دَف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگتر از آن و با صدای بم‌تر است.
ساز دف از آلات موسیقی ایران باستان و کشورهای همجوار است. این ساز از ابزار موسیقی کوبه ای است که با ضربات دست نواخته می شود. دف معمولاً از پوست حیوانات ساخته می شود. دف دارای یک قاب چوبی،زنجیر و پرده ای از پوست حیوانات است.
دَف، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است
دف یکی معروف ترین و قدیمی ترین سازهای کوبه ای ایرانی می باشد که عضوی از خانواده ی بزرگ پوست صدا های یک طرفه است. این ساز که با انگشتان دست نواخته میشود ، در گذشته بیشتر برای نواختن در خانقاه ها و موسیقی عرفانی مورد استفاده میگرفت ولی امروزه در اکثر سبک های موسیقی ایرانی شامل موسیقی دستگاهی و مقامی و فولکلوریک و تلفیقی و… مورد استفاده قرار میگیرد.
دَفّ، یکی از سازهای کوبه‌ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده‌اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. دف ایرانی شبیه به ساز دایره و کمی بزرگتر از آن و با صدایی بم‌تر است. دف حلقه‌ای از جنس چوب می‌باشد که عرض آن حدود ۵ تا ۷ سانتی‌متر و قطر آن از ۲۵ تا ۴۰ سانتی‌متر است. بر یکی از سطوح این ساز پوست کشیده شده و در داخل جدار چوبی آن حدود ۴۰ حلقه‌ی فلزی قرار گرفته است.
دف یکی معروف ترین و قدیمی ترین سازهای کوبه ای ایرانی می باشد
این حلقه‌ها با فواصل مساوی صدایی زنگ‌وار تولید کرده به همراه صدای اصلی ساز حالت دلنشین و ذابی را به وجود می‌آورد. در گوشه‌ای از جدار چوبی دایره سوراخی تعبیه شده که نوازنده برای نگه‌داشتن ساز به هنگام اجرا انگشت شست خود را درون آن می‌گذارد و با بقیه‌ی انگشتان هر دو دستش بر روی سطح پوستی ساز می‌کوبد. نوازنده در هنگام نواختن با تکان‌هایی که به ساز می‌دهد سبب لرزش حلقه‌های آویزان در جدار داخلی آن می‌گردد و از این طریق صدای زنگ‌وار، توأم با کوبش پوست به وجود می‌اورد. هیچ‌یک از صداهای تولید شده در این ساز، ارتفاع معینی، ندارند.
ساز دف از آلات موسیقی ایران باستان و کشورهای همجوار است
در دوران پیش از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کُردی حضور داشته به‌طوری‌که رد پای ریتم‌های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد، اما با ورود اسلام به‌دلیل حرام بودن موسیقی این ساز جهت بقای خود در خانقاه‌ها و تکایای کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در خانقاه‌های کردستان همدم دراویش کردستان شد و با ذکر و سماء آنها آمیخته شد بطوریکه ذکرها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند و بعبارتی هر ذکری مقام خود را دارد که مقام‌های دف نام دارند.
در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته می‌شد خمک یا خمبک می‌گفتند. به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمبک یا خمبک می‌گفتند. دف‌هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه می‌کردند و می‌نواختند. زنگهای دف را جلاجل می‌گفتند. در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره می‌نواختند جلاجل زن می‌گفتند.در ایران کهن جلاجل وسیله‌ای بیضی شکل و بزرگ بود که زنگ‌هایی بر آن می‌بستند و در جنگ‌ها به کار می‌بردند و ظاهراً صدای مهیبی داشته است.
در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته می‌شد
دف را که بر آن زنگوله تعبیه می‌کنند دف زنگی می‌گویند. پس از آنکه تمبک مجلسی شد به تدریج جای دف را گرفت و از رونق دف کاست و دف را بیشتر در شهرهای کوچک و قصبات در مجالس عیش و سرور به کار می‌بردند به ویژه در کردستان و آذربایجان بسیار متداول بود و نوازندگان ماهر داشت. در سال‌های اخیر دف نوازی در بیشتر شهرهای ایران رایج‌تر شده است و هنر آموزان به آموختن آن روی آورده‌اند. از نوازندگان صاحب سبک آن می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد که استاد کامکار نقش به سزایی را در شخصیت دادن به این ساز در موسیقی اصیل ایرانی ایفا کرده است و استاد حبیبی با ابداع شیوه مدرنی در نوازندگی این ساز آن را بصورت کاملا اصولی و تکنیکی مانند دیگر سازها در آورده است.
دف را که بر آن زنگوله تعبیه می‌کنند دف زنگی می‌گویند
فرآيند يادگيری ساز دف:
مانند هر ساز ديگری ابتدا هنرجو در جلسات اوليه با تئوری موسيقی و نت خوانی بصورت ساده آشنا شده سپس نحوه گرفتن ساز و انواع ضربه هاي مورد استفاده در دف را مي آموزد و بتدريج با انجام تمرينها مبتنی بر كتاب آموزشی دف بتدريج با ريتم های مختلف و تكنيك هاي مختلف دف نوازی آشنا شده فرآيند اوليه يادگيري اين ساز به نحوي كه هنرجو قادر باشد ريتم های ساده را چه بصورت تكی و چه بصورت همنوازی با يك ساز يا آواز بنوازد كه بطور معمول حدود يكسال طول مي كشد در نهايت داشتن چند تا شرط هست كه پيشرفت شما رو در يادگيري بيشتر مي كند، يكی علاقه و ديگری صبر، حوصله، پشتكار و تمرين فراون.
نوازندگان دف :
از نوازندگان به نام دف در ایران می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد. هژار زهاوی از نوازندگان بنام بین‌المللی است.
آشنایی با اجزای اصلی ساز دف
پیش از پرداختن به موضوع خرید ساز دف بهتر است به طور کلی با ساختمان این ساز و اجزای تشکیل دهنده آن آشنا شوید تا یک اطلاعات کلی از این ساز ایرانی داشته باشید.
به طور کلی ساختمان و اجزای تشکیل دهنده ساز دف مرکب از اجزای زیر است:
کلاف اصلی
کلاف اصلی در واقع بدنه استوانه‌ای شکل بوده که به صورت کوتاه طراحی شده به گونه‌ای که به راحتی درون دست جا میشود. اما کلاف اصلی عمدتا از جنس چوب است. در یک طرف این استوانه پوست حیوانات و یا پلاستیک کشیده میشود و در این صورت ابتدا و انتهای قاب را به صورت زاویه دار برش می‌دهند که اصطلاحا به این نوع برش، برش ایرانی گفته میشود. سپس پوست یا پلاستیک را با کمک سریش بر روی لبه استوانه می‌چسبانند و با کمک گل میخ آن را محکم می‌کنند.
پوست
به سطحی که بر روی استوانه کشیده میشود پوست می‌گویند، حال این پوست میتواند از نوع طبیعی باشد و یا از نوع مصنوعی. در نوع طبیعی پوست‌ها از پوست حیواناتی همچون گوسفند، بز، میش و آهو تهیه می‌شوند و پوستی که کهنه‌تر باشد در تولید ساز دف مناسب‌تر خواهد بود. پوست مصنوعی نیز دارای جنسی است که نسبت به پوست طبیعی خواص بیشتری دارد و پس از گذشت مدت زمانی دچار بوی نامطبوع، ایجاد آلرژی، عدم افت کیفیت ساز و غیره نمی‌شود و از کشش و ضخامت مناسبی برخوردار است.
حلقه
بخش بعدی که در این ساز بسیار مهم است وجود حلقه‌های درون این ساز است. در جداره‌های داخل کمانه میخ‌هایی تعبیه شده که به مانند قلاب هستند و می‌توان بر روی آن از حلقه‌های فلزی به صورت چند عددی همچون 3 یا 4 عددی استفاده کرد. اصولا فاصله این حلقه‌ها با پوست 3 سانتی متر بوده و 1 سانتی متر هم از حلقه کناری فاصله دارند. البته به حلقه‌های موجود در این ساز جلاجل هم گفته میشود.
گل میخ
یکی دیگر از‌بخش های مهم ساز دف، گل میخ‌ها هستند. از گل میخ‌ها به جهت نگه داشتن پوست بر روی کمانه در قسمت پشت و کناره کمانه استفاد میشود. این گل میخ‌ها دارای سری تخت به مانند پونز بوده که میتواند پوست را به خوبی بر روی کمانه نگه دارد.
آشنایی با قیمت دف و عوامل موثر در قیمت آن
به طور حتم هنگام خرید دف با تفاوت قیمت‌هایی مواجه خواهید شد، اما می‌دانید دلیل آن چیست؟ قیمت دف بین افراد مبتدی و حرفه‌ای دارای تفاوت بوده و کسی که ساز دف را به جهت گذراندن دوره‌ای خریداری می‌کند و نمی‌خواهد به طور حرفه‌ای این رشته را ادامه دهد هزینه زیادی برای این ساز نخواهد کرد. در مقابل افراد متوسط و حرفه‌ای که خرید ساز دف را به جهت شغل و حرفه کاری که دارند انجام می‌دهند حاضر هستند قیمت بالاتری را برای خرید محصولی با کیفیت‌تر صرف کنند.
زمانی که یک فرد مبتدی به تازگی می‌خواهد این ساز را آموزش ببیند میتواند خرید دف را مناسب با کار خود انجام دهد. این ساز در ساده‌ترین و ارزان‌ترین قیمت دارای 75 هزار تومان بوده و در گران‌ترین حالت میتواند تا 900 هزار تومان هزینه داشته باشد، بدین صورت می‌توان گفت قیمت دف متناسب با عوامل مختلف متفاوت با دیگری است. البته قیمت دف برای افرادی که به صورت متوسط تا حرفه‌ای در این حوزه فعالیت دارند به 2 میلیون تومان هم می‌رسد.
دلیل تفاوت قیمت بین این محصولات به پوست و کلاف اصلی این محصولات بر می‌گردد و این قیمت از سمت خود سازنده ساز تعیین می‌گردد. دفی که دارای پوست طبیعی باشد به طبع به دلیل فعالیت‌های بیشتری که بر روی پوست و مسطح‌سازی آن انجام میشود از قیمت بالاتری نسبت به پوست مصنوعی برخوردار است.
در کنار این امر موارد دیگری که میتواند در قیمت دف تاثیرگذار باشد می‌توان به کیفیت کمانه و متقارن‌سازی آن به دلیل کیفیت صدایی که توسط دف ایجاد میشود اشاره کرد که تاثیر بالایی در قیمت دف می‌گذارد.
منبع :