بررسی‌های تشخیصی سرطان پانکراس
تشخیص سرطان لوزالمده در مراحل اولیه دشوار است. زیرا علائم و نشانه‌های قابل توجهی در این مراحل وجود ندارد و در صورت وجود علائم نیز، تشابه آنها با علائم بیماریهای دیگر زیاد است. به همین دلیل پزشک برای تشخیص دقیق نیاز به غربالگری‌های مختلف دارد.
دکتر گوارش درباره‌ی علائم، سابقه‌ی خانوادگی و پیشینه‌ی پزشکی از بیمار سوالاتی خواهد پرسید و معاینه‌ی فیزیکی انجام خواهد داد که طی آن نشانه‌های زیر را ارزیابی خواهد کرد:
- شکم درد یا کمر درد
- کاهش وزن
- کاهش اشتها
- خستگی
- تحریک پذیری
- مشکلات گوارشی
- بزرگ شدن کیسه‌ی صفرا
- بررسی لخته شدن خون، ترومبوز ورید عمقی (DVT) یا آمبولی ریوی
- اختلالات بافت چربی
- دیابت
- تورم غدد لنفاوی
- اسهال
- استئاتوره یا مدفوع چرب
- زردی
تست‌های آزمایشگاهی
تست‌های آزمایشگاهی برای تشخیص نشانگر تومور انجام می‌شوند. در این روش نمونه‌ای از خون، ادرار یا بافت برای اندازه‌گیری برخی موارد مانند CA 19-9 و آنتی‌ژن استفاده می‌شود. بالا بودن میزان برخی مواد در بدن می‌تواند نشانگر تومور باشد. برای تست‌های آزمایشگاهی متخصص یک یا چند روش زیر را تجویز می‌کند.
- آزمایش خون: آزمایش خون می تواند ماده‌ی شیمیایی را که سلولهای سرطانی به خون آزاد می‌کنند شناسایی کند.
- آزمایش ادرار
- آزمون مدفوع
- تست عملکرد کبد: برای بررسی انسداد مجاری صفراوی انجام می‌شود.
تست‌های تصویربرداری
از تست‌های تصویربرداری جهت تشخیص وجود تومور و میزان گسترش سرطان استفاده می‌شود. آزمایشات تصویربرداری رایج شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی ساده یا سونوگرافی اندوسکوپیک
- سی تی اسکن (CT)
- ام آر آی (MRI)
- اسکن PET
- عکس اشعه‌ی ایکس با بلع باریم
- آنژیوگرام.
بیوپسی یا نمونه برداری بافتی
تشخیص قطعی سرطان لوزالمعده تنها از طریق نمونه برداری بافتی (بیوپسی) میسر می‌شود. نمونه‌ی بافتی از پانکراس را می‌توان با یک سوزن از طریق پوست، طی آندوسکوپی یا طی عمل جراحی به دست آورد.
یکی از روش‌های تشخیص سرطان لوزالمعده انجام تصویربرداری است.
مدیریت و درمان سرطان پانکراس
درمان سرطان به عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، مرحله‌ی سرطان، سن، وضعیت سلامتی و انتخاب شخصی فرد بستگی دارد. تعیین مرحله‌ی سرطان، جهت بررسی میزان گسترش سرطان و انتخاب بهترین گزینه‌ی درمان، ضرورت دارد که به سایز و اندازه‌ی تومور اولیه، گسترش سرطان به گره‌های لنفاوی مجاور، متاستاز و یا گسترش به سایر اندام‌های بدن بستگی دارد و به ۴ مرحله تقسیم می‌شود. هرچه مرحله‌ی سرطان پایین‌تر باشد، به معنای گسترش و تهاجم کمتر سلولهای سرطانی به سایر قسمتهای بدن است.
- مرحله‌ی ۰: سلولهای سرطانی در لایه‌های سلولی مجرای لوزالمعده وجود دارند و به بافت‌های عمقی و خارج از پانکراس گسترش پیدا نکرده‌اند. در مرحله‌ی ۰، درمان موثر امکان پذیر است.
- مرحله‌ی ۴: سرطان در سراسر بدن گسترش یافته است. در مرحله‌ی IV، تومور به سایر اندام‌های منتقل شده است و جراحی تنها برای کاهش درد و یا بستن مجاری پانکراس توصیه می‌شود.
هدف از درمان بدخیمی پانکراس، حذف سرطان و تسکین علائم دردناک است و می‌تواند شامل عمل جراحی جهت برداشتن تمام لوزالمعده یا بخشی از آن، شیمی درمانی، پرتودرمانی و مراقبت‌های تسکین دهنده باشد. حذف کامل سرطان در مراحل اولیه که سرطان محدود است و به نقاط دیگری گسترش نیافته است، بیشتر میسر می‌باشد اما با گسترش سرطان حذف کامل سلولهای سرطانی مشکل می‌شود. به همین دلیل تشخیص زود هنگام سرطان مهمترین اقدام است. گروه پزشکی جهت درمان سرطان شامل متخصص خون (انکولوژیست)، متخصص انکولوژیست جراح، متخصص خون رادیولوژیست و متخصص گوارش است. درمان‌های سرطان پانکراس شامل موارد زیر است:
جراحی
روش‌های عمده‌ی جراحی که در درمان افراد مبتلا به سرطان پانکراس از آنها استفاده می‌شود عبارتند از:
- جراحی ویپل: این روش جراحی زمانی که سرطان، سر غده‌ی پانکراس را درگیر کرده باشد کاربرد دارد. جراح، سر و گردن پانکراس و گاهی کل پانکراس به همراه بخشی از معده، دوازدهه، گره‌های لنفاوی و سایر بافت‌ها را خارج می‌کند. این جراحی، پیچیده و خطرناک است و دارای عوارضی شامل عفونت، خونریزی و مشکلات معده می‌باشد.
- دیستال پانکراتکتومی: این روش معمولا برای درمان تومور سلولهای عصبی یا نورواندوکرین توصیه می‌شود. طی آن جراح دم و سایر قسمتهای پانکراس و طحال را حذف می‌کند.
- پانکراتکتومی کامل: جراح کل پانکراس و طحال را خارج می‌کند. فرد بدون پانکراس می‌تواند زندگی کند، اما ممکن است به دیابت مبتلا شود زیرا بدن دیگر انسولین تولید نمی‌کند.
- جراحی تسکین دهنده: در این روش امکان برداشتن سلولهای سرطانی پانکراس وجود ندارد. اگر در مجرای صفراوی یا دوازدهه انسداد وجود داشته باشد با ایجاد بای پس، جریان صفرا از کبد تسهیل می‌یابد تا درد و مشکلات گوارشی به حداقل برسد. راه دیگری که برای از بین بردن انسداد مجاری صفراوی استفاده می‌شود، قرار دادن یک استنت کوچک در مجرا برای باز نگه داشتن آن است. این روش کمتر تهاجمی است و با استفاده از آندوسکوپ انجام می‌گیرد.
شیمی درمانی
در شیمی درمانی از نوعی دارو استفاده می‌شود که با اختلال در فرایند تقسیم سلولی مانع از رشد سلولهای سرطانی می‌شود. درمان به صورت چرخه‌ای است تا در بین دوزهای تزریق دارو، بدن جهت ترمیم خود زمان لازم را به دست آورد. این روش عوارضی همچون ریزش مو، تهوع، استفراغ و خستگی دارد. داروی شیمی درمانی که اغلب برای درمان سرطان لوزالمعده استفاده می‌شود، جمسیتابین (Gemzar) است که به صورت هفتگی، داخل وریدی تزریق می‌شود.
شیمی درمانی پس از عمل جراحی، برای کشتن سلولهای سرطانی باقی مانده استفاده می‌شود. داروهای بیولوژیک جدیدتر هستند و بخش‌های خاصی از سلولهای سرطانی را هدف قرار می‌دهند و عوارض جانبی کمتری دارند. یکی از این داروها، ارلوتینیب (Tarceva) است که به صورت قرص مصرف می‌شود.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی با متمرکز کردن پرتوهای پر انرژی بر روی سلولهای سرطانی، آنها را از بین می‌برد. درمان سرطان پانکراس به طور معمول به مدت ۵ تا ۶ هفته برای ۵ روز در هفته ادامه خواهد داشت. در صورت وجود انسداد مجاری صفراوی یا دوازدهه، پرتو درمانی به عنوان درمان تسکین دهنده می‌تواند درد و سایر مشکلات گوارشی را از بین ببرد. عوارض جانبی پرتو درمانی شامل تغییرات پوستی خفیف شبیه آفتاب سوختگی، تهوع، استفراغ، اسهال، خستگی، از دست دادن اشتها و کاهش وزن می‌باشد که اکثر عوارض جانبی چند هفته پس از اتمام درمان کاهش می‌یابند.
درمان هدفمند
درمان هدفمند نوعی درمان است که از دارو یا مواد دیگر برای شناسایی و حمله به سلولهای سرطانی خاص استفاده می‌شود. معمولاً درمان هدفمند نسبت به شیمی‌درمانی و پرتودرمانی آسیب کمتری به سلولهای سالم وارد می‌کند. مهارکننده‌های تیروزین کیناز داروهای درمانی هدفمندی هستند که سیگنال‌های مربوط به رشد تومورها را مسدود می‌کنند. داروی ارلوتینیب نوعی از این مهارکننده‌ها است که برای درمان لوزالمعده استفاده می‌شود.
درمان برای تسکین درد سرطان پانکراس
زمانی که تومور روی اعصاب یا اعضای نزدیک به لوزالمعده فشار وارد کند، درد ایجاد می‌شود. زمانی که داروهای ضددرد بی‌تأثیر شوند، از درمان‌هایی استفاده می‌شود که روی اعصاب شکم تأثیر می‌گذارند. ممکن است پزشک دارو را به ناحیه اطراف اعصاب آسیب‌دیده تزریق کند و یا اعصاب را قطع کند. گاهی نیز پرتو درمانی به تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی تومور را کوچک کرده و درد را کاهش می‌دهد.
پیشگیری از سرطان پانکراس
به گفته‌ی انجمن سرطان آمریکا، هیچ روش خاصی برای جلوگیری از سرطان پانکراس وجود ندارد. با این حال، اجتناب از عوامل خاصی مانند ترک سیگار، حفظ وزن سالم، ورزش، مصرف مقدار زیادی میوه و سبزیجات و غلات کامل و مصرف کمتر گوشت قرمز، ممکن است خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. تشخیص و درمان سرطان پانکراس دشوار است زیرا نشانه‌های آن اغلب تا مراحل پیشرفته آشکار نمی‌شود. افرادی که که شانس بالایی برای ابتلا به سرطان پانکراس دارند، باید تحت نظر دکتر گوارش و کبد باشند و غربالگری شوند تا با تشخیص زودهنگام و درمان اولیه، به بهترین نتیجه برسند.
آیا مصرف ویتامین‌‌ها در پیشگیری از سرطان موثر است؟
مطالعات نشان می‌دهند، ویتامین D خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان از جمله سرطان پانکراس را کاهش می‌دهد. مصرف ویتامین‌های گروه B مانند B12، B6 و فولات در غذا، اما نه به صورت قرص، خطر ابتلا به سرطان پانکراس را کاهش می‌دهد. با این حال، برای تایید این موضوع، نیاز به انجام مطالعات بیشتری است.
راهنمای مراجعه به پزشک
اگر هرگونه علائم و نشانه‌های سرطان پانکراس را در خود مشاهده می‌کنید یا سابقه خانوادگی این بیماری را دارید، حتما باید به متخصص گوارش و کبد مراجعه کنید. متخصص با ارزیابی علائم و انجام روش‌های مختلف تشخیص سرطان، اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
منابع: