مراحل انحصار وراثت چیست؟ انحصار وراثت در ایران شامل تقاضای حصر وراثت توسط وراث و افراد ذینفع، ارائه مدارک به دادگاه صلاحیت‌دار، انتشار آگهی و… است
– بر اساس قانون مدنی، پس از فوت متوفی موضوع توسط اداره ثبت‌احوال در رایانه ثبت گردیده و سپس شناسنامه آن فرد باطل و گواهی فوت صادر می‌شود. اموال متوفی به‌طور قهری به وراث منتقل می‌شود، اما اگر وراث می‌خواهند سهم‌الارث خود را مطالبه و در آن تصرف کنند، در مرحله نخست باید انحصار وراثت کنند. به این معنا که منحصر بودن آنها در ارث بردن از فرد متوفی و سهم‌الارث هر یک از آنها در دادگاه بررسی و اثبات شود.کارکرد گواهی انحصار وراثت نیز آن است که بدون انحصار ورثه، وضعیت ورثه و چگونگی تقسیم ترکه به‌طور رسمی روشن نمی‌شود.
مدارک لازم برای تقاضای انحصار وراثت (حصر وراثت)
- ارائه اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل شده آن به ضمیمه درخواست الزامی است .
- اسامی کلیه وراث می‌بایست در فرم مخصوصی که توسط دادگستری در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد نوشته و توسط ۲ نفر از اشخاصی که وراث و متوفی را می‌شناسند در یکی از دفاتر اسناد رسمی امضاء شده و امضاء ایشان نیز توسط دفاتر اسناد رسمی گواهی شود .
- وراث باید پس از فوت متوفی لیست کلیه اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول متوفی را به اداره دارایی حوزه محل سکونت متوفی ارائه نمایند و رسید آن را دریافت داشته و به همراه تقاضای گواهی انحصار وراثت به دادگاه تقدیم نمایند .
- متقاضی می‌بایست علاوه بر شناسنامه خود کپی برابر اصل شده شناسنامه سایر وراث را نیز تهیه و به دادگاه تقدیم نماید ارائه اصل شناسنامه‌ها جهت ملاحظه توسط مدیر دفتر دادگاه الزامی است .
- پس از تهیه مدارک فوق‌الذکر متقاضی باید دادخواستی به خواسته صدور گواهی انحصار وراثت تنظیم و همراه مدارک یادشده به دادگاه ارائه نماید.
مرجع مورد صلاحیت برای صدور گواهی انحصار وراثت
مرجع صلاحیت‌دار جهت صدور گواهی دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی بوده است. مطابق با ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی راجع به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه می‌شود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران،آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران در حوزه‌ی آن بوده است.
اشخاص صلاحیت‌دار برای ارائه دادخواست انحصار وراثت
وراث متوفی و اشخاص ذینفع (هر شخصی که منفعتی در اموال متوفی دارد) می‌توانند از شورای حل اختلاف تقاضای صدور گواهی انحصار ورثه نمایند نکته قابل‌توجه اینکه چنانچه وراث و یا اشخاص ذینفع متعدد باشند نیازی به درخواست همگی آنها نمی‌باشد و اقدام یک نفر از افراد مذکور برای امضاء و ارائه دادخواست کافی است . درگذشته زوجه از اموال غیرمنقول مانند زمین اعم از عین یا قیمت آن ارث نمی‌برد و به‌طور طبیعی در گواهی انحصار ورثه نیز منعکس می‌شد که زوجه حسب مورد از یک‌چهارم یا یک‌هشتم اموال منقول ارث می‌برد.
این در حالی است که با اصلاح قانون مدنی که بر اساس آن زوجه از قیمت اموال غیرمنقول نیز ارث می‌برد، به‌طور طبیعی این موضوع در گواهی انحصار وراثت نیز منعکس می‌شود. در حقیقت زوجه از حیث اینکه در همه اموال سهم دارد، مشابه سایر وراث است. چنانچه در زمان فوت متوفی، مورث (ارث‌بر) جنینی باشد که در صورت زنده متولد شدن از متوفی ارث خواهد برد، نمی‌توان درخواست گواهی انحصار ورثه را تا تعیین وضعیت جنین ارائه کرد و چنانچه درخواست شده باشد رسیدگی باید متوقف شود.
روند دادرسی پس از تقدیم دادخواست
شورا پس از ملاحظه اسناد و مدارک مربوطه با هزینه متقاضی درخواست وی را یک نوبت در یکی از روزنامه‌ی کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌نماید. پس از گذشت یک ماه از تاریخ نشر آگهی درصورتی‌که کسی به آن اعتراض ننماید. بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث گواهی انحصار ورثه که بیانگر مشخصات و تعداد وراث و نسبت آنها با متوفی و سهم ایشان از ماترک است صادر می‌نماید. درصورتی‌که پس از نشر آگهی کسی به مفاد دادخواست معترض باشد و اعتراض خویش را تقدیم دادگاه نماید شورا جلسه‌ای را جهت رسیدگی تعیین نموده و به متقاضی و معترض ابلاغ می‌نماید پس از رسیدگی حکم مقتضی صادر می‌نماید که قابل‌تجدید نظر خواهد بود.
اعتراض به گواهی انحصار وراثت
اگر فردی به گواهی صادرشده درباره انحصار وراثت اعتراضی داشت، می‌تواند اعتراض خود را اعلام کند، به‌طور مثال یکی از ورثه ممکن است اعتراض داشته باشد که نامش در گواهی قید نشده است همچنین ممکن است موصی‌له (فردی که وصیت به نفع او انجام‌شده است) یکی از اعتراض‌کنندگان به گواهی انحصار ورثه باشد.
اشخاصی که می‌توانند به گواهی انحصار ورثه اعتراض کنند، عبارت‌اند از:
- دادستان یا رییس حوزه قضایی
- اشخاص ذینفع
نکات مهم در گواهی انحصار وراثت
- درصورتی‌که برای محجور قیم مشخص نشده باشد دادستان می‌تواند به درخواست گواهی انحصار وراث اعتراض نماید.
- درصورتی‌که بهای ترکه بیش از ۱۰ میلیون ریال نباشد ضرورتی برای نشر آگهی نیست در این حالت دادگاه باملاحظه مستند است و مدارک تقدیمی اتخاذ تصمیم می‌نماید.
- در مورد وراث روستاییان درصورتی‌که بهای ترکه بیش از ده میلیون ریال باشد آگهی برای یک‌بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی روستای محل اقامت متوفی نصب خواهد شد و نیازی به نشر آگهی در جراید نیست.
- درصورتی‌که متقاضی نام یک یا چند تن از وراث را در دادخواست اعلام ننماید، عمل وی در حکم کلاه‌برداری بوده با شکایت ایشان قابل‌تعقیب و مجازات خواهد بود.
مراحل انحصار وراثت چگونه است و چه مدارکی لازم دارد؟
مراحل انحصار وراثت پس از صدور گواهی فوت و دریافت آن توسط ورثه، با ارائه‌ی مدارک لازم و تقدیم دادخواست به شورای حل اختلاف شروع گردیده و با رسیدگی شورا و صدور گواهی به نتیجه می‌رسد که می‌توان به مفاد این گواهی اعتراض کرد.
– انحصار وراثت در حقیقت اولین مرحله برای تعیین تکلیف اموال متوفی است. در این مرحله پس از پرداخت هزینه‌های کفن و دفن و دیون متوفی، آن چه از ماترک باقی می‌ماند به عنوان ارث برای ورثه‌ای که در گواهی انحصار وراثت منحصر شده اند، باقی می‌ماند. چگونگی این مرحله در گفتار زیر شرح داده می‌شود.
مراحل انحصار وراثت چیست؟
مدارک لازم برای درخواست انحصار وراثت
پس از صدور گواهی فوت و دریافت آن توسط ورثه، فرایند انحصار وراثت با ارائه‌ی مدارک لازم و تقدیم دادخواست به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه دائمی متوفی، شروع می‌شود. این مدارک عبارتند از:
- اصل شناسنامه و کارت ملی همه وراث شخص متوفی، همراه با کپی برابر اصل آنها
- اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل شده آن. (پس از فوت شخص، مطابق قانون، تاریخ فوت شخص در سیستم الکترونیکی اداره ثبت احوال کشور ثبت می‌شود و پس از ابطال شناسنامه متوفی، گواهی فوت شخص، صادر شده و به ورثه تحویل داده می‌شود.)
- گواهی صادره از اداره دارایی محل سکونت متوفی در خصوص لیست دارایی‌های منقول و غیر منقول متوفی. وراث برای دریافت این گواهی باید لیست تمامی اموال منقول و غیرمنقول متوفی را به اداره دارایی حوزه ی محل سکونت متوفی ارائه دهند.
- استشهادیه محضری. اسامی تمامی وراث باید در فرم مخصوصی که دادگستری در اختیار متقاضیان می‌گذارد نوشته شود و توسط دو شخصی که وراث متوفی را می‌شناسند در یکی از دفاتر اسناد رسمی امضا شده و همچنین امضای ایشان هم توسط دفاتر اسناد رسمی گواهی شود.
تقدیم دادخواست به شورای حل اختلاف
پس از فراهم آمدن این مدارک، نوبت به تقدیم دادخواست بر روی فرم‌های چاپی دادخواست به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی می‌رسد که خواسته‌ی آن صدور گواهی انحصار وراثت است.
و پس از تقدیم دادخواست همراه با مدارک ذکر شده به شورای حل اختلاف، مدیر دفتر مدارک را بررسی می‌کند و در صورت عدم وجود نقص در مدارک، دادخواست را ثبت می‌کند و در نوبت رسیدگی قرار می‌دهد، سپس موضوع را یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند که هزینه‌ی نشر این آگهی بر عهده‌ی متقاضی است. پس از گذشتن یک ماه از تاریح نشر آگهی در صورت عدم اعتراض، شورا گواهی انحصار وراثت را صادر می‌کند که در آن موارد زیر مشخص شده است:
- مشخصات متوفی
- تعداد ورثه و مشخصاتشان و نسبت آنها با متوفی
- سهم هر یک از ورثه از اموال متوفی
چه اشخاصی می‌توانند تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت کنند؟
مطابق ماده ۳۶۰ قانون امور حسبی: «در صورتی که وارث متوفی یا سایر اشخاص ذینفع بخواهند تصدیق انحصار وراثت تحصیل کنند، درخواست‌نامه کتبی مشتمل بر نام و مشخصات درخواست‌کننده و متوفی و ورثه و اقامتگاه آنها و نسبت بین متوفی و وراث را تنظیم نموده، به دادگاه تسلیم می‌نمایند.»
علاوه بر وراث، دیگر اشخاص ذینفع هم می‌توانند درخواست انحصار وراثت دهند.
اشخاص ذینفع در خواسته‌ی انحصار وراثت کدامند؟
- وراث؛ هرگاه زوجه‌ی متوفی باردار باشد، نمی‌توان گواهی انحصار وراثت گرفت، بلکه باید صبر کرد که جنین به دنیا بیاید که در صورت زنده متولد شدن، جزء ورثه محسوب می‌شود.
- طلبکاران متوفی
- وصی؛ در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است.
- موصی له؛ به دلیل حقی که نسبت به موصی پیدا می‌کند، در مواردی که تنفیذ وصیت مزبور از سوی وراث لازم است.
نکته: هرکس که وصیت نامه ای از متوفی نزد اوست باید آن را در مدت سه ماه به دادگاهی که در این خصوص آگهی کرده، بفرستد. پس از گذشتن این مدت اگر وصیت نامه ای ابراز شود از درجه اعتبار ساقط است. - اشخاص دیگری که از وراثت وارث متوفی منتفع می‌شوند؛ مثل شخصی که مالی را از ترکه، از وراث خریده است.
اعتراض به مفاد گواهی انحصار وراثت چگونه است؟
پس از نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار یا روزنامه محلی، اگر شخصی به مفاد دادخواست اعتراض داشته باشد، می‌تواند اعتراض خود را به شورا تقدیم کند. در این صورت، شورا زمان جلسه‌ی رسیدگی را به معترض ابلاغ می‌کند و پس از رسیدگی، حکم مقتضی صادر می‌کند که این حکم قابل تجدیدنظر است.
اعتراض، همچنین در مواقعی که گواهی انحصار وراثت در کمال حسن نیت دریافت شود، اما وراث جدیدی پیدا شود نیز صورت می‌گیرد. در این حالت، فرد مورد نظر می‌تواند با در دست داشتن مدارک مستند با استناد به ماده‌ی ۳۶۲ قانون امور حسبی به گواهی صادر شده اعتراض کند.
نکته: هرگاه شخصی با علم به عدم وراثت خود یا وجود وراثی به غیر از خود، اقدام به دریافت گواهی انحصار وراثت کند، کلاهبردار محسوب می‌شود و علاوه بر جبران خسارت، به مجازات مقرر در قانون نیز محکوم می‌گردد.
سخن آخر
مراحل انحصار وراثت با تقدیم دادخواست به همراه مدارک لازم به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامتگاه متوفی انجام می‌گیرد.
پس از رسیدگی شورای حل اختلاف، گواهی آن صادر می‌شود. در این گواهی؛ مشخصات متوفی، تعداد ورثه و مشخصاتشان، نسبت آنها با متوفی و سهم هر یک از ورثه از اموال متوفی در آن مشخص گردیده است.
مراحل انحصار وراثت چیست؟
منبع :