معرفی گرایشهای مقطع کارشناسی
رشته مدیریت در کشور ما دارای شاخه‌های متعددی می‌باشد که از آن جمله می‌توان به مدیریت بازرگانی، صنعتی، دولتی، جهانگردی ، بیمه ، بیمه اکو، امور گمرکی و امور بانکی اشاره کرد و همچنین از شاخه‌های تخصصی‌تری مثل مدیریت کمیسریای دریایی و یا اداره امور بیمارستانها نام برد.
مدیریت بازرگانی : رشته مدیریت بازرگانی در مفهوم عام آن شامل طیف وسیعی از مدیریت‌ها می‌شود، زیرا بیشتر سازمانهای تجاری ، صنعتی و خدماتی مثل بانکها، شرکت‌های بیمه و یا کارخانجات صنعتی به دنبال سود هستند و در نتیجه یک موسسه بازرگانی محسوب می‌شوند. و از همین‌رو در کشور ما تا چند سال پیش، گرایش مدیریت بازرگانی شامل گرایشهای مختلف این رشته مانند مدیریت صنعتی ، مدیریت بیمه و مدیریت جهانگردی و مدیریت بازرگانی بود. اما امروزه با پیشرفت علم مدیریت و تخصصی‌تر شدن این رشته ، مدیریت بازرگانی کاربرد محدودتری پیدا کرده است. دروس تخصصی این رشته در زمینه شناخت بازار، مسائل بازاریابی، تجارت ، داد و ستد، معاملات بین‌المللی و صادرات و واردات است و در نهایت یک دانشجوی مدیریت بازرگانی به عنوان یک مدیر تجاری تحصیل کرده ، می‌تواند امور تجاری را تفکیک کرده و اداره کند و به یاری قدرت خلاق خویش در ایجاد بازار جدید، ارائه خدمات متنوع و تازه ، ابداع روشهای جدید در عرضه و توزیع، کارآفرین باشد. برای مثال یک فارغ‌التحصیل مدیریت بازرگانی باید بتواند برای کالاهای موجود، بازار جدیدی پیدا کرده و یا روشهای مطلوب توزیع را در سیستم دولتی طراحی کند. چون امروز یکی از بزرگترین مشکلات کشور ما رساندن محصولات کشاورزی مثل برنج، چای و مرکبات به بازار و به دست مصرف کننده است.
گرایش مدیریت بازرگانی به بررسی اصول، روشها و مهارتهایی می‌پردازد که اداره کنندگان سازمانهای اقتصادی، خدماتی و بازرگانی باید از آن اطلاع داشته باشند. برای مثال نحوه تصمیم‌گیری در مورد روشهای تولید، فروش ، سرمایه‌گذاری، بازاریابی ، جذب نیروی انسانی و دهها مساله دیگر که در هر موسسه بازرگانی برای یک مدیر مطرح می‌گردد، در این گرایش آموزش داده می‌شود.
مدیریت صنعتی : قرن حاضر، قرن رقابت و بهره‌وری است و لازمه بقا در این قرن، درک زمان و شرایط و برنامه‌ریزی برای استفاده از این دگرگونیها و همراه ساختن خود با این تحولات است و این به معنای آن است که امروزه نمی‌توان یک واحد صنعتی پیشرفته و بزرگ را که تولید آن از کمیت و کیفیت بالایی برخوردار است، با تکیه بر مدیریت سنتی که موروثی بوده و از پدر به پسر منتقل می‌شود، اداره کرد. بلکه باید با استفاده از مدیران کارآمد در بخشهای مختلف یک واحد صنعتی، مثل بخش تولید و یا بخش نیروی انسانی، راه رسیدن به هدف را هموار نمود.
برای مثال حضور یک کارشناس مدیریت صنعتی که مسوولیت نیروی انسانی را بر عهده بگیرد، در هر واحد صنعتی ضروری است تا وی بتواند با استفاده از دانش آکادمیک خویش ، مشارکت ، مهارت و انگیزه نیروی انسانی واحد صنعتی مورد نظر را افزایش دهد.
یکی از علل عدم موفقیت صنایع ما این است که اکثر مسوولین واحدهای صنعتی ، فارغ‌التحصیل مدیریت صنعتی نیستند. گرایشی که مدیران نیروهای انسانی سازمانهای صنعتی را تربیت می‌کند.
مدیریت صنعتی دارای سه بعد اصلی فنی و تکنیکی ، بعد مالی و بعد رفتاری و اجتماعی می باشد که بعد فنی و تکنیکی در دروس تحقیق در عملیات و کنترل پروژه ، بعد مالی در درسهایی مثل حسابداری صنعتی و بعد رفتاری و اجتماعی در دروس رفتار سازمانی، مدیریت منابع انسانی و تئوریهای مدیریت بیان می‌گردد. و البته بعضی از دروس این گرایش مانند مدیریت تولید و عملیات به هر سه این ابعاد می‌پردازد.
در مورد تفاوت دو رشته مدیرت صنعتی و مهندسی صنایع باید گفت : در رشته مهندسی صنایع دانشجویان بیشتر به مطالعه بعد فنی و تکنیکی صنایع می‌پردازند، اما رشته مدیریت صنعتی به دو بعد مالی و رفتاری صنایع تاکید بیشتری دارد.
رشته مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی ، مشترکات فراوانی دارند زیرا دروس مدیریت در هر دو رشته از اهمیت بسیاری برخوردار است اما آنچه که باعث تمایز دو رشته از یکدیگر می‌شود، آن است که رشته مدیریت صنعتی بیشتر به مدیریت نیروی انسانی می‌پردازد ولی رشته مهندسی صنایع به مدیریت فنی توجه دارد.
برای مثال در یک کارخانه روش تولید یک محصول و بررسی جزئیات آن بر عهده مهندس صنایع می‌باشد و اداره نیروی کارخانه مورد نظر و ارتباط واحد صنعتی فوق با محیط اطرافش بر عهده مدیریت صنعتی است.
مدیریت دولتی : شاخه مدیریت دولتی همان‌طور که از نامش پیداست، متخصصانی را تربیت می‌کند که بتوانند درآینده، اداره سازمانهای دولتی را بر عهده بگیرند. زیرا اداره یک سازمان دولتی با اداره سازمانهای بازرگانی و صنعتی متفاوت است.
برای مثال چون در یک بخش دولتی، رقابت وجود ندارد، کارکنان تمایلی به افزایش ارتقای خدمات ندارند و این وظیفه مدیریت است که بتواند در چارچوب قوانین و مقررات دولتی، با خلاقیت و نوآوری خویش، کارآیی و بهره‌وری کارکنان را افزایش دهد. هدف ما در رشته مدیریت دولتی، تربیت مدیران شایسته‌ای است که بتوانند وظایف پنجگانه محوله را به نحو احسن در سازمانها و تشکیلات دولتی کشور انجام دهند.
این وظایف عبارتند از : 1- برنامه‌ریزی و اجرای آن . 2- سازمان‌دهی یا تقسیم وظایف بین کارکنان یک سازمان به نحوی که با تقسیم کار بتواند مهارت پرسنل خود را در پرداختن به کارهای جزئی افزایش دهد. 3- عملیات امور استخدامی و یا کارگزینی کارکنان جدید 4- هدایت و راهبری، چون ما معتقدیم که یک مدیر پس از استخدام نیروی جدید، نمی‌تواند آن را به یکباره به محیط کار اعزام کند بلکه بایستی تحت هدایت و آماده‌سازی لازم قرار گیرد تا بالاترین انگیزش‌های مادی و معنوی در او به وجود آید 5- نظارت و کنترل ، که از جمله بخشهای بسیار حساس است چون در این مرحله یک مدیر با اندازه‌گیری ، سنجش علمیات و توجه به شاخص‌های کنترل بررسی می‌کند که آیا توانسته‌است به اهداف تعیین شده در برنامه‌ریزی خویش دست یابد یا خیر؟ و در صورت لزوم اقدامات اصلاحی را در جهت پیشگیری از انحرافات احتمالی به اجرا می‌گذارد.
البته وظایف فوق شامل همه شاخه‌های مدیریت می‌شود اما متخصصان مدیریت دولتی به این وظایف بشدت اعتقاد دارند.
مدیریت امور گمرکی : گرایش مدیریت امور گمرکی به منظور تربیت کارشناسان و مدیرانی ایجاد شده است که ضمن احاطه کلی بر دانش مدیریت و مقوله بازرگانی و تجارت بین‌الملل، دانش کافی در کلیه زمینه‌های کارشناسی مرتبط به امور گمرکی را کسب نمایند، زیرا بدون اشراف بر موازین و مقررات و تکنیک‌های گمرکی ، اساسا توفیق در امر بازرگانی خارجی میسر نخواهد شد. در نتیجه لازم است که تعدادی از دانشجویان رشته مدیریت بطور تخصصی در زمینه مقررات بین‌المللی و کنوانسیونهای گمرکی مطالعه کرده و شناخت لازم را درباره سازمانها و مجامع گمرکی بین‌المللی و سایر سازمانها و مجامعی که بخشی از فعالیت‌های آنان منجر به وضع معیارهایی در سطح جهانی در زمینه مسایل گمرکی می‌گردد، پیدا کنند.
گمرک در خدمت تجارت جهان است و گرایش مدیریت امور گمرکی نیز بخشی از مدیریت تجاری و بازرگانی است که در آن نحوه بررسی کالاهای وارداتی و صادراتی و نحوه تنظیم اظهارنامه‌ها و چگونگی ایجاد تعرفه‌های مالیاتی آموزش داده می‌شود. همچنین دانشجویان می‌آموزند بر اساس سیاست اقتصادی کشور، کالاهای ممنوعه و غیر ممنوعه را شناسایی کنند.
مدیریت جهانگردی : ایران 1.648.000 کیلومتر مربع وسعت دارد و هر گوشه‌اش جلوه و لطفی تازه ، رمز و رازی دیگر و زیبایی و صلابتی دوچندان دارد. از ایران سخن می‌گوییم، کشوری که می‌توان در یک فصل هم در آبهای نیلگون جنوبش تنی به آب زد و هم در کوهستانهای سپیدپوش شمالش، به ورزشهای زمستانی پرداخت. سرزمینی که می‌توان در کویرش به آسمان پرستاره نزدیک شد و در جنگلهای انبوهش معنی واقعی رنگ سبز را دریافت. دیاری که هر وجب از خاکش ، با تو از تمدنی کهن سخن می‌گوید.
اما چرا کشوری با این همه جلوه و جذابیت ، تنها سهم اندکی از صنعت سودآور جهانگردی را به خود اختصاص داده است؟
نتیجه یک نظرخواهی که از خبرنگاران خارجی به عمل آمده است، نشان می‌دهد که بسیاری از آنها بر این اعتقادند که مدیریت ضعیف، یکی از عوامل اصلی رکود صنعت جهانگردی در کشور ما است. چون لازمه توسعه و تقویت صنعت جهانگردی، اطلاع از زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی ، جغرافیایی و فرهنگی کشور است تا بتوان امکانات موجود و همچنین مسائل و مشکلاتی که در راه توسعه این صنعت وجود دارد، شناسایی کرد و سپس بر اساس تحقیقات موجود، یک برنامه‌ریزی دقیق و عملی داشت. و البته چنین کاری تنها به یاری مدیرانی کارآمد و متخصص در صنعت جهانگردی امکان‌پذیر است. تخصصی که در شاخه مدیریت جهانگردی آموزش داده می‌شود.
صنعت جهانگردی بعد از جنگ جهانی دوم رونق یافت این صنعت در آن زمان در دست سرمایه‌داران بزرگی بود که هدفی جز جلب مشتری بیشتر و در نتیجه سود بیشتر نداشتند. و به همین دلیل با مخالفت مردم مناطق توریستی مواجه شدند. چون مردم می‌دیدند که کمپانی‌های بزرگ بهترین مناطقشان را اشغال کرده و چشم‌اندازهایشان را کور می‌کنند و در نهایت نیز تنها آب و هوای بد، شلوغی راه و سرو صدا عاید آنها می‌شود.
این اختلاف باعث شد که صنعت جهانگردی دچار یک تغییر و تحول عمده گردد و بتدریج تبدیل به یک مقوله علمی شود. علمی میان رشته‌ای که امروزه دارای گرایشهای مختلفی اعم از مردم‌شناسی جهانگردی، جامعه‌شناسی جهانگردی ، حقوق جهانگردی و مهمتر از همه مدیریت جهانگردی می‌باشد .
گرایشی که دانشجویان را برای عهده‌دار شدن فعالیت‌های اجرایی برنامه‌های جهانگردی آماده می‌کند. یعنی متخصص این رشته در نهایت باید بداند که چه نوع جهانگردی را جذب کند؟ چگونه جذب کند، و چگونه بازارهای جهانگردی جدیدی برای جذب توریست ایجاد نماید.
تفاوت این گرایش با گرایشهای دیگر مدیریت در این است که جهانگردی کالای خاصی است که با کالاهای دیگر تفاوت بسیار دارد چون این کالا همانجا که تولید می‌شود، مصرف می‌گردد و نمی‌توان آن را انبار کرد و یا در فصل دیگری مصرف نمود. به همین دلیل کالای جهانگردی، بازار ویژه‌ای می‌طلبد و تخصص خاصی نیز برای دست‌یابی به این بازار لازم است. تخصصی که رشته مدیریت جهانگردی آموزش داده می‌شود.
مدیریت بیمه : بیمه یکی از شاخص‌های توسعه در کشورهای پیشرفته است، چون هر سرمایه‌داری که بخواهد در کشوری سرمایه‌گذاری کند، باید اطمینان داشته باشد که در صورت بروز هر گونه حادثه‌ای یا خطری، سرمایه وی مصون خواهد بود. از همین‌رو در کشورهای پیشرفته از بیمه به عنوان صنعت بیمه یاد می‌کنند به این معنی که همزمان با توسعه صنعت ، بیمه نیز توسعه خواهد یافت و همچنین بر این اعتقادند که هر فردی نمی‌تواند وارد این صنعت شود بلکه باید متخصص و دانش‌آموخته این صنعت باشد . در نتیجه در دانشگاههای بزرگ و معتبر دنیا، رشته بیمه به عنوان یک رشته مستقل که دارای دو زیرشاخه عمده بیمه‌های زندگی و غیرزندگی است، تدریس می‌شود.
در کشور ما نیز گرایش مدیریت بیمه در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی تدریس می‌شود، اما به دلیل اینکه در کشور ما صنعت بیمه دولتی است، در آن رقابت دیده نمی‌شود و در نتیجه رشته مدیریت بیمه نیز جایگاه واقعی خویش را پیدا نکرده است.
دروس تخصصی رشته مدیریت بیمه در دانشگاههای ایران شامل آموزش انواع بیمه از جمله بیمه اموال، بیمه اشخاص، بیمه مسوولیت و … است. در حالی که دروس این رشته باید خیلی پربارتر از موارد فوق باشد. برای مثال در دانشگاههای خارج از کشور ، دانشجویان چگونگی ارزیابی ریسک را فرا می‌گیرند. یعنی یاد می‌گیرند که چگونه باید ریسک کالایی که قرار است بیمه شود، ارزیابی کنند. کاری که نیاز به محاسباتی بسیار دارد.
البته اگر در ایران نیز بیمه جنبه خصوصی پیدا کند، بدون شک این گرایش نیز متحول شده و شکوفایی لازم را پیدا خواهد کرد.
دانشجوی مدیریت بیمه نحوه اداره سازمانهای بیمه و چگونگی رفتار با بیمه‌گذارها را فرا می‌گیرد تا بتواند آنها را به بیمه‌گذاری ترغیب و تشویق کند. همچنین دانشجویان درباره انواع فعالیت‌های بیمه مثل بیمه عمر، ماشین، خدمات درمانی و غیره اطلاعات لازم را کسب کرده و چگونگی فعالیت در این زمینه‌ها را بر اساس پایه و مبانی مدیریتی فرا می‌گیرند.
مدیریت بیمه اکو : با جهانی شدن اقتصاد در دنیای آینده، تجارت نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. در تجارت نیز موضوعاتی مثل بیمه و قوانین حقوقی آن، اهمیت کلیدی دارد. بنابراین روزبه‌روز به متخصصان بیمه نیاز بیشتری احساس می‌شود تا جایی که این رشته از حالت بومی به صورت بین‌المللی درآمده است.
به همین دلیل بیمه اکو که یک دانشکده تخصصی است در ایران ایجاد شده است. این دانشکده دانشجویان خود را از بین علاقه‌مندان کشورهای عضو پیمان منطقه‌ای اکو انتخاب می‌کند. چرا که وجود نهادهایی مثل دانشکده، در تقویت همکاری و روابط متقابل فرهنگی ، اقتصادی و تجاری می‌تواند بسیار موثر باشد.
در این گرایش موضوعات مختلف مدیریتی ، اقتصادی ، حقوقی ، حسابداری و تجاری آموزش داده می‌شود و دانشجویان درباره نقش بیمه در ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری و امنیت اقتصادی و رفاهی جامعه مطالعه می‌کنند.
در مورد تفاوت دو گرایش مدیریت بیمه اکو و مدیریت بیمه ذکر این نکته ضروری است که اولین تفاوت این دو گرایش در این است که تمامی دروس رشته مدیریت بیمه اکو به زبان انگلیسی است و از همین‌رو ، در مرحله اول 10 برابر ظرفیت دانشکده ، دانشجو پذیرفته می شود و سپس از بین داوطلبان فوق ، افرادی که تسلط بیشتری به زبان انگلیسی دارند، انتخاب می‌شوند. همچنین در این گرایش، به قوانین حقوق بین‌الملل و تجارت بین‌الملل توجه بیشتری می‌شود.
منبع: