رشته مهندسی معدن | معرفی گرایش ها، حقوق و درآمد و بازار کار
رشته مهندسی معدن مناسب چه کسانی است؟
رشته مهندسی معدن یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های مهندسی در دنیا است که سابقه آکادمیک آن به دوران انقلاب صنعتی انگلستان برمی‌گردد. محصلان این رشته باید در دروس ریاضی و فیزیک و علوم پایه از دانش خوبی برخوردار باشند. به علت عملیات میدانی گاها وسیع در این رشته، دانش‌پذیران آن باید نیرو و توان کافی برای چنین مواردی را داشته باشند.
مهندسی معدن و صنعت معدنکاری به عنوان یک صنعت بالادستی محسوب می‌شود که تامین کننده نیاز اصلی و عمده تمدن بشر از دیرباز تا امروز به مواد و مصالحی بوده که مواد مصرفی سایر صنایع به حساب می‌آیند؛ موادی از قبیل مس، سرب، روی، طلا، سنگ‌های ساختمانی و غیره. امروزه با گسترش تکنولوژی و صنعت، نیاز به مواد استراتژیک معدنی بیشتر و بیشتر می‌شود همچنین برای تامین پایدار مصالح معدنی به عنوان مواد اولیه صنایع پایین دست، نیاز به طراحی معادن بزرگتر و عمیق‌تر است که با بزرگتر شدن معادن پیچیدگی‌های مهندسی و طراحی آنها نیز افزایش می‌یابد.
برای اینکه یک ذخیره در دل زمین بتواند به یک معدن قابل استخراج تبدیل شود، مسیر زیادی را باید طی کند. بطور بسیار خلاصه، اولین قدم بر عهده مهندسین معدن، گرایش اکتشاف است که با بهره گیری از دانش تخصصی خود مناطق مستعدی را که دارای پتانسیل برای استخراج هستند را شناسایی می‌کنند؛ این بخش از مهندسی معدن نیاز به عملیات میدانی دارد.
پس از مطالعات امکان‌سنجی و اقتصادی در صورتی که منطقه شناسایی شده پتانسیل لازم را داشته باشد امکان استخراج آن فراهم می‌شود. برای استخراج ماده معدنی مهندسین معدن با گرایش استخراج اقدام به طراحی معدن می‌کنند و همواره باید بتوانند بین طراحی ایمن و پایدار از یک طرف و بحث اقتصادی از طرف دیگر یک تعادل بهینه ایجاد بکنند که یکی از حساس‌ترین وظایف مهندسین طراح همین موضوع است. ماده معدنی پس از استخراج وارد کارخانه فرآوری می‌گردد تا عیار و خلوص آن افزایش یابد. طراحی کارخانه فرآوری و سیستم‌های خردایش برعهده مهندسین معدن، گرایش فرآوری مواد معدنی است.
مهندسین معدن در تمام مراحل عمر یک معدن، همواره با چالش‌های فنی و مهندسی از یک طرف و چالش مباحث اقتصادی از طرف دیگر روبه‌رو هستند. این رشته مهندسی بدلیل شرایط کاری سخت و چالش‌های متعدد دیگر، برای کسانی مناسب‌تر است که دارای روحیه تسلیم ناپذیری و حوصله و پشتکار در مقابل مشکلات محیط طبیعی و مسائل مهندسی هستند.
چه دروسی از دوره دبیرستان در رشته مهندسی معدن بیشتر استفاده می‌شوند؟
دروس حسابان و حساب دیفرانسیل و انتگرال در دوره دبیرستان به عنوان دروس پایه و پیش‌نیاز برای درس‌های ریاضی 1 و 2، معادلات، ریاضیات مهندسی در دانشگاه به حساب می‌آیند. مبحث آمار و احتمالات دوره دبیرستان پیش‌نیاز و پایه درس آمار و احتمالات مهندسی و درس زمین آمار است که نوع خاصی از علم آمار مختص بکارگیری در علوم زمین محسوب می‌شود؛ این درس یکی از درس‌های تخصصی رشته مهندسی معدن است و بد نیست در همینجا اشاره کنیم که زمین آمار پیشرفته نیز در ادامه آن و در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود.
دروس فیزیک چهار ساله دوره دبیرستان پیش‌نیازهای فیزیک 1، 2 و 3 هستند. برای شیمی فیزیک و درس‌های مهندسی از قبیل استاتیک، مقاومت مصالح، دینامیک و مکانیک سیالات در دوره دانشگاه هم باز باید در فیزیک دبیرستان پایه‌ای قوی داشته باشید. دروس شیمی دبیرستان بعنوان پیش‌نیاز برای درس آزمایشگاه شیمی و آزمایشگاه کانه آرایی و تا حدودی درس کانه‌آرایی در دوره دانشگاه هستند.
اگرچه پذیرفته شدگان در رشته مهندسی معدن از شاخه ریاضی و فیزیک هستند و در این شاخه نیز درس زمین شناسی ارائه نمی‌شود، اما علاقه‌مندان می‌توانند درس زمین‌شناسی دوره دبیرستان را مطالعه کنند تا یک دید کلی از مباحث زمین شناسی بدست آورند. لازم به ذکر است در صورتی که پذیرفته شدگان هیچ آشنایی درباره درس زمین‌شناسی نداشته باشند، مشکلی در دوره دانشگاه نخواهند داشت؛ چون دروس مختلف زمین شناسی را از مباحث کاملا ابتدایی تا مباحث پیشرفته تخصصی در دانشگاه خواهند آموخت.
زبان انگلیسی در تمامی رشته‌های دانشگاهی جز یکی از ضروریات است و مهندسی معدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. داشتن دانش خوب زبان انگلیسی این امکان را برای دانشجویان این رشته فراهم میکند تا بدون هیچ مشکلی زبان تخصصی رشته خود را بخوبی فرا گیرند؛ همچنین امکان استفاده از سایت‌های علمی و آموزشی انگلیسی زبان در رابطه با مهندسی معدن و آخرین دستاوردها و تکنولوژی‌های یافته شده در این حوزه را نیز میسر می‌سازد که دسترسی به این منابع میتواند چشم انداز و بینش بسیار خوبی هم از جهت علمی و هم از جنبه آینده شغلی برای فراگیران این رشته فراهم سازد.
گرایش‌های این رشته برای ادامه تحصیل چیست؟
گرایش اکتشاف: این گرایش از دوره کارشناسی تا دوره دکترا ارائه می‌شود. تخصص اصلی دانش آموختگان این گرایش پی‌جویی و اکتشافات اولیه و اکتشافات تفصیلی به منظور یافتن مناطق مستعد دارای پتانسیل معدنکاری و مکان‌یابی ذخایر نهفته شده در داخل زمین و تخمین میزان ذخیره و عیار آنها است. رشته زمین‌شناسی را می‌توان پایه و اساس گرایش اکتشاف مهندسی معدن دانست.
گرایش استخراج: این گرایش از دوره کارشناسی تا دوره دکترا ارائه می‌شود. تخصصی اصلی دانش آموختگان این گرایش طراحی معادن روباز و معادن زیر زمینی بر اساس عمق قرارگیری ماده معدنی و هم چنین شکل توده معدنی است. مهندسین استخراج، در زمینه طراحی الگوهای انفجاری، ترابری، برنامه‌ریزی تولید، تخمین هزینه‌ها و غیره نیز فعالیت می‌کنند. گرایش استخراج معدن، با رشته متالورژی استخراجی (از گرایش‌های مهندسی مواد)، ارتباط بسیار نزدیکی دارد.
مکانیک سنگ: این گرایش از دوره کارشناسی ارشد تا دوره دکترا ارائه می‌شود. دانش آموختگان دوره کارشناسی، گرایش اکتشاف یا استخراج، براساس علاقه و بسته به میزان دانش خود، می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشدِ گرایش مکانیک سنگ شرکت کنند. تخصص اصلی دانش آموختگان این گرایش طراحی و تحلیل پایداری حفریات و سازه‌های زیرزمینی از جمله معادن زیرزمینی، تونل‌های عمیق و تونل‌های شهری، حفریات رو زمینی از قبیل معادن روباز و تحلیل پایداری سطوح شیبدار سنگی و خاکی و … است. گرایش مکانیک سنگ مهندسی معدن، ارتباط بسیار نزدیکی با گرایش مکانیک خاک در مهندسی عمران دارد.
فرآوری مواد معدنی: این گرایش از دوره کارشناسی ارشد تا دکترا ارائه می‌شود . دانش آموختگان دوره کارشناسی گرایش اکتشاف و استخراج، براساس علاقه و بسته به میزان دانش خود می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشد در گرایش فرآوری مواد معدنی شرکت کنند. تخصص اصلی دانش آموختگان این رشته، طراحی کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی و مدارهای خردایش است که مواد پس از استخراج به منظور پرعیارسازی وارد این کارخانه‌ها می‌شوند. همچنین دانش آموختگان این گرایش می‌توانند در زمینه‌های آزمایشگاهی، صنایع سرامیک و… نیز فعالیت کنند.
چهار گرایشی که در این بخش معرفی کردیم، گرایش‌های اصلی مهندسی معدن محسوب می‌شوند. برخی از دانشگاه‌ها، گرایش‌های دیگری نظیر مهندسی معدن – تونلسازی و مهندسی معدن – محیط‌زیست را نیز ارائه می‌کنند.
مهمترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی معدن چه درس‌هایی هستند؟
کانه‌آرایی
زمین‌شناسی ساختمانی
برداشت زمین‌شناسی
روش‌های استخراج سطحی
روش‌های استخراج زیرزمینی
تهویه
ترابری
مینرالوگرافی
اصول اکتشاف
فارغ التحصیل رشته مهندسی معدن در چه کارها و صنایعی میتواند شاغل شود؟
برخی از اصلی‌ترین مشاغل و صنایعی که یک فارغ التحصیل رشته مهندسی معدن میتواند در آنها مشغول به کار شود، عبارت هستند از:
مدیریت معدن
وزارت صنعت، معدن و تجارت
مسئولین فنی معادن
مهندسین مشاور در امور صنایع معدنی و معدنکاری
طراحی معادن روباز و زیر زمینی و طراحی باطله برداری
طراحی روش‌های اکتشافی و پهنه‌بندی‌های اکتشافی
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی
مهندسین مشاور در زمینه تونل و فضاهای زیر زمینی و طراحی سیستم‌های حفاری
تمامی بخش‌های صنعت معدن و صنایع معدنی که نیاز به مهندس معدن باشد، همگی می‌توانند زمینه کاری وی با توجه به گرایش تخصصی او به حساب آیند. دانش آموختگان رشته مهندسی معدن با توجه به اینکه در این زمینه تخصص لازم را دارا هستند در صورت داشتن توانایی مالی و با بهره‌گیری از سیاست‌های حمایتی دولت از قبیل وام‌های بلند مدت کم بهره، می‌توانند خود اقدام به تاسیس و بهره‌برداری از معادنی همانند سنگ‌های ساختمانی، زغال‌سنگ، مس، پوکه معدنی، شن و ماسه و … نمایند.
بازار کار رشته مهندسی معدن به چه صورت است؟
کشور ایران با دارا بودن 7 درصد از معادن جهان و 68 نوع ماده معدنی (غیرنفتی) یکی از کشورهای بسیار غنی از حیث ذخایر معدنی است. برخی از معادن ایران در کلاس جهانی قرار دارند که از جمله آنها معدن مس سرچشمه، معدن سنگ آهن گل گهر سیرجان، معادن سنگ آهن سنگان را می‌توان نام برد.
عمده‌ترین ذخایر معدنی ایران شامل مس، سرب، روی، قلع، طلا، زغال‌سنگ، اورانیوم و سنگ‌های ساختمانی و قیمتی است. صنایع معدنی پس از صنعت نفت و گاز یک چهارم اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد؛ با توجه به سیاست‌های توسعه‌ای دولت‌ها در این زمینه و برنامه‌ریزی برای افزایش صادرات غیرنفتی، صنعت معدنکاری به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی کشور تبدیل شده، در نتیجه می‌توان چنین استنباط کرد که برای فارغ التحصیلان این رشته امکان اشتغال هم در بخش‌های خصوصی و هم بخش‌های دولتی این صنعت وجود دارد و در آینده نیز با افزایش بهره‌برداری از ظرفیت معادن و استخراج معادن جدید، بستر شغلی برای فارغ التحصیلان به شکل مطلوبی وجود خواهد داشت.
منبع: