سوپاپ ماشین و نقش آن در عملکرد موتور چیست؟
موتور خودرو، قلب تپنده و منبع نیروی محرک آن است که از بهم پیوستن قطعات متعددی تشکیل شده و با همکاری آن‌ها موفق به تولید نیروی لازم برای به حرکت در آوردن چرخ‌ها می‌شود. هر یک از قطعات موتور، اهمیت خاص خود را دارند. چرا که عملکرد ناصحیح هریک می‌تواند منجر به کاهش بازده موتور شود و یا آن‌ها را با مشکلی جدی مواجه کند. گاهی نقص یک قطعه از موتور ممکن است ایجاد آسیب و استهلاک در برخی قطعات دیگر کند و گاهی حتی موتور به دلیل ایجاد مشکل در یک قطعه به طور کامل از کار می‌افتاد و حتی روشن نیز نمی‌شود. سوپاپ یکی از این قطعات موتور است که احتمالا نامش را زیاد شنیده‌اید اما درباره وظایف و چند و چون کارش چندان گفته نشده است.بنابراین شناخت و علم کافی نسبت به وظیفه هریک از این قطعات در موتور لازمه استفاده بهینه از خودرو است.
در این مقاله می‌خواهیم بدانیم سوپاپ چیست، چه وظایفی دارد و چه تاثیری در عملکرد موتور می‌گذارد. همچنین اینکه آیا انواع آن در بازده موتور موثر است یا خیر. با ما همراه باشید.
سوپاپ چیست و چه وظایفی دارد؟
سوپاپ کلمه‌ای با خواستگاه فرانسوی (Soupape) و به معنی دقیق دریچه است. سوپاپ یکی از اصلی‌ترین قطعات انواع موتورهای احتراق داخلی است و البته در موتورهای دیگری مانند پمپ‌های آب به کار می‌رود. در واقع سوپاپ به هر چیزی که ورود و خروج چیزی را کنترل کنند اطلاق می‌شود. سوپاپ در خودرو روی سرسیلندر قرار می‌گیرد و ورود و خروج هوا را کنترل می‌کند. به بیان دقیق‌تر این قطعه قارچی شکل وظیفه کنترل ورود هوا به درون محفظه احتراق و خروج دود از دریچه‌های سر سیلندر را بر عهده دارد. این هوای ورودی لازمه تشکیل مخلوط سوخت و هوا و صورت گرفتن انفجار است و هوای خروجی یا دود نیز مازاد احتراق که خروجش لازمه ادامه روند فعالیت موتور است.
با توجه به اینکه صورت گرفتن احتراق درون سیلندرها نیاز به فضای ایزوله و غیر قابل نفوذ دارد باید گفت وظیفه دیگر سوپاپ ماشین تامین این فضا به کمک سرسیلندر و واشر سرسیلندر است. بنابراین سوپاپ‌ها با زمان بندی مناسب در حرکت و باز و بسته کردن به موقع دریچه‌های بلوک سیلندر یا سرسیلندر هم دود و هوا را به سمتی که باید هدایت می‌کنند و هم محفظه غیرقابل نفوذ احتراق را تشکیل می‌دهند. بنابر شرح وظایف سوپاپ می‌توان گفت یک سوپاپ خوب دارای این خصوصیات است:
۱. ضریب حرارتی بالا دارد و قادر به تحمل حرارت بالا است. همچنین به خوبی حرارت خود را به بدنه سرسیلندر منتقل می‌کند.
۲. حرارت زیاد منجر به سوختگی و یا ایجاد خوردگی در آن نمی‌شود.
۳. مقاومت لازم را در برابر ضربات دارد.
۴. یک سوپاپ خوب به سرعت دچار ساییدگی نمی‌شود.
سوپاپ ها بر حسب نوع موتور روی سرسیلندر یا بلوک سیلندر قرار می‌گیرند. گاهی سوپاپ ها درون سیلندر یا سرسیلندر هستند.
سوپاپ ماشین
آشنایی با ساختمان سوپاپ ماشین
سوپاپ خودرو ساختاری قارچی شکل دارد که در تمام انواع موتور ثابت است. این شکل ثابت به صورت یک ساقه و یک صفحه تخت است که شکلی مشابه ساقه و کلاهک قارچ را تشکیل می‌دهند. بخش‌های مختلف این قطعه عبارتند از:
سر سوپاپ: محل برخورد این قطعه با اسبک.
خار نگهدارنده: انتهای ساقه و پایین‌تر از سر سوپاپ است و محل اتصال فنرهای سوپاپ هستند.
ساق سوپاپ: بدنه بلند و کشیده سوپاپ است که در گیت قرار می‌گیرد.
مخروطی: این بخش که دامنه نیز نامیده می‌شود محل اتصال نشیمنگاه به ساقه است
نشیمنگاه: این بخش را سیت سوپاپ موتور نیز می‌نامند که درواقع سر پهن سوپاپ است. سیت سوپاپ دارای حلقه‌هایی است که جنس آن‌ها معمولا چدن سانتریفوژ یا آلیاژی بسیار مقاوم به ساییدگی است.
وجه: نشیمنگاه سوپاپ داری یک لبه مورب است که وجه نامیده می‌شود. زاویه این لبه بسته به نوع و ساختار موتور طراحی می‌شود. اما به طور کلی این زاویه بین ۴۵ تا ۳۰ درجه است. ۳۰ درجه برای سوپاپ‌های دود و ۴۵ درجه برای سوپاپ‌های هوا به کار می‌رود.
اما این ساختمان کلی اجزای دیگری نیز دارد که توسط آن‌ها عملکرد خود را کامل می‌کند. این اجزا شامل موارد زیر می‌شوند:
فنر سوپاپ: فنری مارپیچی است که روی بخش انتهایی ساقه سوپاپ ماشین قرار دارد و از یک سمت به بدنه موتور وصل است و از سمت دیگر به وسیله یک نگهدارنده یا واشر تخت به خار سوپاپ متصل می‌شود. فنر کمک می‌کند تا سوپاپ در زمان تراکم روی نشیمنگاه محکم بنشیند و از بروز هرگونه نشتی در این زمان‌ها جلوگیری کند. گاهی اوقات روی هر سوپاپ دو فنر با جهت عکس سوار می‌شود. اگر فشار فنرهای سوپاپ کم باشد سوپاپ شل و سفت می‌شود و موتور نامیزان کار می کند.
گاید سوپاپ: لوله یا بوشی است که ساقه سوپاپ را در بر می‌گیرد. گاید یا راهنمای سوپاپ را معمولا از چدن سیاه می‌سازند. این قطعه که در سر سیلندر قرار می‌گیرد حرکت مستقیم رفت و برگشت سوپاپ را تنظیم می‌کند و مانع از هرگونه انحراف آن می‌شود. همچنین از ساقه سوپاپ در برابر ضربات محافظت می‌کند. گاید یا بصورت یک تکه با سیلندر یا سرسیلندر ریخته‌گری می‌شود یا با فشار درون آن قرار می‌گیرد. گاید همچنین وظیفه انتقال حرارت را نیز به عهده دارد. سوپاپ درون گاید با لقی مشخصی حرکت می‌کند. این حرکت باید روان صورت گیرد چرا که در صورت سفت بودن آن سوپاپ گرم شده و درون آن گیر کرده و باز می‌ماند.
انگشتی سوپاپ: در بخش انتهای سوپاپ موتور و نزدیک به سر سوپاپ قرار می‌گیرد و نقش اتصال سوپاپ به میل سوپاپ را بازی می‌کند. انگشتی در همه موتورها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و گاهی سوپاپ خودرو مستقیم به میل سوپاپ متصل می‌شود.
در برخی سوپاپ‌ها از بوش نشیمنگاه نیز استفاده می‌شود که مانع از فرسودگی آن می‌گردد. استفاده از بوش نشیمنگاه چندان رایج نیست.
سوپاپ ماشین
انواع سوپاپ ها
سوپاپ ها بر حسب وظیفه خود به دو دسته تقسیم می‌شوند که در ساختارشان تفاوت‌هایی جزئی دارند. این دو نوع شامل موارد زیر می‌شوند:
۱. سوپاپ ورودی یا هوا
کمی بزرگتر از سوپاپ دود است و مقاومت حرارتی پایین‌تری دارد.
۲. سوپاپ خروجی یا دود
به علت مواجهه با دمای بالای محفظه احتراق مقاومت دمایی بالاتری دارد اما به دلیل حساسیت کمترش در مورد عایق‌بندی، سایز آن کوچکتر است.
اما سوپاپ ماشین نوع دیگری دسته‌بندی دارد که به نحوه حرکت و عملکرد آن‌ها بستگی دارد. این انواع عبارتند از:
۱. سوپاپ‌های چرخشی
این سوپاپ‌ها دارای بخش مخصوصی هستند که سوپاپ را همزمان با حرکت بالا و پایین به چرخش در می‌آورند، این چرخش مانع از تشکیل رسوبات در سیت و گاید می‌شود.
۲. سوپاپ سدیمی
این مدل سوپاپ توخالی است و داخل آن با نمک فلز سدیم که دارای نقطه ذوب پایین است پر می‌شود. این ماده در اثر حرارت سوپاپ ذوب شده و با کار و حرکت سوپاپ داخل آن بالا و پایین می‌رود و گرمای سیت را به گاید منتقل می‌کند.
سایز و ساختار کلی سوپاپ‌ها در موتورهای مختلف یکی است و تفاوت‌های آن‌ها بسته به ساختار موتور بسیار جزئی است.
جنس سوپاپ ماشین
محل و نوع کار سوپاپ ها حاکی از آن است که این قطعات در مقابل حرارات زیادی قرار می‌گیرند و همچنین با سرعت زیادی کار می‌کنند. بنابراین در معرض فشار و فرسودگی قابل ملاحظه‌ای قرار دارند. در این بین سوپاپ خروجی یا سوپاپ دود که با گازهای ناشی از احتراق و تقریبا شعله مداوم در تماس است، حرارت بالاتری از سوپاپ ورودی یا هوا تحمل می‌کند. به طوری که در مواقع کار موتور با دور بالا، ممکن است این سوپاپ ماشین به رنگ قرمز تیره شود. بنابراین سوپاپ ماشین باید مقاومت لازم در مقابل شکستگی، زنگ زدگی، تاب برداشتن و فرسودگی سریع، داشته باشد، بخصوص سوپاپ های تخلیه. پس این نوع سوپاپ معمولا از آلیاژهای مخصوص فولاد با مقادیر نسبتا زیاد کروم، نیکل و سلنیوم ساخته می‌شود. شرایط سوپاپ های هوا بسیار خنک‌تر از سوپاپ های دود است بنابراین کمتر در معرض سوختن ، زنگ زدن و فرسودگی قرار دارند. آن‌ها را عموما از آلیاژ فولاد-کبالت می‌سازند.
دستگاه فرمان سوپاپ
سوپاپ برای حرکت و عملکرد خود نیاز به یک کنترل کننده و هدایتگر دارد. این قطعه همان میل سوپاپ یا میل بادامک است. میل سوپاپ میله‌ای است که زایده‌هایی بادامی شکل به نام بادامک دارد. تعداد بادامک‌های یک میل سوپاپ بر اساس تعداد سوپاپ‌های موتور طراحی می‌شود. در واقع به دلیل همین عملکرد و شکلش به آن میل بادامک یا میل سوپاپ می‌گویند. بادامک‌ها با انگشتی سوپاپ یا خود سوپاپ در تماس هستند. سوپاپ از این میله به انواع مختلف دستور می‌گیرد. به طور کلی دو نوع میل سوپاپ داریم:
منبع : 1