آزمایش هموگلوبین خون به همراه تفسیر آزمایش
آزمایش هموگلوبین خون (Hgb) بخشی از آزمایش شمارش کامل خون CBC است که میزان هموگلوبین خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. هموگلوبین یک نوع پروتئین در گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن را به اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌برد و دی اکسید کربن را از اندام‌ها و بافت‌ها به ریه‌ها بازمی‌گرداند.
Hgb یا هموگلوبین نوعی پروتئین است که در گلبول قرمز خون موجود است. این پروتئین حاوی مقداری آهن است که وظیفه حمل اکسیژن خون را به عهده دارد. بنابراین اگر خون به میزان کافی هموگلوبین نداشته باشد در اثر کمبود آهن (آهن نقش جذب کننده اکسیژن را دارد) نمی‌تواند به اندازه کافی به بافت‌ها اکسیژن رسانی کند.
اگر آزمایش هموگلوبین نشان داد که سطح هموگلوبین شما کمتر از حد طبیعی است، به این معنی است که تعداد گلبول‌های قرمز خون پایین است (به این وضعیت کم خونی می‌گویند). کم خونی می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله این موارد می‌توان به کمبود ویتامین، خونریزی و بیماریهای مزمن اشاره کرد. برای کشف دلیل کمبود هموگلوبین خود می‌توانید آزمایشات لازم را انجام دهید
آزمایش هموگلوبین، علاوه بر شناسایی کم خونی، می‌تواند در تشخیص سایر مشکلات جسمانی و سلامتی مانند بیماری کبد و کلیه، اختلالات خونی، سوءتغذیه، برخی از انواع سرطان و بیماریهای قلبی و ریوی نقش داشته باشد.
ممکن است آزمایش هموگلوبین برای افرادی که به کم خونی یا سایر بیماری‌هایی که بر سطح هموگلوبین تاثیر می‌گذارند مبتلا هستند، به منظور بررسی پاسخ آنها به درمان و نظارت بر پیشرفت سلامت کلی آنها تجویز شود.
چه زمانی باید آزمایش هموگلوبین خون انجام دهم؟
برای بررسی سلامت جسمانی، پزشک ممکن است هموگلوبین شما را به عنوان بخشی از آزمایش شمارش کامل خون در طول یک معاینه پزشکی معمول تجویز کند تا سلامت عمومی شما را بررسی کند و انواع اختلالات مانند کم خونی را بررسی کند.
برای تشخیص علت برخی علائم مانند ضعف، خستگی، تنگی نفس یا سرگیجه، پزشک ممکن است آزمایش هموگلوبین را تجویز کند. این علائم و نشانه‌ها ممکن است به کم خونی یا پلی سیتمی ورا اشاره کنند.
در صورتی که به بیماری کم خونی یا پلی سیتمی ورا مبتلا هستید، پزشک برای نظارت بر وضعیت سلامت شما و راهنمایی در درمان ممکن است از آزمایش هموگلوبین استفاده کند.
آزمایش هموگلوبین بخشی از آزمایش خون یا CBC است. برای انجام آن نیازی به ناشتا بودن نیست.
شرایط قبل از آزمایش هموگلوبین خون (آیا باید ناشتا باشم؟)
هیچ آمادگی خاصی قبل از آزمایش هموگلوبین مورد نیاز نیست مگر اینکه توسط پزشک شما توصیه شده باشد. در برخی موارد، هموگلوبین همراه با سایر آزمایشات خون آزمایش می‌شود. هنگامی که بیش از یک آزمایش خون انجام می‌دهید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای مدت معینی قبل از آزمایش چیزی نخورید و ناشتا باشید. اگر سؤال یا نگرانی خاصی در مورد آمادگی قبل از هر آزمایش دارید، برای دستورالعمل‌های دقیق، می‌توانید از مشاوره آنلاین دکترتو با پزشکان متخصص در این زمینه به صورت تلفنی مشاوره بگیرید.
بعد از آزمون هموگلوبین خون چه اتفاقی می‌افتد؟
هنگامی که خون گرفته می‌شود، ارائه دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است با یک پنبه به محل سوراخ شده فشار وارد کند. اگر مستعد خونریزی هستید، ممکن است یک چسب زخم را روی پنبه قرار دهند تا فشار را حفظ کند.
پس از هر آزمایش خونگیری، مانند آزمایش هموگلوبین، ممکن است که مستعد سرگیجه یا سبکی سر باشید. تکنسین آزمایشگاه امکان دارد از شما بخواهد که چند دقیقه بنشینید تا زمانی که بتواند تشخیص دهد که برای بلند شدن و راه رفتن و یا رانندگی ایمن هستید و مشکلی ندارید. به غیر از سبکی سر، عوارض جانبی خونگیری ممکن است شامل کبودی خفیف در محل خونگیری باشد.
خطرات آزمایش هموگلوبین خون
انجام آزمایش خون خطر بسیار کمی دارد. ممکن است در نقطه‌ای که خونگیری انجام شده درد خفیف یا کبودی داشته باشید، اما اغلب علائم معمولاً به سرعت از بین می‌روند.
راهنمای خواندن نتیجه آزمایش هموگلوبین
نتایج آزمایش هموگلوبین اغلب در عرض چند روز پس از گرفتن خون در دسترس است. ممکن است نتایج را از طریق پست الکترونیکی دریافت کنید. یا ممکن است مطب پزشک شما نیز برای بحث در مورد نتایج آزمایش با شما تماس بگیرد.
محدوده نرمال آزمایش هموگلوبین خون
نمونه‌ای از محدوده مرجع طبیعی در جدول زیر فهرست شده است.
محدوده مرجع هموگلوبین برای بزرگسالان
جنسیت محدوده مرجع
زن بالغ ۱۲ تا ۱۶ گرم در دسی لیتر
نر بالغ ۱۴ تا ۱۸ گرم در دسی لیتر
محدوده مرجع هموگلوبین نوزادان
سن محدوده مرجع
نوزاد (از بدو تولد تا ۲ ماهگی) ۱۴ تا ۲۴ گرم در دسی لیتر
نوزاد (۲ ماه تا ۱ سال) ۹.۵ تا ۱۳ گرم در دسی لیتر
این نمونه‌ها که ذکر شد، از یک محدوده مرجع مشخص هستند، نتایج هر فرد فقط بر اساس محدوده استفاده شده توسط آزمایشگاه خاصی که آزمایش را در آن انجام داده است، سنجیده می‌شود.
از آنجایی که هموگلوبین تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می‌گیرد، مهم است که اگر در مورد نتایج خود نگرانی دارید، نتایج را با پزشک خود در میان بگذارید. فقط پزشک شما می‌تواند توضیح دهد که آیا نتایج آزمایش هموگلوبین شما برای وضعیت شما طبیعی است یا خیر.
تفسیر نتایج آزمایش هموگلوبین خون
نتایج میزان هموگلوبین برحسب حجم اندازه‌گیری می‌شود. اعداد مرتبط با نتیجه، بر حسب گرم در دسی لیتر هستند. اما ممکن است در گزارش آزمایش گرم بر دسی لیتر بعد از عدد، ذکر نشده باشد. مثلا نتیجه آزمایش شما ممکن است به صورت ۱۴ یا ۱۴ گرم در دسی لیتر نوشته شود.
محدوده مرجع طبیعی هموگلوبین ممکن است بسته به عوامل مختلفی متفاوت باشد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سن
جنس
قومیت
وضعیت بارداری
ژنتیک فردی
ارتفاعی که در آن زندگی می‌کنید
انتخاب‌های سبک زندگی مثل سیگار کشیدن
آزمایشگاهی که در آن آزمایش هموگلوبین را در آن انجام می‌دهید
روش‌های مورد استفاده در انجام آزمایش هموگلوبین.
مقادیر غیرطبیعی در آزمایش هموگلوبین خون
مانند هر آزمایش دیگری در این آزمایش هم شاهد مقادیر بالا یا پایین هستیم. در ادامه هر یک از این موارد، علل و علائم آنها را بررسی می‌کنیم:
سطح هموگلوبین بالا
هموگلوبین بالا می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات اساسی سلامتی از جمله مشکلات ریه و قلب باشد. موارد زیر می‌تواند منجر به افزایش سطح هموگلوبین شود:
کم آبی بد
سیگار کشیدن
زندگی در ارتفاعات
برخی شرایط ژنتیکی
علائم سطح هموگلوبین بالا چیست؟
هموگلوبین بالا به عنوان پلی سیتمی شناخته می‌شود. پلی‌سیتمی به این معنی است که شما تعداد زیادی گلبول قرمز دارید. این بیماری یک سرطان خون است که در آن مغز استخوان شما گلبول‌های قرمز را بیش از حد تولید می‌کند.
با ابتلا به پلی سیتمی، آزمایش خون نشان می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز خون و هماتوکریت بسیار بالاتر از سطح طبیعی است.
علائم رایج سطوح بالای Hgb عبارت‌اند از:
خارش
سردرد
سرگیجه
به راحتی کبود می‌شوید یا خونریزی می‌کنید
عرق کردن بیشتر از حد معمول
تورم مفصل همراه با درد
کاهش وزن غیر طبیعی
رنگ زرد در چشم و پوست ( یرقان )
احساس خستگی
رنگ پوست ارغوانی یا قرمز.
علل سطح هموگلوبین بالا چیست؟
هموگلوبین بالا ممکن است ناشی از نیاز بدن شما به ذخیره Hgb بیشتر در گلبول‌های قرمز باشد. در این وضعیت عملکرد قلب، ریه یا انتخاب‌های سبک زندگی تأثیر گذار است.
علل احتمالی سطوح بالای Hgb عبارت‌اند از:
زندگی در ارتفاعات بالا که در آن اکسیژن زیادی در هوا وجود ندارد، مثل مناطق کوهستانی
سیگار کشیدن و استعمال محصولات تنباکویی
بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)
بیماریهای قلبی که بر توانایی قلب برای پمپاژ طبیعی تأثیر می‌گذارند.
بیماریهای ریوی که بر توانایی ریه‌ها برای عبور اکسیژن به جریان خون اثر می‌گذارند
افزایش غیر ضروری اریتروپویتین
علل دیگر عبارت‌اند از:
به شدت کم آب شدن بدن
نارسایی قلبی
سرطان کبد یا کلیه
سطح هموگلوبین پایین
اگر سطح هموگلوبین پایین باشد، می‌تواند نشانه کم خونی باشد. علت‌های مختلفی برای کم خونی وجود دارد. از جمله:
از دست دادن خون
کمبودهای تغذیه‌ای
عادت‌های غلط زندگی.
علائم کمبود هموگلوبین چیست؟
هموگلوبین پایین نیز به عنوان کم خونی شناخته می‌شود، به این معنی که شما گلبول‌های قرمز خون کافی در بدن خود ندارید.
با ابتلا به کم خونی، آزمایش خون نشان می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز خون شما پایین است و ممکن است هماتوکریت، حجم گلبول‌های قرمز خون نسبت به سایر اجزای خون شما کم باشد.
کم خونی می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد، بنابراین علائم بسیار متفاوت است. علائم رایج کم خونی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
فرسودگی
رنگ پریدگی پوست
تنگی نفس
ضربان قلب غیر طبیعی یا سریع
درد در قفسه سینه
دست‌ها یا پاهای سرد و متورم
سردرد
مشکل در فعالیت بدنی
خستگی دلیل هموگلوبین پایین نیست، اما می‌تواند یک علامت باشد. هموگلوبین کمتر از حد طبیعی می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن رسانی به اندام‌های حیاتی و عضلات شود که در نتیجه این کاهش اکسیژن رسانی، خستگی یا کمبود انرژی حاصل می‌شود.
علل کمبود هموگلوبین چیست؟
سطوح پایین هموگلوبین می‌تواند ناشی از هر شرایطی باشد که توانایی بدن شما برای ایجاد گلبول‌های قرمز را مختل می‌کند.
علل احتمالی سطح هموگلوبین پایین عبارت‌اند از:
کمبود آهن در رژیم غذایی، که تولید هموگلوبین را برای مغز استخوان شما دشوارتر می‌کند.
کمبود فولات یا ویتامین B-12، که می‌تواند منجر به تولید گلبول‌های قرمز کمتری در بدن شما شود.
از دست دادن خون شدید پس از عمل جراحی یا آسیب جدی
خونریزی داخلی ناشی از زخم معده، سرطان معده یا روده بزرگ، یا آسیب‌های داخلی
کم خونی داسی شکل، یک بیماری ژنتیکی که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز به طور غیر طبیعی داسی شکل شوند و قادر به حمل هموگلوبین کمتری باشند.
کم کاری تیروئید، به این معنی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند.
اسپلنومگالی یا طحال بزرگ شده در اثر عفونت، بیماریهای کبدی یا سرطان
بیماریهای مغز استخوان، مانند لوسمی، که از تولید گلبول‌های قرمز کافی توسط مغز استخوان جلوگیری می‌کند.
بیماری مزمن کلیه، که در آن اریتروپویتین به اندازه کافی تولید نمی‌شود.(اریتروپویتین هورمونی است که تولید گلبول‌های قرمز خون در مغز استخوان را تحریک می‌کند)
علل دیگر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
اهدای بیش از حد خون
خونریزی شدید در دوران قاعدگی
سوء استفاده از الکل
مشکلات سلامت مزمن مانند بیماریهای خود ایمنی یا سرطان.
برای افزایش هموگلوبین خون چه بخوریم؟
یک فرد می‌تواند سطح هموگلوبین خود را در خانه از طریق مصرف مواد غذایی خاص افزایش دهد:
- افزایش مصرف آهن
آهن باعث افزایش تولید هموگلوبین می‌شود. غذاهای غنی از آهن عبارت‌اند از:
گوشت و ماهی
محصولات سویا
تخم مرغ
میوه‌های خشک مانند خرما و انجیر
کلم بروکلی
سبزیجات برگ سبز، مانند کلم پیچ و اسفناج
لوبیا سبز
آجیل و دانه‌ها
کره بادام زمینی
- افزایش مصرف فولات
فولات نوعی ویتامین B است که نقش مهمی در تولید هموگلوبین دارد. بدن از فولات برای تولید هِم(heme)، یک جزء هموگلوبین که به حمل اکسیژن کمک می‌کند، استفاده می‌کند.
اگر فردی فولات کافی دریافت نکند، گلبول‌های قرمز خون او نمی‌توانند بالغ شوند، که می‌تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود فولات و سطوح پایین هموگلوبین شود.
منابع خوب فولات عبارت‌اند از:
گوشت گاو
اسفناج
برنج
بادام زمینی
نخود سیاه چشم
لوبیا قرمز
آووکادو
کاهو
- به حداکثر رساندن جذب آهن
مصرف آهن در غذاها یا مکمل‌ها مهم است، اما فرد باید به بدن خود برای جذب آن آهن نیز کمک کند. غذاهای غنی از ویتامین C مانند مرکبات، توت فرنگی و سبزیجات سبز برگ می‌توانند میزان جذب آهن را افزایش دهند. مصرف مکمل ویتامین C نیز ممکن است کمک کند.
ویتامین A و بتاکاروتن می‌توانند به بدن در جذب و استفاده از آهن کمک کنند.
غذاهای غنی از ویتامین A عبارت‌اند از:
ماهی
کبد
سیب زمینی‌های شیرین
کلم پیچ
غذاهای سرشار از بتاکاروتن عبارت‌اند از میوه‌ها و سبزیجات زرد، قرمز و نارنجی مانند:
هویج
سیب زمینی‌های شیرین
طالبی
انبه
مکمل‌های ویتامین A می‌توانند به بدن برای پردازش آهن کمک کنند، اما مصرف بیش از حد این ویتامین خطرناک است.
ویتامین A بیش از حد ممکن است منجر به وضعیتی به نام هیپرویتامینوز A شود. این مساله می‌تواند علائمی مانند درد استخوان و مفاصل، سردرد شدید و افزایش فشار در مغز ایجاد کند. پس در مصرف این ویتامین به هیچ وجه افراط نکنید.
- مصرف مکمل‌های آهن
پزشک ممکن است به فردی که سطح هموگلوبین بسیار پایینی دارد توصیه کند که مکمل آهن مصرف کند. دوز این مکمل به سطح آهن فرد بستگی دارد.
توجه به این نکته ضروری است که آهن بیش از حد می‌تواند خطرناک باشد. ممکن است باعث هموکروماتوز شود که می‌تواند منجر به بیماری کبد و عوارض جانبی مانند یبوست، تهوع و استفراغ شود.
مکمل‌ها باعث می‌شوند سطح آهن به تدریج در طی چند هفته افزایش یابد. پزشک ممکن است مصرف مکمل‌ها را برای چند ماه توصیه کند تا ذخایر آهن بدن افزایش یابد.
منبع: