درمان اختلال خواب
با توجه به نوع اختلال خواب، روشهای درمانی متفاوتی وجود دارد که هر یک بسته به نوع و شدت بیخوابی فرد میتواند مفید و تاثیرگذار باشد. برای درمان اختلال خواب بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کرد. پزشک مربوطه با معاینه فرد و انجام آزمایشات روش درمانی مناسب را به بیمار ارائه میدهد. علاوه بر مراجعه به پزشک، تغییر سبک زندگی هم در درمان فرد بسیار تاثیرگذار است. در ادامه به توضیح هر یک میپردازیم:
درمان پزشکی
یکی از راههای درمان اختلال خواب مراجعه به پزشک است. پس از معاینه بیمار، پزشک مربوطه با تجویز قرصهای خوابآور، مکملهای ملاتونین، داروهای آلرژی یا سرماخوردگی در قدم اول مشکلات زمینهای فرد را درمان میکند. حتی اگر بیمار دچار آپنه خواب باشد، استفاده از دستگاه تنفس یا جراحی برای او تجویز میشود. افراد دارای دندان قروچه هم باید از محافظ دندان برای رفع این اتفاق ناگوار استفاده کنند.
تغییر سبک زندگی
تغییر سبک زندگی از جمله روشهایی است که در درمان اختلال خواب بسیار موثر واقع میشود. به همراه مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، تغییر سبک زندگی در افزایش کیفیت خواب فرد تا حد زیادی موثر است. برخی از این تغییرات مفید در دسته زیر قرار دارند:
- کاهش مصرف قند و شکر و افزایش مصرف سبزیجات و ماهی در رژیم غذایی
- داشتن برنامه خواب منظم و پایبندی به آن
- کاهش اضطراب و استرس به وسیله ورزش
- مصرف کمتر مایعات پیش از خوب؛ که باعث کاهش دفعات مراجعه به سرویس بهداشتی در خواب میشود
- کاهش مصرف کافئین به خصوص در آخرای بعدازظهر یا شب
- کاهش مصرف الکل و تنباکو
- کاهش وعدههای کربوهیدرات قبل از خواب
جالب است بدانید داشتن یک برنامه خواب مشخص و خوابیدن و بیدار شدن در یک زمان مشخص در هر روز، کیفیت خواب شما را به شدت افزایش میدهد. هرگز فراموش نکنید که دیر از خواب بیدار شدن در روزهای پایان هفته در بیدار شدن و به خواب رفتن شما در کل طول هفته تاثیر میگذارد و شرایط خواب را برای شما دشوار میکند.
بهترین دارو برای اختلال خواب
دارو درمانی یک از روشهای رایج برای رفع اختلال خواب در بین افراد است که برای تمامی افراد بسیار تاثیرگذار است. برای درمان انواع اختلالات خواب داروهای معینی تجویز میشود که با مراجعه به متخصص میتوانید آنها را از داروخانه خریداری کنید. در ادامه به معرفی برخی از داروهای رایج برای درمان این اختلال میپردازیم:
- داروههای خوبآور
- مکملهای ملاتونین
- داروهای سرماخوردگی یا آلرژی
داروهای مختص درمان عارضهای که باعث بروز بیخوابی در فرد میشوند
بسیاری از افراد زمانی که کیفیت نامناسبی از خواب را تجربه میکنند در ساعات بیداری دچار پرخاشگری میشوند؛ که همین تندخویی در نهایت منجر به بروز اختلال خواب در فرد میشود. متعادلسازی خشم با مصرف دارو میتواند در بهبود کیفیت خواب تاثیرگذار باشد. در واقع داروهایی که توسط متخصص برای افراد مبتلا به اختلال خواب تجویز میشود؛ خشم و پرخاشگری آنها را به شدت کاهش میدهد. داروهایی که برای کاهش خشم تجویز میشود، شامل موارد زیر است:
بنزودیازپینها: این دارو پرخاشگری و آشفتگی مربوط به اختلال خواب را درمان میکند؛ اما با مصرف آن واکنشهای گیج کنندهای در بیمار نمایان خواهد شد. مصرف این دارو باید تحت نظر دکتر صورت بگیرد؛ چرا که مصرف مداوم آن باعث وابستگی و برخی عوارض خاص میشود.
داروهای ضد روانپریشی: مصرف دوز بالایی از این داروها باعث ایجاد آرامش زیادی در فرد مبتلا به اختلال خواب میشود. داروهای ضد روانپریشی توسط پزشک برای کاهش پرخاشگری و پریشانی تجویز میشود. همچنین مصرف این داروها موجب کنترل حرکتهای مکرر غیرارادی در زمان خواب میشود.
داروهای ضدافسردگی: مصرف این داروها باعث کاهش اضطراب، تحریکپذیری و هیجانات بیمار میشود. چرا که اگر این علائم کاهش نیابد، فرد دچار آشفتگی و پریشانی ذهن میشود.
داروهای تثبیت کننده خلق: این داروها برای کنترل خشم و پرخاشگری بیماران مبتلا به عارضههای روانی چون دمانس، اختلال شخصیت مرزی، اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی تجویز میشود.
پر خوابی (خوابزدگی)
به عبارت ساده پرخوابی، نقطه مقابل بیخوابی است. برخلاف افراد مبتلا به بیخوابی که از کمبود خواب رنج میبرند، افراد مبتلا به خوابزدگی بیش از حد طبیعی، معمولا ۹ ساعت یا بیشترمیخوابند و در عین حال، وقتی بیدار میشوند احساس میکنند به اندازه کافی نخوابیدهاند.
این افراد اغلب با بیدار شدن در صبح مشکل دارند و در طول روز احساس خستگی میکنند.
خواب بیش از حد در طول روز بر اثر خوابزدگی، میتواند نشانه یک اختلال دیگر (مثل آپنه خواب) باشد.
با این حال، خوابزدگی ایدیوپاتیک یا ناشناخته با سایر اختلالات خواب تفاوت دارد؛ زیرا احساس خوابآلودگی صرفنظر از اختلال ریتم شبانهروزی یا عوامل دیگر، همچنان ادامه مییابد. پزشکان هنوز علت دقیق خوابزدگی ایدیوپاتیک را نمی دانند.
حمله خواب
حمله خواب نیز یکی دیگر از انواع خوابزدگی است. این خوابزدگی نادر و مادامالعمر، دو نوع مختلف دارد. هر دو مورد با احساس خوابآلودگی بیش از حد در طول روز همراهند، اما یکی از آنها شامل علائم حملات ناگهانی خواب در طول روز و فلج خواب است. حمله خواب یک اختلال عصبی است که از اختلالات مغزی نشأت میگیرد، اما هنوز درمان قطعی برای آن معرفی نشده است.
اغلب بیماران مبتلا به حمله خواب برای درمان، از ریتالین و بازدارندههای بازجذب سروتونین (SSRI) استفاده میکنند. سایر بیماران از داروهای محرک برای مدیریت اختلال خود استفاده میکنند و همچنین، ممکن است از درمان شناختی-رفتاری، نوردرمانی و تغییر سبک زندگی نیز کمک بگیرند.
نابهنجاریهای خواب
نابهنجاریهای خواب، به رفتارهای غیرطبیعی در بین مراحل مختلف خواب اشاره دارند. به طور معمول، این نابهنجاریها در طی مراحل بیداری تا خواب، خواب تا بیداری و خواب nREM (مرحله ای از خواب با حرکت غیر سریع چشم) و REM (مرحله ای از خواب با حرکت سریع چشم) رخ میدهند. نابهنجاریهای رایج عبارتند از:
- اختلال حرکتی REM، که فرد مبتلا به آن در طول خواب به طور افراطی حرکت میکند یا فریاد میزند.
- فلج خواب، که در آن فرد هشیار است اما نمیتواند در طول خواب و یا بیداری حرکت کند.
- راه رفتن در خواب، که در آن فرد در طول خواب nREM بیدار شده و شروع به راه رفتن میکند.
- سندرم انفجار سر، که در آن فرد به محض خوابیدن، یک صدای ناگهانی و بلند را میشنود و فوراً بیدار میشود.
- ترس شبانه، که در آن فرد در بین خواب nREM و REM به طور ناگهانی بیدار شده، فریاد میزند یا دچار وحشت میشود.
متخصصان خواب تخمین میزنند که اکثر بزرگسالان (۶۶٪) در طول زندگی خود با نابهنجاریهای خواب دستوپنجه نرم میکنند. بعضی از نابهنجاریها، مانند شب ادراری و راه رفتن در خواب در دوران کودکی شایعتر است و معمولا در سنین بالاتر برطرف میشود.
اختلالات دیگر مانند اختلال رفتار در خواب REM در بزرگسالی نیز ادامه مییابند. سایر اختلالات، از جمله سندرم انفجار سر و فلج خواب به ندرت اتفاق میافتند.
آنچه که باعث میشود تشخیص این نوع اختلالات دشوار باشد، این است که فرد مبتلا به آن نمیتواند تجربه خود را به یاد بیاورد. معمولا شخص دیگری که با فرد زندگی میکند، علائم را مشاهده میکند.
اختلالات حرکتی مرتبط با خواب
و اختلالات حرکتی مرتبط با خواب، به هر گونه حرکات غیرطبیعی در طول خواب یا در هنگام بیداری گفته میشود. اختلالات حرکتی رایج عبارتند از:
- دندانقروچه خواب، که در آن فرد به طور ناخودآگاه در طول خواب دندانقروچه میکند.
- سندرم پای بیقرار (RLS)، که با احساس سوزن سوزن شدن پا در هنگام دراز کشیدن همراه است و تنها با حرکت دادن پاها تسکین مییابد.
- اختلال حرکت متناوب پا (PLMD)، که با حرکت دادن غیر ارادی پا در طول خواب nREM همراه است.
اختلالات حرکتی مشکلساز هستند، به این دلیل که اغلب باعث بیخوابی یا کمخوابی میشوند. از آنجایی که RLS در زمان دراز کشیدن اتفاق میافتد، بنابراین به خواب رفتن دشوار میشود. سایر اختلالات حرکتی، مانند دندانقروچه و اختلال حرکت متناوب پا باعث کاهش کیفیت خواب و حتی بیخوابی فرد میشوند. عدم درمان دندانقروچه، میتواند به دندانها آسیب برساند.
اختلالات حرکتی خواب به نسبت سایر اختلالات شیوع کمتری دارند و معمولا ۴ تا ۱۰% از بزرگسالان را درگیر میکنند؛ افراد بالای ۶۵ سال و زنان باردار بیشتر در معرض خطر این اختلالات قرار دارند (به ویژه RLS).
مشکل این افراد اغلب تشخیص داده نمیشود، زیرا وقتی رخ میدهد که فرد خواب است وعلائم نیز به طور غیرمستقیم بوجود میآیند. برای مثال، یک فرد مبتلا به دندانقروچه در خواب ممکن است صبحها با سردرد و درد شکم بیدار شود.
برای درمان این عارضه معمولا از ملحفه مخصوص و یا محافظ دندان استفاده میشود. تغییرات رفتاری مانند اجتناب از مصرف کافئین و الکل نیز مؤثر است. رواندرمانی نیز میتواند مؤثر باشد، چون اضطراب نیز می تواند موجب بروز اختلالات خواب و یا تشدید آنها میشود. در نتیجه بهتر است ابتدا علل ایجاد کننده مشکلات متفاوت خواب را شناسایی و درمان کرد.
اختلالات تنفسی مرتبط با خواب
اختلالات تنفسی شامل تنفس غیرطبیعی، وقفه تنفسی و یا مشکل در نفس کشیدن در طول خواب همراه هستند. خروپف مزمن و آپنه خواب دو عارضه رایج اختلالات تنفسی در خواب هستند.
خروپف ممکن است چندان حاد به نظر نرسد، اما اغلب یک نشانه بزرگ برای آپنه است.
آپنه خواب زمانی رخ میدهد که تنفس فرد در طول خواب متوقف میشود و برای آنکه تنفس از سر گرفته شود، مغز به طور ناگهانی از خواب بیدار میشود. این اختلال بر کیفیت زندگی فرد اثرگذار بوده و باعث میشود که او از خواب کافی در حالت REM محروم شود.
آنچه که باعث میشود تشخیص این عارضه دشوار باشد، این است که فرد اغلب نمیفهمد چه اتفاقی برایش افتاده است. ممکن است فرد در طول شب خوب بخوابد، اما روز بعد احساس خستگی کند. افراد دیگر، مانند شریک زندگی فرد هستند که متوجه اختلال تنفسی بیمار در طول خواب میشوند.
اختلالات تنفسی مرتبط با خواب باید جدی گرفته شوند. ۱۸ تا ۲۲ میلیون آمریکایی از آپنه خواب رنج میبرند، و شمار زیادی از این موارد تشخیص داده نمیشوند. این اختلال با ایجاد بیخوابی باعث کاهش قدرت شناختی فرد شده و تمرکز روزانه را مختل میکند و همچنین، احتمال ابتلا به دیابت و بیماریهای قلبی را افزایش میدهد.
اختلالات تنفسی خواب میتواند زندگی فرد را به اشکال مختلف تهدید کنند. این اختلالات حتی میتواند به کاهش سطح اکسیژن خون، افزایش فشار خون، حملات قلبی و سکته مغزی نیز منجر شود.
اختلالات خواب چگونه تشخیص داده میشود؟
با اینکه این اختلال در طول خواب رخ میدهد، تشخیص آن چندان دشوار نیست. بیماران و متخصصان بهداشت میتوانند از ابزارهای مختلف برای تشخیص و ارزیابی مشکلات خواب استفاده کنند.
گام اول زمانی برداشته میشود که فرد متوجه میشود با خوابیدن و خواب ماندن مشکل دارد و در طول روز احساس خستگی میکند، حتی زمانی که میزان خواب شبانه او کافی باشد.
اعضای خانواده نیز میتوانند متوجه مشکل شما شوند.
اگر در خواب حرکت کنید، حرف بزنید یا خروپف کنید، همسر و یا شریک زندگی شما که با هم در یک تخت میخوابید، متوجه خواهند شد. در مورد کودکان، این والدین هستند که متوجه علائم ترس شبانه و سایر اختلالات خواب کودک میشوند.
اگر با پزشک درباره مشکلات خواب خود مشورت کنید، احتمالا از شما میخواهد چند هفته وضعیت خواب خود را یادداشت کنید و سوالاتی درباره بهداشت خواب شما خواهد پرسید. اگر پزشک متوجه یک مسئله غیرطبیعی شود، ممکن است شما را به یک کلینیک خواب ارجاع دهد.
دانشمندان و تکنسینها، آزمایشات مختلفی برای تشخیص اختلال خواب انجام میدهند. پلیسومنوگرافی یکی از این آزمایشات است. برای این کار، از شما خواسته میشود شب را در کلینیک بمانید تا نوار مغز، قلب، تنفس شما در طول خواب ارزیابی شود. از تست خوابآلودگی در طول روز نیز برای اندازهگیری دفعات خواب شما استفاده میشود. این آزمایشات به تشخیص حمله خواب، خوابزدگی، و اختلالات تنفسی و حرکتی کمک میگیرند.
ریسک و خطر اختلالات خواب
شايعترين عوارض بیخوابی، عوارض روانپزشکی هستند. مشکلات خواب و بیماریهای روانی ارتباط تنگاتنگی دارند و بیشتر اختلالات روانشناختی با بیخوابی و یا خوابزدگی همراهند.
خطرناکترین اختلال خواب کدام است؟
پاسخ به این سؤال، بستگی به نحوه تعریف «خطر» دارد. اختلال حرکتی فاز REM خواب میتواند برای افرادی که با این عارضه زندگی میکنند خطرناک باشد، هرچند که بسیار نادر است.
آپنه بسیار شایع است و میتواند باعث تضعیف عملکرد شناختی و مرگ زودرس شود. آپنه درجات مختلفی دارد و بسته به وزن فرد متفاوت است؛ از این رو، میتواند هر سال تشدید شود. مهمترین عارضه آپنه، مرگ ناگهانی در طول خواب است که اغلب بر اثر حمله قلبی رخ میدهد. اختلالات تنفسی نیز باعث بروز مشکلات و بیماریهایی میشوند که ممکن است در طول عمر با آنها دستوپنجه نرم کنید. آپنه معمولاً در گواهی فوت یا توضیح علت مرگ ذکر نمیشود، اما کاهش اکسیژن به طور منظم میتواند بدن را در معرض مشکلات زیادی قرار دهد. بررسیهای اخیر نشان میدهند که نرخ مرگومیر ناشی از آپنه در مردان بین ۴۰ تا ۷۰ سال افزایش یافته است.
بی خوابی و پر خوابی به لحاظ آماری با نرخ مرگومیر مرتبط هستند. با این حال، ارتباط بین این دو بسیار پیچیده و مبهم است؛ چون مسائل ناشناخته زیادی درباره خواب وجود دارد.
آزمایش خون افراد مبتلا به بیخوابی نشان میدهد که کمخوابی در بلندمدت باعث افزایش سطح C-reactive protein در بدن میشود که با بیماریهای قلبی-عروقی مرتبط است. کمخوابی خطر ابتلا به چاقی را نیز افزایش میدهد. کاهش قدرت شناختی، تصمیمگیریهای ضعیف و واکنش کند از جمله عوارض کمخوابی هستند.
تضعیف عملکرد مغز و تواناییهای واکنشی و ادراکی، بزرگترین خطرات کمخوابی هستند. خطر اصلی به بیخوابی شبانه مربوط نیست، بلکه از خوابآلودگی در طول روز نشأت میگیرد. خوابآلودگی باعث مشکل در رانندگی شده و سطح بهرهوری در محل کار را کاهش میدهد.
شاید چندان جدی به نظر نرسند، اما اختلالات خواب و خوابآلودگی روزانه موجب کاهش کیفیت زندگی میشوند. این اختلالات، یک مشکل غیر ملموس، اما واقعی هستند. اگر همیشه خوابآلود باشید، زندگی چندان دلپذیر نخواهد بود.
سوالات متداول
اختلال خواب چیست؟
هر فرد در طول ۲۴ ساعت باید بطور متوسط ۷ الی ۸ ساعت به بدن خود استراحت بدهد و در آرامش کامل بخوابد. اگر ساعت و میزان خواب فرد در طول شبانه روز دستخوش تغییرات شود؛ اختلالات خواب و عوارض آن در زندگی فرد ظهور پیدا خواهد کرد.
بیخوابی به چند نوع تقسیم میشود؟
بیخوابی به سه نوع دسته تقسیم میشود. دسته اول بیخوابی مزمن است که در طی آن بیخوابی به شکل منظم به مدت حداقل یک ماه در فرد ایجاد میشود. و دسته دوم متناوب است که در طی آن بیخوابی به شکل دورهای برای فرد رخ میدهد. دسته سوم بیخوابی گذرا است که در هر دفعه و به مدت چند روز برای فرد رخ میدهد.
قدم اول در درمان بیخوابی چیست؟
با معاینه بیمار توسط پزشک، در قدم اول باید با تجویز قرصهای خوابآور، مکملهای ملاتونین، داروهای آلرژی یا سرماخوردگی مشکلات زمینهای فرد را درمان میکند. در گام بعدی به صورت تخصصی به رفع اختلال خواب غیروابسته به بیماریهای زمینهای پرداخته میشود.
آیا تغییر سبک زندگی در درمان اختلال خواب موثر است؟
بله، تغییر سبک زندگی از جمله روشهایی است که در درمان اختلال خواب بیمار بسیار موثر واقع میشود. در کنار مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، تغییر سبک زندگی در افزایش کیفیت خواب فرد تا حد زیادی موثر است.
منبع: