مراحل روش تحقیق
شاید بپرسید تحقیق به چه معناست و روش تحقیق چیست؟ تحقیق در لغت یعنی یافتن، اصلاح کردن، صحیح نمودن و پیدا کردن حقیقت. دنیایی که در آن زندگی می کنیم با ارتقا و توسعه روزانه علم و تکنولوژی همراه است. این روزها به منظور استقاده بیشتر از امکانات موجود در جهان باید خود را به روز کنیم. برای رسیدن به این بروز شدن، یاد گرفتن روش تحقیق و مراحل تحقیق الزامیست.
روش تحقیق درست سعی و تلاشی مداوم برای رونمایی از مجهولات می باشد و با دقت بالا در پی کشف حقایق از موضوع مورد مطالعه می باشد. بنابراین انسان را از رنج ها و خطا ها و ضرر های ناشی از اطلاعات سطحی و علم خام دور می کند. نتیجه روش تحقیق درست، پیشرفت و تعالی انسان است. این روزها شاهد این هستیم که دانشمندان در حوزه علوم مختلف، مقررات، روش و تئوریهای علمی شگفت انگیزی را آشکار و ارائه داده اند که همه ی این یافته ها، نتیجه سالیان پیاپی تحقیق و پژوهش و زحمات ۲۴ ساعته انسان ها است.
فرایند تکاملی علم و دانش به خصوص در دهه های پایانی قرنی که هستیم، به سرعت و بادقت تر از سال های پیش بوده است و در یک واژه همانند انفجار است و بدون شک می توان گفت که نقش روش تحقیق درست، اصلی و پایه ای بوده است. تحقیق در عبارت یک عمل ساماندهی شده است که در نهایت آن، جواب هایى براى پرسش هاى مورد نظر، مطرح شده و در زمینه موضوع تحقیق به دست خواهد.
انواع تحقيق برحسب هدف
تحقیق های پایه ای یا Basic Research
در این نوع پژوهش خبری از اهداف شخصی بازگرانی نیس و در آن تلاش كه علم و فضیه ها کلی و جزیی توسعه و گسترش پیدا کند و کارایی علمی آنی برآیندهای تحقيق مورد توجه قرار نمی گیرد. پردازش نظریه مانند: فاراده، لیزر.
تحقیق های کاربردی یا Usage Research
رسیدن به درک یا علم لازم به منظور تعيين، وسیله ای است كه از طریق آن احتیاجی مشخص، برطرف شود.
تجزیه و تحلیل علت های ضعف روحيه كار تیمی بين کارکنان و ارائه راه حل.
تحقيق گسترده یا Developmental Research
تشخیص نياز يا مهارت پيدايش تفکرات، ابتکار، طراحی، ساخت و معرفی یک کالا يا خدمات جديد. آرمان اصلی پردازش یا آزمایش نظریه نمی باشد.
تحقيق تحلیل و تجزیه یا Evaluation Research
پروسه ای برای تهیه و ارزیابی اطلاعات به منظور گرفتن تصمیم است.
انواع تحقیق برحسب روش تحقیق
روش ارزیابی (اندازه گیری)
تجزیه و تحلیل نگرش كاركنان در رابطه با تاثير سيستم MIS که داده ها و اطلاعات آن به وسیله پرسشنامه، مصاحبه يا مشاهده تهیه می شود.
ابزار جمع آوری اطلاعات در روش تحقیق:
پرسش نامه
- موضوعات حائز اهمیتی که بايد در تنظيم یک پرسش نامه رعايت شود:
- پرسش ها نامفمهوم و مبهم نباشد
- سوالات هدايت كننده به سمت جواب دلخواه شما نباشد.
- پرسش ها چند وجهي نباشد.
- سوالات جنبه منفی نداشته باشد.
- سوالاتی که حساسيت و مقاومت ایجاد می کند، نپرسید.
- بهتر است سوالات چندگزینه ای باشد.
مصاحبه:
- در مصاحبه گرفتن نكات زیر رعایت شود :
- ايجاد جو صمیمی.
- ایجاد توجه و علاقه مصاحبه گر.
- پرسیدن منظم سوالها.
- عكسالعمل نشان ندادن به پاسخها.
- سوال پرسیدن به روش های متنوع.
- کلی گویی و یکنواختی نباشد.
مشاهده:
- پروسه شناسايي، ثبت، انتخاب نام و … از آنچه که روي ميدهد.
- شامل حداقل یک معیار روشن و مشخص
- پیشنهاد می شود تعداد بخش های مورد مشاهده را متعدد برگزینیم.
- هر بخش مورد مشاهده بايد تعريف و مشخص باشد.
تحقيق متحد
برخی از متغیرهایی را كه تصور می شود با یک متغير پيچيده عمده در ارتباط هستند مورد سنجش و تجزیه و تحلیل قرار می دهد. (رابطه میان توجه بسیار رییس به کارمندان و افزايش رضايت پرسنل). (رابطه میان شرایط اقتصادی کارمندادن و پیشرفت تحصیلی فرزندان آن ها). دقت کنید كه به هیچ عنوان یک رابطه علت و معلولي را مورد بحث نیست بلكه صرفا یک رابطه را بيان ميكند.
تحقیقات آزمایشی
- درصورتی که بخواهيم برنامه را ارتقا دهیم لازم است تا از نوع رابطه بين دو متغير مطلع شويم.
- برای مثال به بررسی علت ورشکستگی یک شرکت بپردازیم.
روش ارزیابی متن
ویژگی های این روش عبارتند از:
- تحقیقات علوم اجتماعی و انسانی.
- خواندن دقيق منابع و مراجع.
انواع این تحقیقات عبارت است از :
- تحليل متن توصيفی (توصيف باکیفیت محتوا)
- تحليل و درک محتوای.
- بررسی محتوای ارتباطی بین طرفین.
تحقیقات تداومی
هدف تحقیق کننده برداشت و شناخت تغییرات در طی زمان می باشد.
تحقیقات تاریخی
جمع آوری اطلاعات، برداشت و شرح اتفاقات گذشته بايد براساس یک نظریه باشند در غير اين صورت به یک سرچ بدون هدف تبديل خواهد شد. (مثل تحقیق در مورد تحولات بنیاد نظام مديريت ايران)
پژوهش موردی
روبه رو شدن با موقعیت مساله ای. تصویری کامل و گسترده در موردی خاص ارایه می دهد و محقق تمام مسائلی در حوزه ای خاص مطرح می باشد را مورد ارزیابی قرار می دهد.
روش تحقیق
حال که با انواع تحقیق براساس هدف و براساس روش تحقیق آشنا شدید شاید بپرسید کدام روش تحقيق، بهتر است؟ در پاسخ باید گفت روش تحقیق به روش تعریف مسئله و گردآوری نظریه ها دارد. اغلب تحقیق ها به ترتیب به روش توصیفی، متحد و آزمایشی هستند. بشر برای دستیابی به هدف و حل مشکلات راه حل های بسیاری را تجربه می نماید و بهترین راه و روش را برمی گزیند. روش عبارت از بکارگیری راه و شیوه ویژه ای است که اطلاعات مناسب بیشتری را درمورد موضوع مورد مطالعه فراهم می کند.
مراحل تحقیق درست
براى هر پژوهشی سه گام کلى وجود دارد: ۱. انتخاب موضوع تحقیق، ۲. محتوای تحقیق، ۳. نگارش تحقیق
انتخاب موضوع تحقیق
محقق باید پیش از آغاز تحقیق باید موضوع تحقیق خود را انتخاب کند که به دنبال چه مسئله ای با چه اهدافی است و تحقیق خود را طراحی نمایند، یا به عبارتی مشخص کند با یک نقشه یا برنامه به مطالعه بپردازد.
موضوع باید مهم باشد به گونه ای که مشکلی را حل کند. موضوع تحقیق تکراری نباشد و باید قابل لمس و حد و مرز های آن مشخص باشد. منابع لازم برای تحقیق در دسترس باشند. پیدا کردن منبع براى تحقیق لازم به داشتن کلمه کلیدی و آشنایى با کتابخانه و انواع منابع موجود در آن است. همچنین موضوع باید آنقدر جذاب باشد که در محقق رغبت ایجاد کند و فرد حس نکند که وقتش بیهوده تلف شده است.
کلمه کلیدی چیست؟
کلمات کلیدی، مفاهیم و عناوینى هستند که منابع موجود در کتابخانه، بر پایه آن، گروه بندى می شوند. از این رو پیدا کردن کلمات کلیدی در حقیقت یافتن کلید رمز رسیدن به کتاب هاى مورد نظر می باشد. معمولا کلید واژه در عبارت موضوع تحقیق وجود دارد.
مى توان با ارائه کلمات کلیدی در کتابخانه ها، کتابهاى موردنظر را تشخیص داد یا به برگه دان هاى موجود در این مراکز موجود است مراجعه کرد تا کتابهاى مورد نظر را یافت. برگه دان ها قفسه هاى کوچکى می باشند که کارت هاى معرفى کتاب ها به ترتیب حروف الفبا در آن ها وجود دارد.
پرسش های تحقیق در تعیین مسیر تحقیق نقش موثری دارد. تحقیق کننده بعد از ارزیابی پیشینه تحقیق، پرسش هایی را مطرح مى کند که در پژوهش های قبلی به آنها توجهى نشده و یا به پاسخ قانع کننده ای نرسیده اند.
شاخصه هاى سوالات شروع تحقیق:
- واضح باشد.
- چندپهلو نباشد یا به عبارتی سایر پرسش ها در قالب یک سوال نباشد.
- عملى بودن بسته به زمان و امکانات موجود.
- و…
محقق باید فرضیه های خود را در شروع تحقیق مشخص کند تا بداند از کجا شروع کند.
معیار های فرضیه خوب
۱. روشن، واضح و مشخص
۲. داشتن مرزهای مشخص
۳. امکان سنجش و ارزیابى فرضیه
۴. قابل درک بودن
۵. با تئورى ها و نظریه هاى موجود تناسب داشتن
۶. مرتبط با موضوع تحقیق
زمانی که پرسش آغازین، آرمان ها، پرسش ها و… مشخص شد، نوبت آن است که محقق روش تحقیق خود را مشخص کند و به طوری مطرح نماید که سایر افراد از انتخاب او پشتیبانی کنند.
به ساماندهی تمامی ابزار ها و منابع، تهیه و تدوین سیستماتیک داده ها و چگونگی ارزیابی منطقى آنها را براى رسیدن به یک هدف مشخص، روش علمى تحقیق گفته می شود. تحقیق ها می توانند کتابخانه اى، میدانى، آزمایشی، علمى و غیره باشد.
۲. متن تحقیق
پس از طراحی تحقیق و انتخاب موضوع، باید بر پایه طرح نهایی به متن و محتوای تحقیق پرداخت.
مراحل تحقیق در گام محتوای تحقیق
- ارزیابی دقیق، منظم و طبقه بندى محتوا تحقیق کننده پیش از آغاز تفصیلى به امر تحقیق، به عبارتی باید یک دورنماى واضح از متن تحقیق براى خود رسم کند.
دسته بندى عناوین و سرفصل ها در هر پژوهش علمى - ارائه پاسخ تفصیلی به پرسش های اصلى و فرعى که در شروع تحقیق مطرح شد، به عبارتی مشخص نمودن سیر اصلی مسیر تحقیق.
- مطلع شدن از نظریات و دیدگاه های اندیشمندان در رابطه با موضوع تحقیق که درکیفیت تحقیق و چالش برانگیز شدن آن موثر است. این کار باعث افزایش افق اندیشه محقق می شود.
- به منظور عمل سنجیده در این رابطه باید از انتخاب سنجش هاى مرتبط با موضوع، چکیده نویسى و خلاصه نمودن به صورت خبر هاى واضح، جداول و نمودارها در خلاصه نویسى، مقایسه نتایج به دست آمده استفاده کنیم.
- در روش تحقیق و محتوای تحقیق بعد از بیان تئورى ها، اثبات آن ها نیز با دلایل کافی لازم است. در غیر این صورت نظریه او با فرضیه بیان شده در طرح تحقیق فرق چندانی ندارد.
- نتیجه گیری که کار اساسی تحقیق به آخر مى رسد و محقق دستاوردهای اصلى خود و نتایج تحقیق را مشخص مى کند. محقق براي رسیدن به جواب سوال تحقيق، به وسیله آزمایش؛ فرضيهها و اطلاعات را به قست هایی تجزيه می کند، اما ارزیابی اطلاعات تحقیق به طور خودکار پاسخ پرسشها را نخواهد داد و تفسير اطلاعات لازم است.
- بیان خلاصه تحقیق و ذکر اساسی ترین مباحث و دلایل تحقیق.
- توصیه پژوهش محقق که در گام های مختلف تحقیق با موضوعات زیادى روبرو شده است که از محدوده تحقیق او خارج است، بنابراین بهتر است مسائلی که مناسب مى بیند به عنوان موضوع تحقیق توصیه کند.
روش نگارش تحقیق
پس از انجام مراحل تحقیق و مشخص شدن نتیجه آن، شیوه نگارش تحقیق مطرح می شود، در این گام محقق باید گزارش دقیقى از مسیر پژوهش های خود را به خوانندگان ارائه دهد، بارز است که هر چقدر محقق بتواند در نگارش تحقیق دقت و نظم بیشترى به خرج دهد، در انتقال یافته های دقیق علمى و نتایج تحقیق توفیق بیشترى خواهد داشت، و در این گام باید دو دیدگاه را رعایت نماید: ۱. قالب نگارش منظم ومرتب ۲. فهرست موضوعات با رعایت ترتیب منطقى آن.
در مجموع برای انجام دادن روش تحقیق درست می توان ۱۲ گام زیر را طی کرد:
۱ ـ انتخاب موضوع تحقیق
۲ ـ مطرح کردن مسأله
۳ ـ پیشینه ی موضوع تحقیق
۴ ـ بیان گزاره های مسأله(هدف، فرضیه، پرسش ها)
۵ ـ مشخص نمودن متغیرها
۶ ـ تعیین ابزار اندازه گیری
۷ ـ تعیین جامعه ی مورد بررسی و حجم نمونه
۸ ـ برگزیدن روش تحقیق
۹ ـ جمع آوری داده ها
۱۰ ـ تنظیم و تدوین داده ها
۱۱ ـ ارزیابی داده ها و استنتاج
۱۲ ـ تنظم گزارش و اشاعه ی دستاورد ها
منبع : 1