مننژیت
مننژیت چیست؟
مننژیت که با نام سرسام یا آماس سر هم شناخته می‌شود بیماری التهاب پرده‌های محافظتی مغز است. پرده‌های محافظتی که مغز و نخاع را پوشانده‌اند مننژ نام دارند. در واقع مننژ غشایی است که در حد فاصل مغز و استخوان جمجه یا نخاع و ستون مهره‌ها قرار دارد. مننژ در اثر عوامل مختلفی از جمله ویروس، باکتری، قارچ، انگل و یا در اثر تجویز برخی داروها و… ممکن است ملتهب شود و منجر به بیماری مننژیت شود. از آنجا که پرده مننژ بسیار به مغز و نخاع نزدیک است التهاب آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. به همین دلیل بیماری مننژیت جزء بیماریهای خطرناک دسته‌بندی می‌شود که نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد. مننژیت می‌تواند هر شخصی را مبتلا کند، از نوزادان تازه به دنیا آمده تا بزرگسالان همه می‌توانند مبتلا به مننژیت شوند و خطر ابتلا به آن سن خاصی نمی‌شناسد.
علل ایجاد مننژیت
اگر به هر طریقی میکروب یا ماده خارجی ای از طریق عروق خونی وارد این مایع شده و عفونت ایجاد کند، استخوان های محافظت کننده از مننژ شکسته شده و آسیب بافتی ایجاد کنند، و یا هر عامل دیگری که باعث التهاب این پرده ها شود می تواند در مغز یا نخاع مننژیت دهد. اکثر مردم به علت اطلاعات ناکافی از مننژیت این بیماری را نوعی عفونت می دانند اما همواره این طور نیست.
غالبا منشا التهابی که در مننژیت دیده می شود ویروسی یا باکتریایی بوده و در نتیجه باید پس از اطلاع از منشا بیماری اقدام به درمان آن کرد. نوع درمان و حتی شدت آن بسته به علت اصلی ایجاد مننژیت متفاوت است. در بعضی افراد حتی بدون درمان و تنها با درمان های حمایتی این بیماری بهبود پیدا می کند اما در بعضی دیگر، به طور مثال اگر عامل مهاجم ویروس هرپس سیمپلکس باشد، درمان اختصاصی تری لازم است. به علاوه مننژیت های باکتریایی بسیار خطرناک تر بوده و نیاز به اقدام فوری دارند.
درمان بیمار باید به درستی و بر اساس علت اصلی ایجاد کننده ی التهاب باشد. اگر درمان به نادرستی انجام شود ممکن است بیمار تا کما یا حتی مرگ پیش رود.
آیا مننژیت واگیر دار است؟
به نقل از مجله ی healthline بعضی از انواع مننژیت های ویروسی و باکتریایی مسری هستند. آن ها می توانند توسط سرفه، عطسه یا تماس نزدیک انتقال پیدا کنند.
البته مننژیت ویروسی به خصوص هرپس سیمپلکس می تواند از راه مدفوعی-دهانی منتقل شود به این معنی که بیمار دستان خود را پس از اجابت مزاج به درستی تمیز نکرده و در نتیجه آلودگی دست او به بقیه منتقل می شود.
انواع مننژیت بسته به علت ایجاد بیماری
مننژیت ویروسی:
شایع ترین نوع بوده و در 85 درصد از موارد دسته ی انتروویروس ها مسبب آن می باشند. این ویروس ها غشای محافظی دارند که از جنس چربی بوده و ویروس هایی مثل انتروویروس، هرپس سیمپلکس، ویروس زونا( در کسانی که آبله مرغان گرفته اند این ویروس در عصب آن ها لانه کرده و در شرایطی که به بدن فشار می آید خودش را بروز می دهد)، ویروس اوریون، ویروس HIV و … جزو آن ها هستند.
ویروس موجود زنده ای نیست اما وقتی وارد میزبان زنده ای مثل انسان می شود با استفاده از ابزار های بدن میزبان شروع به تکثیر و آسیب به بافت ها می کند. این آسیب به سلول های سیستم عصبی می تواند مقدمه ای برای التهاب پرده های مغز باشد.
مننژیت باکتریایی:
باکتری از عوامل مهم و شایع بیماری مننژیت بوده و ممکن است از روش های مختلفی وارد عصب و یا مایع مغزی نخاعی شود. به طور مثال دیده شده فردی که زخم بستر گرفته است و یا حتی عفونت، آپسه و زخمی در سایر بخش های بدنش داشته به مننژیت هم مبتلا شده است. باکتری هایی که وارد خون شده و طی مسیر خود به مغز و نخاع وارد می شوند مننژیت باکتریایی حاد ایجاد می کنند.
در اکثر این موارد در طی عفونت باکتری وارد خون شده و خون را آلوده کرده یا به زبان علمی ایجاد سپتی سمی و باکتریمی می کند. سپس باکتری طی تبادلات عروقی وارد بافت های دیگر مثل بافت عصبی می شود. به طور مثال:
- طی جراحی با وسایل آلوده یا حتی در مراجعه به دندانپزشکی، اگر وسایل نامرغوب و آلوده استفاده شود، باکتری می تواند از طریق خون یا عصب دندان به سایر قسمت های سیستم عصبی راه پیدا کند.
- طی تصادفات و شکستگی استخوان عامل عفونی می تواند مستقیما از پوست سر آسیب دیده وارد شود.
- در طی LP یا Lumbar Puncture که پزشک برای نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی سوزنی را وارد این ناحیه می کند اگر وسایل طی این عمل تهاجمی آلوده باشند باکتری می تواند مستقیما وارد مایع مننژ شود.
- حتی عفونت های دندانی که به گوش سرایت می کنند و خود عفونت هایی که از گوش شروع می شوند در اثر عدم رسیدگی می توانند به عصب شنوایی یا تعادل انتقال یافته و راه خود را به مغز و نخاع باز کنند.
مننژیت قارچی:
نوعی نادر است که بعد از آلوده کردن قسمتی از بدن وارد جریان خون شده و سراغ مغز و نخاع می رود.
مننژیت انگلی:
کمتر از نوع ویروس و باکتری دیده شده است. به طور مثال انگل هایی که در خاک، مدفوع، حلزون و ماهی و مرغ خام و … وجود دارند یا کیست هایی که این انگل ها ایجاد می کنند پس از پاره شدن، می تواند از طریق خون وارد سیستم عصبی شوند.
این دسته از مننژیت ها می توانند بعد از تماس با مواد شیمیایی و آلرژی به آن ها، بعضی سرطان ها، بیماری های التهابی مثل سارکیدوز و … ایجاد شوند.
چه نوع باکتری هایی این بیماری را ایجاد می کنند؟
متاسفانه مننژیت باکتریایی که طی عفونت با باکتری های خاص ایجاد می شود مسری بوده و اگر درمان نشود به شدت مرگبار است. حتی ممکن است باکتری طی نمونه برداری LP و ورود به مایع مغزی نخاعی وارد خون هم بشود و فرد دچار سپتی سمی، تشنج و در نتیجه مرگ شود. بین 5 تا 40 درصد از کودکان و 20 تا 50 درصد از بزرگسالانی که چنین وضعیتی دارند می میرند. از جمله باکتری هایی که ایجاد مننژیت می کنند شامل موارد زیر اند:
- استرپتوکوک نومونیا یا پنوموکوک: شایع ترین علت مننژیت باکتریایی در کودکان و بزرگسالان است.
- نایسریا مننژایتیدیس یا مننژیکوکوس: معمولا می تواند از راه جنسی و عفونت های دستگاه تنفس فوقانی هم انتقال پیدا کند.
- لیستریا مونوسایتوژنز: یک باکتری مهم است که در فرمانتور ها یا مواد تخمیری مثل پنیر های غیر پاستوریزه و هات داگ های محلی در محیط های آلوده یافت می شود.
علائم مننژیت چیست؟
علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی می توانند در ابتدا مشابه هم باشند، اما در یک سری جزئیات با یکدیگر متفاوت هستند. علائم مننژیت باکتریایی شدید تر بوده و بیمار نشانه هایی از سپتی سمی هم بروز می دهد.در سپتی سمی بیمار نشانه هایی از عفونت کلی بدن مثل تب بالا، التهاب، CRP یا پروتئین های فاز التهابی بالا در خون و … را دارد. البته شدت این علائم بسته به سن و جنسیت افراد متفاوت است.
در کسانی که به مننژیت قارچی مبتلا شده اند، علائم کلی عفونت قارچی مثل حالت تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، سر درد و … مشاهده می شود.
علائم مننژیت ویروسی در نوزادان:
- کاهش اشتها
- تحریک پذیری بدن
- خواب آلودگی
- احساس ناراحتی و گریه
- بی خوابی و بی قراری
- ایجاد برآمدگی در قسمت نرم سر در نوزادان
- خشکی گردن
علائم مننژیت ویروسی در بزرگسالان می تواند نسبت به بقیه رده های سنی متفاوت بوده و نشانه هایی به صورت سر درد، تب، گرفتگی گردن، تشنج، فوتوفوبیا، خواب آلودگی، تهوع و استفراغ، کاهش اشتها و … نشان دهد.
علائم مننژیت باکتریایی:
این علائم به صورت ناگهانی بروز می کنند علائمی مثل:
- تغییر وضعیت ذهن و سطح آگاهی پایین
- حالت تهوع و استفراغ
- فوتوفوبیا و حساسیت به نور
- سر درد و تب زیاد
- گرفتگی گردن
- ایجاد راش پوستی در سطح پوست
ریسک فاکتور های ابتلا به مننژیت
- عدم زدن واکسن در کودکان( شیوع مننژیت در کودکان زیر ۵ سال بیشتر است و به همین علت در این افراد انجام شدن کامل واکسن از اهمیت بالایی برخوردار است.)
- سکونت در محل های عمومی مثل سرباز خانه و خوابگاه ها( سهولت انتقال عفونت های ویروسی و باکتریایی به خصوص در افراد مبتلا به نقص ایمنی)
- افراد مسن و باردار
- بیماران مبتلا به ایدز، دیابت و نقص ایمنی
- افراد الکلی
تشخیص مننژیت
قبل از شروع روش های روتین تشخیص پزشکی لازم به ذکر است که سفتی گردن بدون علت خاص ،مثل بد خوابیدن در طول شب، و ترس از نور از جمله علائمی است که در بیشتر کیس های مننژیت دیده می شود و نیازمند مراجعه سریع به پزشک است.
همانند تمامی بیماری ها تشخیص زود هنگام بیماری در بهبود سریع و کامل آن بسیار تاثیر گذار است. خوشبختانه تشخیص سریع مننژیت کار سختی نیست و با انجام تست های ایمونولوژیکی و آنتی ژنی می توان به سرعت التهاب در مغز و نخاع را متوجه شد.
همچنین معمولا سوابق بیمار، برای مثال حضور در مکان های عمومی مثل سرباز خانه ها یا نزدن واکسن، از جمله مواردی است که پزشک را مشکوک به بیماری مننژیت می کند.
پزشک برای پیدا کردن منشا بیماری نمونه برداری مایع داخل نخاعی یا LP را انجام می دهد تا متوجه ویروسی، قارچی و یا باکتریایی بودن بیماری شود. سپس نمونه برداشت شده در آزمایشگاه پاتولوژی کشت داده می شود تا اگر مقاومت دارویی، برای مثال مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری ها، وجود دارد از مصرف آن دارو ها اجتناب شود.
درمان مننژیت چگونه انجام می شود؟
- در مورد مننژیت حاد باکتریایی باید گفت که این درمان با تزریق سریع آنتی بیوتیک های داخل وریدی انجام می شود. همچنین تزریق کورتون هم از اقدامات لازم است تا التهاب از بین رفته و از آسیب بیشتر سیستم ایمنی به سلول های عصبی جلوگیری شود.
- درمان مننژیت ویروسی با تزریق آنتی بیوتیک انجام نمی شود چراکه ویروس موجودی زنده نیست بلکه با دارو های خاصی از کامل شدن چرخه های عفونت زایی ویروس جلوگیری می شود.
- درمان های حمایتی مثل استراحت و خوردن مایعات فراوان هم لازم است چراکه به طور مثال از آن جا که مایعات بدن مرتبا در حال تصفیه و گردش هستند با خوردن مایعات فراوان می توان تا حدی غلظت میکروب ها را در مایع مغزی نخاعی کاهش داد.
- دارو های مسکن برای کاهش درد و تب استفاده می شود. هر چقدر تب بیمار کاهش پیدا کند احتمال تشنج هم کمتر می شود.
- اگر منشا مننژیت به هر دلیلی مشخص نشود پزشک مجبور است با دارو های آنتی ویروسی و آنتی بیوتیک های خاص حالت بیمار را پایدار تر کند تا زمانی که بیمار توانایی نمونه برداری داخل نخاعی و یا LP را داشته باشد.
- مننژیت های قارچی هم با دارو های ضد قارچ درمان می شود.
- در مننژیت هایی که در اثر شکستگی استخوان ایجاد شده اند اولویت با درمان و از بین بردن خطر شکستگی می باشد.
اگر تشخیص بیماری و درمان آن سریع و به درستی انجام شود احتمال مرگ در اثر این بیماری به شدت کاهش می یابد.
عوارض جانبی بیماری چیست؟
همان طور که گفته شد امکان دارد در اثر انتقال عفونت توسط اعصاب، به طور مثال عصب دندان و گوش، خود این اعصاب از بین رفته و دچار مرگ شوند. حتی ممکن است با درگیر شدن عصب تعادلی که در کنار عصب شنوایی قرار دارد، فرد در برقراری تعادل بدن دچار مشکل شده و یا حس شنوایی اش را از دست بدهد.
همچنین مننژیت می تواند در اثر عدم رسیدگی به موقع باعث مشکل حافظه، ناتوانایی در یادگیری، تشنج، فلج شدن قسمتی از بدن، نارسایی کلیه، شوک و مرگ هم بشود.
پیشگیری از مننژیت چگونه انجام می شود؟
مننژیت باکتریایی یا ویروسی به سرعت بیماری سرماخوردگی منتقل نمی شوند پس چندان جای نگرانی نیست اما بهتر است موارد زیر برای پیشگیری از مننژیت انجام شود.
- پیگیری کامل انجام شدن واکسن در کودکان و نوزادان
- کسانی که به مکان های عمومی می روند باید حتما قبل از ورود به آن جا واکسن های مورد نظر را زده باشند.
- حفظ بهداشت فردی
منابع :
مجله اینترنتی وبمد
مجله سلامتی هلث لاین
drmkeyhanifard.com