریزی اولیه، هرگز امکان استفاده موشک هوا به سطح سدید ۳۶۱ یا فتح ۳۶۲ برای شاهد ۱۲۹ فراهم نشد. علت ناکامی در طراحی و ساخت یک لانچر مناسب برای حمل این موشکها در زیر بالهای شاهد و همچنین ناتوانی در حل مشکلات هدفگیری و هدایت موشک بود.
در عوض متخصصان صنایع هوایی شاهد اقدام به طراحی و ساخت نمونهای از موشک سدید ۳۶۱ نمودند که همانند بمب هوشمند هدایت تلویزیونی، میتوان آن را بر ضد اهداف زمینی متحرک و غیر متحرک به کار گرفت. این بمب هوشمند فاقد راکت موتور، سدید ۳۴۱ نام گرفت. وقتی بالههای پایدارکننده در طرفین آن نصب شد، سدید ۳۴۵ نام گرفت و تبدیل به سلاح اصلی شاهد ۱۲۹ شد.
متخصصان حوزه پهپادها پس از ساخت اولین پهپادهای یکبار مصرف در سال ۱۳۶۵، در طول سالهای اخیر چنان شتابی به رشد این صنعت دادند که انحصار تکنولوژی منحصر بفرد آمریکا در این صنعت شکسته شد. آنها علاوه بر ساخت پهپادهای انتحاری، ۵ مدل از جدیدترین پهپادها را فقط در ۸ ماهه اول سال ۹۲ رونمایی کردند. درحالی که بیشترین هجمه تحریمهای غیر منطقی در همین سال بر علیه ملت و اقتصاد کشور تحمیل شده است.
تولید موتور هواپیماهای شاهد و آرکیو در کمپانی مادو، گام بلندی برای خودکفایی ایران در صنعت هواپیما و موشک است.
انواع پهباد
منبع: