سابقه تاریخی دو سرعت
مسابقات دو سرعت در مسافت کوتاه از دیرباز در همه تمدنها مورد توجه بوده و در سوابق تاریخی ملل مختلف از آن یاد شده است. سابقه تاریخی دو سرعت به المپیک های عهد باستان می رسد. برخی از این مسابقات در مسافتی طولانی به طول ورزشگاههای قدیمی یونان، حتی تا ۱۹۲ متر، در خط مستقیم اجرا می شد. در این نوع مسابقات از بلوک های استارت استفاده می شد که در آغاز مسافت مورد نظر به صورت دو شیار سنگی برای هر نفر در زمین به طور ثابت کنده شده بود.
در قرن ۱۸م، مسابقات دو سرعت بین ورزشکاران طبقه اشراف به منظور شرط بندی اجرا می گردید و در قرن ۱۹م دو سرعت به صورت حرفه ای در انگلستان گسترش چشمگیری یافت.
سیر تکاملی تکنیک های استارت
استارت نشسته را نایک مورفی، سرمربی تیم ملی آمریکا، در سال ۱۸۸۷ ابداع و توصیه کرد. در اولین مسابقه، ای چارلز اچ شریل از این استارت استفاده کرد، دوندگان و تماشاچیان به روش او خندیدند و تصور کردند که روش های استارت را نیاموخته است، ولی بعدا دریافتند که او از استارتی جدید استفاده می کند. پس از آنکه مزایای استارت نشسته نسبت به ایستاده آشکار شد، تمام دوندگان سرعت، دوندگان مانع و حتی نیمه استقامت نیز از آن استفاده کردند.
در روش ابتدایی استارت نشسته، پاها در چاله های مخصوص قرار می گرفت و بیشتر وزن بدن روی دستها و انگشتان بود. آرتور دوفی، قهرمان سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۰۳، از استارت نشسته شبیه استارتهای امروزی استفاده می کرد. استفاده از چاله های مخصوص تا سال ۱۹۳۵ معمول بود. تا اینکه در سال ۱۹۳۵، استفاده از تخته و بلوک های استارت پیشنهاد گردید.
سیر تکاملی دو ۱۰۰ متر و ۲۰۰ متر و بهبود رکورد آن
سیر تکاملی حالت دویدن دوندگان سرعت نیز نظیر سیر بهبود وضعیت استارت است. این امر نیز تا حدودی به استخوان بندی، وضعیت عضلانی، آمادگی جسمانی و حالات فیزیکی بدن آنها بستگی داشته است. طبق شواهد و مدارک موجود، شکل اولیه دو سرعت از یونان باستان الگوبرداری شد و تا ظهور دوندگان نظیر جس اونز و تامی اسمیت – که زنوان خود را نسبت به دوندگان قبلی بالاتر می آوردند – از آن استفاده گردید و به تدریج با کاربرد علوم مختلف در ورزش، بررسی های دقیق تری روی اجرای مطلوب دوهای سرعت به عمل آمد.
نحوه پایان دادن به مسابقه و تغییرات تکنیکی آن
اجرای تکنیک خاص دوندگان برای عبور از خط پایان، به قرن حاضر بر می گردد. در سال ۱۹۰۴ مورتون سعی کرد قبل از رسید به خط پایان، بدن خود را به جلو متمایل سازد که این روش تا به امروز متداول بوده است. او حدود ۲۰ تا ۴۰ سانتی متر قبل از خط پایان، سنگینی بدن را روی پای راست منتقل و شانه چپ خود را به جلو هدایت کرد و با انتقال وزن بدن روی پای چپ، توانست تنه خود را زودتر از سایر بخش های بدن از خط بگذراند. چارلی پادوک، سریعترین مرد جهان در سال ۱۹۲۰ بر اساس توصیه مربی خود، در انتهای دویدن و در خط پایان از یک جهش کوتاه استفاده می کرد که معتقد بود که این جهش در بسیاری از مسابقات موجب پیروزی او در خط پایان شده است.
روش عبور از خط پایان پا با جلو دادن سینه و انتقال دو دست به پایین و عقب را نخستین بار در سال ۱۹۰۰ آرتور دوفی به اجرا گذاشت. در این روش در حالی که یک دست بالا نگه داشته می شد، یک طرف بدن به سمت جلو متمایل می گردید، و با این عمل بالا تنه حدود ۱۵ سانتی منر جلوتر از سایر بخش های بدن از خط پایان عبور می کرد، تا کنون از این روش بسیاری از دوندگان سرعت استفاده کرده اند.
اصول کلی و نکات مورد توجه در دو سرعت
مفهوم و تعریف سرعت و شناخت عوامل موثر بر آن
کارشناسان رشته دو و میدانی تعاریف متعددی از سرعت کرده اند، برخی از آن را دویدن با حداکثر سرعت می نامند و بعضی ها عقیده دارند دو سرعت، دویدن مسافت های نسبتا کوتاه ( تا ۴۰۰ متر) با سرعتی نزدیک به حداکثر است و برخی متخصصان، سرعت را قابلیت ارتباط و هماهنگی بین سیستم عصبی و عضلانی برای اجرای حرکات سرعتی می دانند. از اولین دوره المپیک در آتن (۱۸۹۶) تا کنون، دو سرعت در سه رشته ۱۰۰ متر، ۲۰۰ متر و ۴۰۰ متر برگزار می شود.
البته دو ۴۰۰ متر تا مدتها، دو نیمه استقامت تلقی می شد. امروزه دو سرعت شامل ۱۰۰، ۲۰۰، ۴۰۰ متر و ۶۰ متر داخل سالن است و رشته های دیگری نظیر، ۵۰، ۶۰، ۱۰۰، ۲۲۰ و ۴۴۰ یارد نیز در سالهای گذشته جزء این گروه بوده است.
بررسی ها نشان می دهد که در اغلب رشته های ورزشی، رسیدن به شتاب به معنی تغییر سرعت در واحد زمان مورد نظر است. شتاب، حاصل هماهنگی بین قدرت و به کارگیری گروه های مختلف عضلانی است که امکان دستیابی به بالاترین سرعت را در واحد زمان به ورزشکار می دهد.
وارد و واتز سرعت را دویدن طی حداکثر مسافت ممکن در حداقل زمان تعریف کرده اند. به عقیده آنها، دونده سرعتی، ذاتا سرعتی متولد می شود. سرعت انقباضات عضلانی با ساختار تارهای عضلانی و قابلیت تحریک پذیری تارها و عوامل باز دارنده سیستم عصبی ارتباط مستقیم دارد.
چنانکه اشاره شد قابلیت عصب در ایجاد راحتی عضلانی عاملی موثر است که تمرین می تواند تا حد زیادی این قابلیت را بالا ببرد. از طرف دیگر، یکی از سازگاریهای حائز اهمیت بدن برای تطابق عضلانی در اجرای تمرین های سرعتی، افزایش گلیکوژن و کراتین فسفات است. این مواد برای مراحل متابولیسمی مهم هستند و به عضله امکان ادامه کار سرعتی را برای مدت مشخص، همراه با بازسازی انرژی می دهد. سازگاری دیگری که صورت میگیرد روی خاصیت بافری خون است. خاصیت بافری قابلیت بقای غلظت یون هیدروژن در خون است. تکرار و تواتر مداوم حرکات سریع مسلتزم انجام وظیفه اندام های بدن در حد بالا و در حداقل زمان است. از آنجا که اکسیژن مورد نیاز برای انتقال و تهیه انرژی در این نوع حرکات به حد کافی تامین نمی شود، عضلات از انرژی بدون اکسیژن یا غیر هوازی استفاده می کنند. در دو ۱۰۰ متر نیاز به اکسیژن بالاست، در حالی که دستگاه تنفسی در این مدت کوتاه میتواند میزان بسیار کمی از اکسیژن را تامین کند، بنابراین بدهی اکسیژن در دوهای سرعت به حدود ۹۰ درصد میزان مورد نیاز رسیده که طی فعل و انفعالات متابولیسمی در بخش های مختلف بدن، از جمله عضلات، حالت جبرانی ایجاد و از انرژی غیر هوازی استفاده می شود. کمبود انرژی یکی از محدودیت های مهم در کارهای سرعتی است.
میزان مصرف انرژی برای دو ۱۰۰ متر سرعت، حدود ۵۰ کالری و تقریبا ۲۰۰ برابر متابولیسم در حالت استراحت است. در دوهای طولانی تر میزان مصرف انرژی هر صد متر به نسبت دو ۱۰۰ متر کاهش می یابد، زیرا میزان سرعت در آنها کمتر است، در هر ۱۰۰ متر از دو ۴۰۰ متر، حدود ۲۵ کالری و در هر ۱۰۰ متر از دو ۱۵۰۰ متر، ۱۱ کالری انرژی مصرف می شود، ولی مصرف کلی انرژی بدن برای تمام مسافت بیشتر و بدین شرح است:
۴۰۰ متر حدود ۱۰۰ کالری
۱۵۰۰ متر حدود ۱۷۰ کالری
۱۰۰۰۰ متر حدود ۷۰۰ کالری
بنابراین برای ادامه بهتر حرکات سرعتی، نه تنها کار سیستم های عصبی و عضلانی مهم است، بلکه انجام وظیفه مطلوب سایر سیستم های بدن نظیر سیستم قلبی-عروقی و تنفسی نیز اهمیت دارد.
جنبه های مختلف سرعت
در سرعت ممکن است یکی از سه جنبه ملاحظه شود:
سرعت حرکت اعضای مختلف بدن
سرعت دویدن در مسافتی بسیار کوتاه
سرعت حداکثر در حین دویدن.
به دلیل وجود شکل ها و حالات مختلف سرعت، به ندرت می توان فردی را صرف نظر از وضعیت ژنتیکی تارهای عضلانی اش در زمره افراد سریع یا کند قرار داد. سرعت حرکت تا حد زیادی به اندام های مختلف بدن بستگی دارد، برای مثال فردی که از نظر حرکات دست سرعت خوبی دارد، ممکن است سرعت حرکت پاهایش کم باشد و همچنین این امر تا حد بسیار به نوع و مسیر حرکت نیز بستگی دارد.
سرعت دویدن را با توجه به دو عامل می توان بررسی کرد: میزان شتاب مثبت و حداکثر سرعت. اولین عامل به اینکه فرد در چه زمان و با چه ترتیبی می تواند به حداکثر سرعت خود برسد بر میگردد، این مورد مهم ترین عامل در سرعت است که ملاک بررسی آن معمولا مسافت های کوتاه در حدود ۲۰ متر یا بیشتر است. این عامل در ورزش های میدانی و مسابقات دو سرعت کوتاه اهمیت خاصی دارد. برای مسافت های بیشتر در دو سرعت، بالاترین سرعت در حال دو و در تمام مسیر، حداکثر سرعت مهم ترین عامل است. دو عامل میزان شتاب و حداکثر سرعت در برخی موارد ارتباط زیادی با هم ندارند. دو جنبه دیگر سرعت در دوها و میدانیها، سرعت متوسط و سرعت نهایی است.
دونده ای که سعی می کند مسافتی معین نظیر ۱۵۰۰ متر را در حداقل زمان ممکن بدود، باید با بالاترین میانگین سرعت خود در طول مسیر یا با سرعت متوسطی که در طول مسیر دارد، مسافت را طی کند، در حالیکه در پرشها یا پرتابها که هدف دستیابی به بیشترین مسافت پرش یا پرتاب است، سرعت متوسط مطرح نیست، بلکه سرعت نهایی یعنی سرعت در لحظه ای که مقاومت شکسته میشود، بیشترین اهمیت را دارد.
- منبع: دو و میدانی–جلد اول-دوها- ترجمه و تالیف: محمدرضا بیات، علی کلهر، بیژن شادمهر، جواد صغادی، احمد ابراهیمی عطری