ممکن است شما هم یکی از والدینی باشید که با دیدن برخی علائم در رفتار فرزندتان نگران مبتلا شدن او به اوتیسم هستید. بیماری اوتیسم یک وضعیت پیچیده‌ی عصبی-رفتاری است که موجب اختلالاتی در تعاملات اجتماعی، رشد کلامی و مهارت‌های ارتباطی می‌شود. این بیماری هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان دیده می‌شود. افرادی که اوتیسم دارند، اغلب رفتارهایی محدود، تکراری یا علایق یا الگوهای رفتاری کلیشه‌ای از خود نشان می‌دهند. در این مقاله می‌خواهیم ببینیم بیماری اوتیسم چیست و هر آنچه که نیاز است در مورد این بیماری بدانید توضیح دهیم.
بیماری اوتیسم چیست؟
به دلیل گستردگی علائم این بیماری، آن را اختلال طیف اوتیسم (ASD) می‌نامند. بیماری اوتیسم درجات مختلفی دارد. ممکن است تنها یک نقص ساده باشد که زندگی طبیعی بیمار را تا حدودی محدود می‌کند یا ممکن است ناتوانی شدیدی باشد که در آن به مراقبت‌های اساسی نیاز است. کودکان مبتلا به اوتیسم مشکلات ارتباطی دارند و از درک احساسات یا تفکرات سایرین عاجز هستند؛ بنابراین برای آنها مشکل است که احساسات خود را از طریق کلمات، ژست‌ها، حالات صورت یا لمس کردن بیان کنند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها تخمین زده است که در سال ۲۰۱۴ از هر ۵۹ کودک یک کودک اوتیسم داشته است.
تفاوت اوتیسم و اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی چیست؟
گاهی اوتیسم و اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی (ADHD) با هم اشتباه گرفته می‌شوند. کودکانی که اختلال بیش‌فعالی دارند، نمی‌توانند آرام بگیرند، تمرکز کنند و ارتباط چشمی با دیگران برقرار کنند. این علائم در بعضی از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم هم دیده می‌شود. با وجود شباهت‌ها، اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی طیفی از اوتیسم نیست. تفاوتی اساسی بین این دو این است که افرادی که بیش‌فعالی دارند، در مهارت‌های ارتباطی اجتماعی مشکل ندارند.
اگر تصور می‌کنید فرزندتان بیش‌فعال است، برای انجام آزمایش‌های اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی با پزشک مشورت کنید. تشخیص درست و به‌موقع می‌تواند به فرزندتان این فرصت را بدهد تا درمان درست را دریافت کند. امکان دارد که فردی هم مبتلا به اختلال کم‌توجهی ـ بیش‌فعالی و هم اوتیسم باشد.
اوتیسم در کودکان
کودکان اوتیسمی نمی‌توانند مانند همسنوسالان خود در بعضی موارد رشد داشته باشند یا ممکن است مشکلاتی در مهارت‌های اجتماعی یا زبانی پیدا کنند؛ برای نمونه، کودک ۲ساله عادی ممکن است به انجام بازی‌های ساده علاقه نشان دهد. کودک ۴ساله‌ای که اوتیسم ندارد، ممکن است در فعالیت‌هایی با کودکان دیگر شرکت کند. کودک اوتیسمی به‌سختی می‌تواند با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند یا اصلا دوست ندارد این کار را انجام دهد.
یک کودک اوتیسمی که حساسیت بالایی دارد، ممکن است در مواجهه با صداها، تماس، بوها یا دیدن مناظری که برای دیگران عادی است، دچار مشکلاتی جدی یا در برخی موارد دردناک باشد. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است حرکات بدنی تکراری و تقلیدی مانند تاب خوردن، قدم زدن یا دست زدن را انجام دهند و واکنش‌های غیر معمول نسبت به مردم داشته باشند یا به اشیا وابستگی شدید پیدا کنند و در مقابل تغییرات در روال عادی زندگی مقاومت نشان دهند یا رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشند و به خودشان آسیب برسانند. گاهی اوقات ممکن است اصلا متوجه افراد، اشیا یا فعالیت‌های اطراف خود نشوند. برخی از این کودکان ممکن است دچار تشنج‌های شدید شوند؛ در برخی موارد این تشنج در دوران بلوغ رخ می‌دهد.
تأثیر ورزش بر کودکان مبتلا به اوتیسم
کودکان اوتیسمی نمی‌توانند به‌راحتی با همسنوسالان خود ارتباط برقرار کنند. خیلی از آنها نیاز دارند برنامه روزانه منظم داشته باشند. ورزش هم می‌تواند به آنها کمک کند. اجرای بعضی از حرکات ورزشی، ممکن است در بهبود شرایط کلی و کاهش علائم، به کودکان اوتیسمی کمک کنند. هر نوع ورزشی که کودکتان از اجرایش لذت می‌برد، می‌تواند مفید باشد. پیاده روی و بازی در زمین بازی مفید است. همچنین شنا و قرارگرفتن در آب، می‌تواند هم ورزش محسوب شود و هم فعالیتی برای تقویت حافظه. فعالیت‌های تقویت حواس می‌توانند برای کودکانی مفید باشند که در پردازش سیگنال‌های مغزی مشکل دارند.
ورزش‌های برخوردی می‌توانند برای کودکان اوتیسمی دشوار باشند. در عوض می‌توانید کودکتان را به اجرای ورزش‌های چالش‌برانگیز و تقویت‌کننده تشویق کنید.
اوتیسم در بزرگ‌سالان
خانواده‌هایی که فرزند اوتیسمی دارند، ممکن است نگران این موضوع باشند که چه زندگی‌ای در بزرگ‌سالی منتظر فرزندشان خواهد بود. تعداد خیلی کمی از افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند زندگی و کار مستقلی داشته باشند. اوتیسم در افراد بزرگ‌سالان باعث می‌شود آنها در طول زندگی خود، نیازمند کمک و مداخلات دائمی هستند.
شروع زودهنگام روش‌های درمانی می‌تواند کیفیت زندگی آنها را بهبود ببخشد. گاهی به‌علت سهل‌انگاری پزشکان و کارشناسان، خیلی از افراد در بزرگ‌سالی متوجه اوتیسم می‌شوند؛ اما به یاد داشته باشید که باز هم برای کمک به این افراد دیر نیست.
انواع اوتیسم
راهنمای آماری و تشخیصی بیماری های روانی (DSM) که انجمن روان‌شناسان آمریکایی تهیه و تدوین کرده‌اند، برای تشخیص بیماریهای روانی به کار می‌رود. در ویرایش پنجم که جدیدترین ویرایش این راهنما است و در سال ۲۰۱۳ منتشر شد (DSM5)، اوتیسم به پنج نوع مختلف دسته‌بندی می‌شود که به شرح زیر است:
- دارای نقص هوشی یا بدون آن؛
- با نقص زبانی یا بدون آن؛
- همراه با بیماری های ژنتیکی یا پزشکی شناخته‌شده یا عامل محیطی؛
- همراه با اختلال رفتاری، ذهنی یا رشدی ـ عصبی دیگر؛
- با کاتاتونیا.
بعضی از افراد ممکن است یک یا بیشتر از این مشخصات را داشته باشند.
قبل از انتشار DSM5، افرادی که طیف اوتیسم داشتند، در یکی از این دسته‌بندی‌ها گنجانده می‌شدند:
- اختلال درخودماندگی؛
- سندروم اسپرگر؛
- اختلال فراگیر رشد؛
- اختلال فروپاشی دوران کودکی.
۱. اختلال درخودماندگی
اختلال درخودماندگی همان چیزی است که با شنیدن کلمه‌ی اوتیسم به ذهن خیلی‌ها خطور می‌کند. به اختلال در برقراری ارتباطات، تعاملات اجتماعی و بازی‌های تخیلی در کودکان زیر ٣ سال، اختلال درخودماندگی گفته می‌شود.
۲. سندرم اسپرگر (Asperger)
کودکان مبتلا به این سندروم مشکل زبانی ندارند و در تست هوش میانگین هوشی بالاتر از متوسط دارند، اما مانند کودکان اوتیسمی در برقراری ارتباطات اجتماعی مشکل و محدودیت دارند.
۳. اختلال فراگیر رشد (PDD یا اوتیسم آتیپیک(
این اختلال یک دسته‌ی عمومی و فراگیر برای کودکانی است که برخی از رفتارهای اوتیسمی را نشان می‌دهند، اما در سایر دسته‌ها قرار نمی‌گیرند.
۴. اختلال فروپاشی دوران کودکی
کودکان مبتلا به این اختلال حداقل در دو سال اول زندگی رشد نرمالی دارند و پس از آن بخش بزرگی از مهارت‌های ارتباطی خود را از دست می‌دهند. این اختلال بسیار نادر است و بسیاری از متخصصان بیماریهای ذهنی در مورد اینکه آن را یک بیماری در نظر بگیرند، تردید دارند.
علائم اوتیسم چیست؟
علائم این بیماری معمولا در سه سال اول زندگی بروز می‌کند و برخی از کودکان از بدو تولد این علائم را نشان می‌دهند. برخی دیگر ابتدا نرمال به نظر می‌رسند، اما از ۱۸ تا ۳۶ ماهگی به یکباره علائم این بیماری را نشان می‌دهند. به هر حال اکنون مشخص شده است که در برخی افراد علائم ناهنجاری‌های ارتباطی تا وقتی در جامعه حضور نیابند نشان داده نمی‌شود. اوتیسم در پسران چهار برابر بیش از دختران مشاهده می‌شود. اوتیسم هیچ محدودیت نژادی، قومی یا اجتماعی ندارد، میزان درآمد خانواده، سبک زندگی یا تحصیلات نیز بر کودکان مبتلا به اوتیسم هیچ تأثیری ندارد. این بیماری روند رو به رشدی دارد و هنوز کاملا مشخص نشده، رشد بیماری مرتبط با تشخیص آن است یا به دلیل بروز بیماریهای دیگری رخ می‌دهد. علائم ابتدایی آن شامل تأخیر در رشد زبانی یا رشد اجتماعی است.
DSM5 علائم اوتیسم را به دو دسته تقسیم می‌کند:
- مشکلات مربوط به ارتباطات و تعاملات اجتماعی؛
- الگوهای محدود یا تکراری رفتاری یا علایق.
۱. مشکلات مربوط به ارتباطات و تعاملات اجتماعی
فرد مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط ازجمله در به‌اشتراک‌گذاری احساسات، علائق یا نگه‌داشتن مکالمه ادامه‌دار مشکل دارد. ارتباطات غیرکلامی مانند برقراری ارتباط چشمی یا خواندن زبان بدن و حفظ رابطه برای او دشوار است.
۲. الگوهای محدود یا تکراری رفتاری یا علایق
این الگوهای تکرارشونده در فرد مبتلا به اوتیسم دیده می‌شود:
- حرکات یا الگوهای کلامی تکراری؛
- پیروی سخت‌گیرانه از روال‌های روزمره یا رفتارهای خاص؛
- افزایش یا کاهش حساسیت به بعضی از اطلاعات حسی خاص که از اطراف دریافت می‌کنند مانند نشان‌دادن واکنش منفی به صدایی خاص؛
- علاقه‌‌ها یا مشغله‌های ثابت.
افرادی که به اختلال طیف اوتیسم مبتلا هستند، در یکی از این دو دسته ارزیابی می‌شوند و میزان شدت علائمشان ثبت می‌شود. برای اینکه فردی به‌عنوان بیمار اوتیسم شناخته شود، باید تمامی علائم دسته اول و حداقل دو مورد از دسته دوم را داشته باشد.
برخی از افراد مبتلا به اوتیسم تا حدودی دچار اختلالات شناختی هستند. بر خلاف اغلب اختلالات شناختی معمول که با تأخیر در تمامی زمینه‌های رشد شناخته می‌شود، اوتیسمی‌ها گاهی مهارت‌های مختلفی دارند. این افراد شاید در برقراری ارتباط با سایرین مشکل داشته باشند، اما در زمینه‌های دیگری مانند طراحی، ساخت موسیقی، حل کردن مسائل ریاضی یا حفظ کردن برخی مطالب مهارت بسیار بالایی دارند و در تست‌های هوش غیر کلامی دارای هوش متوسط یا حتی بالایی هستند.
کلمات کلیدی : اوتیسم – علاوم – عوامل –درمان –خوراکی – مشاوره – فرزند سالم و شاد