مالاریا چیست؟
مالاریا یک بیماری انگلی است. این انگل از طریق نیش پشه‌های آلوده، به انسان انتقال می‌یابد. افراد دارای مالاریا، معمولا دارای این علائم می باشند: احساس ناخوشی و تهوع شدید، تب بالا، لرز. هر ساله، نزدیک به ۲۱۰ میلیون نفر به مالاریا مبتلا می‌شوند و حدود ۴۴۰ هزار نفر بر اثر این بیماری می‌میرند. عمده‌ی افرادی که بر اثر ابتلا به این بیماری از دنیا می‌روند، کودکان خردسال در آفریقا می‌باشند.
این بیماری در مناطق دارای آب و هوای معتدل شایع نیست؛ اما با این حال، مالاریا در نواحی گرمسیر و نیمه گرمسیر رایج می باشد. مسئولان بهداشت جهانی، در حال تلاش هستند تا میزان بروز مالاریا را با توزیع پشه بند کاهش دهند؛ بدین صورت که این پشه بندها افراد را در حالیکه خوابند، در برابر نیش پشه محافظت می‌کنند. دانشمندان در سراسر جهان در حال تلاش برای تولید واکسن مالاریا هستند تا از وقوع این بیماری جلوگیری کنند.
اگر می‌خواهید به مکان‌هایی که مالاریا در آن شایع است، سفر کنید، لازم است تا اقداماتی را برای جلوگیری از گزیدگی توسط پشه انجام دهید که این اقدامات شامل پوشیدن لباس‌های محافظ، استفاده از حشره کش و خوابیدن زیر پشه بند می‌باشد. بعلاوه، بسته به منطقه ای که به آن سفر می‌کنید و عوامل خطر فردی
(risk factors) شما برای این بیماری، ممکن است نیاز باشد قبل و بعد از سفرتان، از روش‌های پیشگیری دارویی استفاده کنید. در حال حاضر، بسیاری از انگل‌های مالاریا به رایج ترین داروهایی که برای درمان این بیماری استفاده می‌شود، مقاوم هستند.
علائم بیماری مالاریا
ابتلا به مالاریا عموما به وسیله‌ی این نشانه‌ها و علائم شناسایی می‌شود:
- تب
- لرز
- سردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- درد عضلانی و خستگی مفرط
- سایر نشانه‌ها و علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عرق کردن
- درد در شکم یا قفسه‌ی سینه
- سرفه
برخی از افراد دارای مالاریا ممکن است چرخه‌های “حملات” مالاریا را نیز تجربه کنند. این حملات معمولا با لرز آغاز می شوند، سپس تب بالا و بعد از آن تعریق رخ می‌دهد و در نهایت دمای بدن به حالت نرمال بر‌میگردد. علائم و نشانه‌های مالاریا معمولا در عرض چند هفته پس از گزیده شدن توسط پشه‌ی آلوده شروع می‌شوند. با این وجود، بعضی از انواع انگل‌های مالاریا می توانند تا یک سال به صورت نهفته در بدن شما باقی بمانند.
چه زمانی باید به پزشک متخخص عفونی مراجعه کرد؟
در صورتی که در حین زندگی در مناطق مالاریاخیز با خطر بالا یا پس از سفر به این مناطق، تب داشتید، با پزشک متخصص بیماریهای عفونی و تب‌دار صحبت کنید. انگل‌هایی که منجربه مالاریا می‌شوند، می‌توانند تا یک سال به صورت نهفته در بدن شما باقی بمانند. اگر علائم شدیدی دارید، به دنبال مراقبت‌های پزشکی اورژانسی باشید.
علل ایجاد مالاریا
مالاریا به وسیله‌ی یک انگل میکروسکوپی ایجاد می‌شود. این انگل عمدتا به واسطه‌ی نیش پشه به انسان انتقال می‌یابد.
چرخه‌ی انتقال توسط پشه
- پشه‌ی غیرآلوده. پشه با تغذیه از فرد مبتلا به مالاریا، آلوده می‌شود.
- انتقال انگل. اگر این پشه در آینده شما را نیش بزند، می‌تواند انگل‌های مالاریا را به شما منتقل کند.
- در کبد. وقتی که این انگل‌ها وارد بدن شما می‌شوند، به کبد شما می‌روند – جایی که برخی از انواع آن می‌توانند تا یکسال در آنجا به صورت نهفته باقی بمانند.
- در جریان خون. هنگامی که انگل‌ها بالغ شوند، کبد را ترک کرده و گلبول‌های قرمز را آلوده می‌کنند. معمولا در این زمان است که افراد، علائم مالاریا را بروز می‌دهن
- انتقال به فرد دیگر. اگر یک پشه‌ی غیر آلوده در این نقطه از چرخه شما را بگزد، به انگل‌های مالاریای شما آلوده خواهد شد و می‌تواند آن را از طریق نیش خود به افراد دیگر سرایت دهد.
حالت‌های دیگر انتقال مالاریا
از آنجا که انگل‌های مالاریا بر گلبول‌های قرمز خون اثر می‌گذارند، افراد می‌توانند از طریق قرار گرفتن در معرض خون آلوده نیز به مالاریا مبتلا شوند؛ از جمله:
- از مادر به فرزند متولد نشده
- از طزیق انتقال خون
- استفاده از سوزن مشترک برای تزریق مواد مخدر
عوامل خطر (risk factors) مالاریا
بزرگ ترین عامل خطر برای ابتلا به مالاریا، زندگی کردن یا بازدید از مناطقی است که در آنجا این بیماری شایع است. انواع مختلفی از انگل‌های مالاریا وجود دارد. انواعی که شدیدترین عوارض را ایجاد می‌کنند، معمولا در مکان‌های زیر یافت می‌شوند:
- کشور‌های آفریقایی در جنوب صحرای بزرگ آفریقا (Sahara)
- شبه جزیره‌ی آسیایی
- گینه‌ی نو، جمهوری دومینیکن (Dominican) و هاییتی (Haiti)
عوامل خطر ابتلا به بیماریهای شدیدتر
افرادی که در آنها خطر ابتلا به شکل وخیم بیماری بالاست، شامل موارد زیر می‌باشند:
- کودکان خردسال و نوزادان
- بزرگسالان با سن بالا
- افرادی که از مناطقی که فاقد مالاریا هستند، به نواحی مالاریاخیز سفر می‌کنند
- زنان باردار و فرزندان متولد نشده‌ی آنها
فقر، عدم دانش و اطلاعات و دسترسی اندک یا عدم دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی، موارد دیگری هستند که می‌توانند منجر به مرگ و میر ناشی از مالاریا در سراسر جهان شوند.
مصونیت در برابر بیماری می‌تواند از بین برود
ساکنین مناطق مالاریاخیز ممکن است دائما در معرض عامل این بیماری قرار بگیرند که این امر باعث می‌شود ایمنی و مصونیت جزئی در برابر این بیماری به دست آورند که می‌تواند شدت علائم مالاریا را در این افراد کاهش دهد. با این وجود، اگر به کشوری نقل مکان کنید که در آنجا دیگر به طور دائمی در معرض این انگل نیستید، این مصونیت نسبی می‌تواند ناپدید شود.
عوارض بیماری مالاریا
مالاریا می‌تواند مرگبار باشد، به خصوص آن نوع از مالاریا که توسط انواع انگل‌هایی که در نواحی گرمسیری آفریقا شایع است، ایجاد می‌شود. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) تخمین می‌زند که ۹۱ درصد از موارد مرگ و میر ناشی از مالاریا، در آفریقا رخ می‌دهد (بیشتر در کودکان زیر ۵ سال)
در اکثر موارد، مرگ بر اثر مالاریا با یک چند تا از عوارض جدی این بیماری مرتبط است؛ از جمله:
- مالاریای مغزی. اگر سلول‌های خونی دارای انگل، رگ‌های خونی کوچکی که به مغز می‌روند را مسدود کنند (مالاریای مغزی)، ممکن است تورم مغز و یا آسیب مغزی رخ دهد. مالاریای مغزی می‌تواند باعث تشنج و کما شود.
- مشکلات تنفسی. تجمع مایع درون شش‌ها (ادم ریوی) می‌تواند تنفس را دشوار کند.
- نارسایی ارگان‌های درونی. مالاریا می‌تواند منجربه نارسایی کلیه‌ها یا کبد و یا پارگی طحال شود. هر یک از این شرایط می‌تواند خطرناک و مرگبار باشد.
- کم خونی. مالاریا به گلیول‌های قرمز آسیب می‌زند که این امر می‌تواند منجربه کم خونی (آنمی) شود.
- قند خون پایین. انواع شدید مالاریا می‌توانند منجربه قند خون پایین شوند. کویینین (quinine) نیز می تواند همین اثر را بر میزان قند خون داشته باشد؛ این ماده یکی از رایج ترین داروهایی است که برای مقابله با مالاریا از آن استفاده می‌شود. قند خون بسیار پایین می‌تواند منجربه کما یا مرگ شود.
مالاریا ممکن است مجددا عود کند
بعضی از انواع انگل‌های مالاریا که شکل‌های خفیف تر بیماری را ایجاد می‌کنند، می‌توانند تا چندین سال در بدن باقی مانده و موجب عود و بازگشت بیماری شوند.
پیشگیری از مالاریا
اگر در جایی زندگی می‌کنید و یا به منطقه‌ای سفر می‌کنید که مالاریا در آنجا شایع است، اقدامات لازم برای جلوگیری از نیش پشه را انجام دهید. پشه‌ها در زمان بین غروب تا طلوع آفتاب (در زمان تاریکی هوا) بیشتر فعال هستند. برای محافظت از خود در برابر گزیدگی توسط پشه، باید:
- پوست خود را بپوشانید. شلوار و تیشرت آستین بلند بپوشید.
- از دافع حشرات بر روی پوست و لباس خود استفاده کنید. اسپری‌های حاوی DEET برای پوست و اسپری‌های حاوی پرمترین (Permethrin) برای لباس مناسب می‌باشند.
- در زیر پشه‌بند بخوابید. پشه‌بندها، بخصوص آن‌هایی که به حشره‌کش آغشته اند، می‌توانند برای جلوگیری از گزیدگی توسط پشه در هنگام خواب مفید باشند.
پیشگیری دارویی
اگر قرار است به مکانی که مالاریا در آن شایع است، سفر کنید، چند ماه قبل از زمان رفتنتان با پزشک خود مشورت کنید که آیا باید دارویی را قبل، درحین و پس از سفر، برای حفاظت از خود در برابر انگل‌های مالاریا، مصرف کنید یا خیر.
به طور کلی، داروهای مصرفی برای پیشگیری از مالاریا، همان داروهایی هستند که برای درمان این بیماری استفاده می‌شوند. پزشک شما باید بداند که در چه زمانی و به کجا سفر می‌کنید تا بتواند به شما کمک کند ریسک ابتلا به عفونت را در خود ارزیابی کنید و در صورت نیاز، دارویی را تجویز کند که بیشتر روی نوع انگل مالاریایی که در آن منطقه شایع است، کارساز باشد.
هنوز واکسنی برای این بیماری وجود ندارد
دانشمندان سراسر جهان در تلاش هستند تا یک واکسن موثر و ایمن برای مالاریا تهیه کنند. با این حال، هنوز هیچ واکسنی که برای استفاده در انسان تایید شده باشد، وجود ندارد.
تشخیص مالاریا
برای تشخیص مالاریا، پزشک شما احتمالا سوابق پزشکی تان را بررسی کرده و بر روی شما معاینه‌ی فیزیکی انجام می‌دهد و برایتان آزمایش‌های خون را تجویز خواهد کرد. آزمایش‌های خونی، تنها راه برای تایید تشخیص مالاریا هستند. آزمایش‌های خونی مخصوص این بیماری، می‌توانند با نشان دادن موارد زیر به پزشکتان کمک کنند:
- وجود انگل در خون، برای تایید این که آیا به مالاریا مبتلا هستید یا خیر
- نوع انگل مالاریایی که سبب بروز علائم در شما شده است
- آیا عفونت در شما توسط انگلی ایجاد شده که به داروهای خاصی مقاوم است یا خیر
سایر آزمایش‌های خونی به تعیین این مساله کمک می‌کنند که آیا این بیماری منجربه عوارض جدی و شدید خواهد شد یا خیر.
تکمیل برخی از آزمایش‌های خون، چندین روز زمان نیاز دارد؛ در حالیکه برخی دیگر از این آزمایشات، می‌توانند نتایج را در کمتر از ۱۵ دقیقه به دستتان برسانند.
درمان مالاریا
مالاریا با تجویز داروهایی که باعث کشتن انگل می‌شوند، درمان می‌شود. انواع داروها و طول درمان با توجه به موارد زیر متفاوت خواهد بود:
- نوع انگل مالاریایی که موجب عفونت در شما شده است
- شدت علائم شما
- سن شما
- باردار هستید یا خیر
داروهای مورد استفاده برای درمان مالاریا
متداول ترین داروهای ضد مالاریا، شامل موارد زیر می‌باشند:
- درمان‌های ترکیبی مبتنی بر آرتمیسینین (ACTs). ACTها در بسیاری از موارد، اولین خط درمانی برای مالاریا می‌باشند. انواع مختلفی از ACT وجود دارد؛ از جمله آرتمتر-لومفانترین (Coartem) و آرتسونات-آمودیاکین. هر ACT ترکیبی از دو یا چند دارو است که در برابر انگل مالاریا به روش‌های مختلفی عمل می‌کنند.
- کلروکین‌فسفات. کلروکین، درمان ترجیحی برای هر انگلی است که به این دارو حساس است و به آن مقاومت ندارد. اما در بسیاری از نقاط جهان، انگل‌های مالاریا در برابر کلروکین مقاوم هستند و در این موارد این دارو دیگر یک درمان موثر نیست.
سایر داروهای رایج ضد مالاریا، شامل این موارد می‌باشد:
- ترکیبی از آتوواکوئون و پروگوانیل (ملارون)
- کوئینین‌سولفات (کوالاکین) با داکسی‌سایکلین (ویبرامایسین، مونوداکس و سایر موارد)
- مفلوکویین
- پریماکویین فسفات
درمان‌های احتمالی آینده برای مالاریا
داروهای ضد مالاریای جدیدی مورد تحقیق و توسعه قرار گرفته اند. درمان مالاریا با مبارزه‌ی مداوم بین انگل‌های در حال تکامل مقاوم به دارو و جست‌و‌جو برای فرمول‌های دارویی جدید، مشخص می‌شود. برای مثال، یکی از انواع انگل‌های مالاریا، تقریبا به تمامی داروهای ضد مالاریای در دسترس، مقاومت نشان داده است.
منبع :