کاربرد پلاستیک در زندگی انسان بسیار واضح و غیر قابل چشم‌پوشی است. اما آیا همه پلاستیک‌ها از یک جنس هستند و کاربرد یکسانی دارند؟ ویژگی‌های انواع پلاستیک چیست؟ کد بازگردانی درج شده بر روی محصولات پلاستیکی چه معنایی دارد؟ در ادامه به تمامی این سوالات پاسخ داده می‌شود.
جهان پر از انواع پلاستیک است. خواه یا ناخواه اکثر چیز‌هایی که در روز می‌بینید یا استفاده می‌کنید، به طور کامل یا تا حدی از پلاستیک درست شده اند. تلویزیون، رایانه، ماشین، خانه، یخچال و بسیاری از محصولات ضروری دیگر از پلاستیک استفاده کرده تا زندگی شما را ساده‌تر و هموار‌تر کنند. با این حال همه پلاستیک‌ها به یک صورت ساخته نمی‌شوند. تولیدکنندگان از انواع مختلف مواد پلاستیکی و ترکیبات استفاده می‌کنند که هر کدام دارای ویژگی‌های منحصر به فرد هستند. در ادامه به مشهور‌ترین و رایج‌ترین پلاستیک‌های مورد استفاده اشاره می‌کنیم.
معرفی مهمترین پلاستیک‌های شناخته شده تا به امروز
۱. آکریلیک یا پلی متیل متاکریلات (PMMA)
آکریلیک برای استفاده در دستگاه‌ها و محصولات نوری شاخته شده است و یک ترموپلاستیک شفاف است که به عنوان یک جایگزین سبک وزن و مقاوم در برابر شکستن شیشه‌ها استفاده می‌شود. و آکریلیک معمولا در ورقه‌ها استفاده می‌شود و محصولاتی مانند آینه‌های آکریلیک و شیشه پلکسی آکریلیک ایجاد می‌کند. این پلاستیک شفاف می‌تواند رنگی و فلوئورسنت، مقاوم در برابر سایش، مقاوم در برابر گلوله، مقاوم در برابر اشعه UV، کدر، ضد استایک و دارای بسیاری ویژگی‌های دیگر باشد. علاوه بر داشتن ورقه‌های شیشه‌ای و پلی کربنات، آکریلیت ۱۷ برابر مقاوم‌تر از شیشه است، راحت‌تر به کار می‌رود و پردازش می‌شود و دارای کاربردهای بی حد و حصر است.
کاربرد پلاستیک PMMA:
- اجزای چراغ جلو و عقب اتومبیل، لامپ‌های درخشان
- جنس وان حمام، سینک و اجزای سرویس بهداشتی
- لنزهای چشمی، مواد ترمیم کننده دندان
- غشاء دستگاه دیالیز
- رنگ‌های پلاستیکی وسط جاده‌ها
۲. پلی کربنات (PC)
به خاطر سختی، پایداری و شفافیت پلی کربنات یک پلاستیک مهندسی عالیست که به صورت شیشه تولید شده و ۲۵۰ برابر قوی‌تر از شیشه است. پلی کربنات ۳۵ برابر از آکرلیک قوی‌تر است. راحتی می‌توان با ورقه‌های پلی کربنات کار کرد، آن‌ها را قالب بندی کرد و به صورت ترموکسی یا سرد تشکیل داد. اگرچه پلاستیک پلی کربنات در برابر ضربه بسیار مقاوم است، اما ذاتا به صورت انعطاف پذیر طراحی شده است. برخلاف شیشه یا آکرلیک، ورقه‌های پلاستیکی پلی کربنات می‌توانند بدون شکل و طرح از پیش تعیین شده برش داده شوند. پلاستیک پلی کربنات در محصولات متنوعی از جمله گلخانه‌ها، دی وی دی‌ها، عینک‌های آفتابی، چرخ دنده پلیس و دیگر موارد کاربرد دارد.
کاربردهای پلاستیک PC:
- شیشه‌های نشکن، شیشه ایمنی انواع کلاه ایمنی
- عینک‌های سبک وزن
- در عینک‌های آفتابی (به دلیل توانایی محافظت چشم‌ها در برابر اشعه‌های مضر خورشید)
- پوشش استخر، گلخانه و پوشش انواع نورگیرها
۳. پلی اتیلن (PE)
پلی اتیلن رایج‌ترین پلاستیک روی زمین است و در چگالی‌های مختلف تولید می‌شود. هر چگالی مختلف پلی اتیلن، ویژگی‌های مشخصی به پلاستیک نهایی می‌دهد. در نتیجه پلی اتیلن محصولی است که تنوع زیادی دارد. در این جا به چهار چگالی رایج پلی اتیلن اشاره می‌کنیم:
۱.۳ – پلی اتیلن کم چگالی (LDPE): این چگالی پلی اتیلن نرم است و برای تولید محصولاتی مانند کیسه‌های خرید، کیسه‌های پلاستیکی، ظروف غذای روشن، بسته بندی‌های یک بار مصرف و … استفاده می‌شود.
۲.۳ – پلی اتیلن چگالی متوسط (MDPE): پلی اتیلن چگالی متوسط دارای بیشترین زنجیر پلیمری است و تراکم آن زیاد است و به طور معمول در لوله‌های گاز، فیلم کوچک، کیسه‌های حامل، بسته شدن پیچ و … استفاده می‌شود.
۳.۳ – پلی اتیلن با چگالی بالا (HDPE): از پلی اتیلن‌های چگالی کم و متوسط محکم‌تر است و ورقه‌های آن در محصولاتی مثل بطری‌های پلاستیکی، لوله کشی آب و فاضلاب، اسنوبردها، قایق‌ها و صندلی‌های تاشو استفاده می‌شود.
۴.۳ – پلی اتیلن با وزن مولکولی فوق العاده (UHMWPE): چگالی این پلی اتیلن از پلی اتیلن با چگالی بالا بیشتر نیست. در مقایسه با پلی اتیلن با چگالی بالا، این پلی اتیلن به خاطر طول زیاد زنجیر‌های پلیمیری پلاستیک بسیار مقاومی در برابر سایش است. این پلی اتیلن به دلیل چگالی بالا و اصطکاک کم در ساخت زره نظامی، مهر و موم هیدرولیک، مواد بیولوژیکی برای ایمپلنت لگن، زانو و ستون فقرات و همچنین برای اسکیت روی یخ مصنوعی به کار می‌رود.
۴. پلی پروپیلن (PP)
این ماده پلاستیکی یک پلیمر قابل ارتجاع و دومین پلاستیک ترکیبی تولید شده در جهان است. دلیل استفاده گسترده و محبوبیت آن بدون شک این است که پروپیلن انعطااف پذیر‌ترین پلاستیک ترکیبی روی این سیاره است. اگرچه پروپیلن قوی‌تر از پلی اتیلن است، اما هنوز انعطاف پذیری خود را حفظ کرده است. این پلاستیک بر اثر فشار مداوم ترک نمی‌خورد. به دلیل مقاومت در برابر حرارت، انعطاف پذیری، پایداری، مقاومت اسیدی و ارزان بودن، ورقه‌های پروپیلن برای ساخت تجهیزات آزمایشگاهی، قطعات خودرو، وسایل پزشکی و ظروف مواد غذایی استفاده می‌شود.
کاربردهای پلاستیک PP:
- طناب‌ها، الیافت و نخ‌های بافندگی
- ظروف غذایی مانند ظروف ماست، سس و … .
- ظروف و بطری‌های دارویی و حتی شیشه شیر نوزاد
- مخزن گازوئیل، مخازن مواد شیمیمایی
- در ساختار‌های مختلف چمدان
- پوشش باتری‌های مختلف
۵. پلی اتیلین ترفتالات (PET/PETE)
رایج‌ترین رزین انعطاف پذیر از خانواده پلی استر‌ها است که چهارمین پلاستیک ترکیبی تولید شده، پلی اتیلین ترفتالات نام دارد. پلی اتیلین ترفتالات دارای مقاومت شیمیایی عالی نسبت به آب است و به راحتی قابل بازیافت است. این پلاستیک عملا ضد آلودگی است و نسبت به وزنش دارای قدرت زیادی است. این ماده پلاستیکی در الیاف برای تولید لباس، ظروف غذا و مایعات، فیبر شیشه‌ای برای رزین‌های مهندسی، نانو لوله‌های کربنی و بسیاری محصولات دیگر که امروزه به کار می‌بریم، استفاده می‌شود.
کاربرد پلاستیک PET/PETE:
- بطری‌های نوشیدنی (نوشابه، آب معدنی و …)
- لباس‌های دارای ترکیبات مصنوعی
- جعبه‌های نگهدارنده میوه
- عایق دیوارها
- سینی‌های ماکروویو
۶. پلی وینیل کلراید (PVC)
سومین پلیمر پلاستیکی ترکیبی است که به خاطر خواص سفت و محکم و انعطاف پذیر بودن، بسیار تولید می‌شود. این پلاستیک به خاطر توانایی ترکیب آن با مواد دیگر بسیار شناخته شده است. به عنوان مثال ورقه‌های بزرگ PVC، از ماده‌ی پلی وینیل کلراید فوم هستند که از آن‌ها برای ساخت محصولات دلخواه مانند کیوسک‌ها، ویترین مغازه‌ها و نمایشگاه‌ها استفاده می‌شود. شکل جامد پی وی سی معمولا در مصالح ساختمانی، درها، پنجره‌ها، بطری‌ها، بسته بندی‌های غذایی و … کاربرد دارد. با افزودن پلاستیک‌هایی مثل فتالات که شکل نرم‌تر و انعطاف پذیر تری است و از آن برای محصولات لوله کشی، عایق کابل برق، لباس، لوله‌های پزشکی و دیگر محصولات مشابه استفاده می‌شود.
کاربردهای پلاستیک PVC:
- لوله‌های U-pvc که در آب و فاضلاب کاربرد دارد
- کابل‌های الکتریکی
- بسته‌بندی داروها به خصوص قرص‌ها
- پوشش طناب فولادی
- شلنگ‌های باغچه، دمپایی‌های پلاستیکی
- قایق و پاروهای قایقرانی
- استفاده به عنوان کف‌پوش ساختمان‌ها
- استفاده‌های مختلف در پوشاک
۷. آکریلونیتریل بوتادین استیرن (ABS)
ABS به وسیله پلیمریزاسیون استیرن و آکریلونیتریل در حضور پلیبوتادین ساخته شده و قوی، انعطاف پذیر، براق، واکنش پذیر و مقاوم در برابر ضربه است. این پلاستیک می‌تواند در طیف گسترده‌ای ۲۰۰ میکرون تا ۵ میلی متر ضخامت و با عرض حداکثر ۱۶۰۰ میلی متر ساخته شود. با هزینه‌های تولید نسبتا کم، ورقه‌های پلاستیکی ABS به طور معمول در صنایع خودرو سازی و سرد کننده‌ها استفاده می‌شود. اما در محصولاتی مانند جعبه‌ها، اندازه سنج‌‌ها، سرپوش محافظ، چمدان و اسباب بازی‌های کودکان نیز به کار می‌رود.
کاربردهای پلاستیک ABS:
- کلید‌های موجود بر روی صفحه کلید کامپیوتر
- صفحه پلاستیکی پریز‌های دیواری
- اسباب‌بازی‌های لوگویی
- چاپ سه بعدی
- ساختار جاروبرقی
۸. پلی‌آمید (PA)
به طور کلی به نام نایلون شناخته می‌شود. این نوع نیز مانند پلی اتیلن در انواع گوناگون در دسترس است. نوع پلاستیک قوی، سخت و محدوده رنگ آن شیری روشن است. این نوع پلاستیک به طور قابل توجهی گران‌تر از پلاستیک‌هایی مانند پروپیلن است و معمولا برای زمان‌های سخت نگه داری می‌شود. این پلاستیک اغلب با الیاف شیشه‌ای کوتاه تقویت می‌شود و در شرایطی استفاده می‌شود که به فشار زیاد، مقاومت و انعطاف نیاز باشد و در دسته کمربند ایمنی و لولا استفاده می‌شود.
کاربردهای پلاستیک PA:
- کاربرد به عنوان فیبر در لباس
- لباس‌های ضد آب
- اجزای مختلف داخل خودرو
- ساختار بنر یا پرچم‌های مختلف
- ساختار لوله‌های مختلف
۹. پلی اورتان (PU)
یکی از انعطاف پذیر‌ترین پلاستیک‌های شیمیایی موجود در این لیست است که می‌تواند گرمازا یا گرماسنج باشد. هنگام تزریق قالب‌های نرم‌تر از از فرم‌های قابل انعطاف PU استفاده می‌شود. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که از آن برای مهر و موم داخلی، حفاظت از ضربه و حتی لایه نرمی که در بسیاری از دستگاه‌های دستی برای راحتی گرفتن آن‌ها به کار برده می‌شود، استفاده شود.
کاربردهای پلاستیک PU:
- براق کردن و جلا دادن به چوب‌ها یا کف ساختمان
- ساخت فوم
- صندلی‌های اتومبیل
- الیافت مصنوعی لباس‌های ورزشی
- چرخ اسکیت
- استفاده در ترکیب چسب‌ها
- ساختار کف کفش به خصوص کفش‌های کار
- ساختار توپ‌های والیبال و فوتبال
- ساخت چرم مصنوعی و کاربرد در پوشاک
۱۰. پلی اکسی متیلن (POM)
معمولا به عنوان استال شناخته می‌شود. POM یکی دیگر از پلاستیک‌های پرقدرت مهندسی است که اغلب با PC رقابت می‌کند. برخلاف PC، این پلاستیک روشن نیست و به سختی رنگ می‌گیرد. اگرچه مقاومت بیشتری نسبت به گرما دارد، اما سفت‌تر است و اصطکاک کمی دارد و بهتر شکل خود را حفظ می‌کند. از این پلاستیک اغلب برای جابجایی قطعات مکانیکی مانند گیربکس، چرخ دنده، چرخ، قطعات جانبی و قطعات قفل به کار می‌رود.
کاربردهای پلاستیک POM:
- کاربرد تخصصی در حوزه شیمی سبز
- استفاده در فلش مموری‌ها
- زیپ پلاستیکی لباس و کیف
- چفت و بست‌های کوله پشتی
- درپوش لنزهای دوربین
۱۱. پلی استارین (PS)
پلی استارین می‌تواند به سه دسته مختلف تقسیم بندی شود. هدف کلی پلی استارین، مواد ارزان شکننده‌ای است که برای بسته بندی محصولات به جعبه‌ها استفاده می‌شود. برخورد شدید پلی استارین محکم است و شفاف و ضربه گیر است. از این ویژگی برای اجزای الکتریکی، ظروف غذا و وسایل ساختمانی استفاده می‌شود. پلی استارین‌های گسترده آن‌هایی هستند که با هوا درون یک قالب مخلوط شده و معمولا به عنوان پوشش در دوچرخه و موتور سیکلت استفاده می‌شوند.
کاربردهای پلاستیک PS:
- ظروف یکبار مصرف
- بدنه تلویزیون، رادیو وساعت
- عایق برودتی در فریزر یخچال خانگی
- عایق صوتی و حرارتی در سقف و دیوار
- عایق برودتی در یخچال‌های صنعتی و سردخانه‌ها
- انواع فوم بسته بندی
۱۲. پلی لاکتیک اسید (PLA)
پلی لاکتیک اسید در مقایسه با اسید‌های دیگر موجود در این لیست منحصر به فرد است، زیرا از توده زنده به جای نفت استفاده می‌شود. به این ترتیب تجزیه پذیری آن بسیار بهتر از مواد سنتی پلاستیکی است. دو واژه یا عبارت کوتاه برای توصیف مزایای اصلی پلی لاکتیک اسید نسبت به سایر پلاستیک‌ها و مواد عبارتند از:
- تجزیه پذیری
- قابلیت چاپ سه بعدی
کاربردهای پلاستیک PLA:
- کیسه‌های تی‌بگ (چایی کیسه‌ای)
- ساخت لیوان‌ها و ظروف تجزیه پذیر
- بسته بندی مواد غذایی
- ساخت بطری‌ها
- کاربردهای تخصصی در پزشکی
- چاپ سه بعدی
مشهور‌ترین پلاستیک‌های تجزیه پذیر
- ترموپلاستیک نشاسته (TPS): رایج‌ترین بیوپلاستیک در تولیدات است که عمدتا در تولید کیسه‌های ذخیره سازی مواد غذایی و ظروف غذا کاربرد دارد. ترموپلاستیک نشاسته از نشاسته پیوند داده نشده TPS و نشاسته پیوند داده شده TPGS که از ترکیب این دو با گرانول هایشان و آب، گلیسرول یا سوربیتول در مخلوط کن به دست می‌آید. TPS و TPGS به مانند مواد پلاستیکی رفتار می‌کنند و خواص مکانیکی آن‌ها بستگی به نوع استفاده از پلاستیک دارد.
- پلی هیدروکسی بوتیرات (PHB): پلی استری است که با برخی از باکتری‌های پردازش گلوکز، نشاسته ذرت یا فاضلاب تولید شده است. خصوصیات آن شبیه به برخی از ویژگی‌های پروپلاستیک پلی پروپیلن است. PHB در درجه اول به خاطر خصوصیات فیزیکی آن شناخته می‌شود. این پلاستیک را می‌توان در دمای ذوب بالاتر از ۱۳۰ درجه سانتیگراد به یک ورقه شفاف تبدیل کرد و تجزیه پذیری آن بدون پسماند است.
کد بازگردانی (بازیافت) انواع پلاستیک
پلاستیک‌های گفته شده بر اساس میزان خطر برای انسان و محیط زیست و البته قابلیت بازیافت به ۷ دسته تقسیم بندی می‌شوند؛ بنابراین اعداد درج شده بر روی محصولات پلاستیکی نشانه نوع پلاستیک است. تولید کنندگان وظیفه دارند نوع پلاستیک را با درج این اعداد بر روی محصولات معرفی کنند تا مراحل جداسازی آن‌ها بهتر انجام شود. این اعداد هیچ ارتباطی با کیفیت پلاستیک ندارد.
| نماد | کد | نام | توضیحات | کاربرد روزمره |
| #1 PETE | پلی‌اتیلن ترفتالات | یکبار مصرف، زباله خشک، قابل بازیافت | بطری آب معدنی | |
| #2 PEHD یا HDPE | پلی‌اتیلن، پرچگالی | بی‌خطر، قابل بازیافت | ظروف مایع ظرفشویی، سطل زباله | |
| #3 PVC | پلی وینیل کلراید | در مواجهه با گرما خطرناک هستند، در اکثر موارد غیر قابل بازیافت | بطری روغن مایع | |
| #4 PELD یا LDPE | پلی‌اتیلن، کم‌چگالی | بی‌خطر، غیر قابل بازیافت | کیسه نایلون خرید | |
| #5 PP | پلی‌پروپیلن | بی‌خطر، قابل بازیافت | ظرف ماست، نی نوشیدنی‌ها | |
| #6 PS | پلی‌استایرن | کم خطر، دارای مواد سمی بالقوه، در اکثر موارد غیر قابل بازیافت | ظروف یکبار مصرف، یونولیت | |
| #7 OTHER | پلاستیک‌های دیگر | کم خطر، معمولا غیر قابل بازیافت | کیس کامپیوتر، ظروف غذا | |
| ABS | آکریلونیتریل بوتادین استایرن | کم خطر، بازیافت دشوار | اکثر قطعات کامپیوتر | |
| PA | پلی‌آمید | بی‌خطر، قابل بازیافت | نایلون |
پلاستیک
منبع: